Lögmannablaðið - 01.10.2009, Blaðsíða 14

14 < LÖGMANNABLAÐIÐ 3 / 2009
Hringborðsumræður
er heimatilbúið hjá eftirlitsstofnunum
sem voru ekki að taka á þeim málum
sem þeim bar. Almenningur hefur
hagsmuni af því að tekið sé á málum.
Hver eru áhrif vantraustsins og hvað gerist
ef almenningur fær á tilfinninguna að þeir
sem beri sök á ástandinu muni sleppa?
Þarf ekki að verja og endurheimta þessa
trú?
Brynjar: Þar komum við að ábyrgð
fjölmiðla sem rugla fólk. Ábyrgð getur
verið eitt hjá þessum mönnum og
refsiábyrgð annað. Það að bera ábyrgð
þýðir ekki endilega að bera refsiábyrgð.
Það er búið að rugla fólk og fjölmiðlar
standa sig ekki í að gera greinarmun á
þessu.
Að sníða sér stakk eftir vexti
Nú boðar ríkisstjórnin að fara eigi í
skaðabótamál við þá sem eru ábyrgir fyrir
bankahruninu. Er ekki pólitískt yfirvald
þannig að bregðast við ákveðinni
stemningu til að kæla ástandið?
Sigríður: Það er „populismi“ og
ábyrgðarhlutur þegar stjórnmálamenn
verja lögbrot eins og upplýsingalekann
úr lánabók Kaupþings.
Arnar Þór: Við Íslendingar erum nú á
svipuðum stað í andlegu tilliti og
Þjóðverjar voru eftir seinna stríð. Ímynd
okkar er hrunin og orðstír, sjálfstraustið
er farið. Ég hef verið að lesa um
Nürnberg réttarhöldin sem áttu sér stað
eftir seinni heimstyrjöld. Það er
athyglis vert að bera saman kröfuna þá
um að mönnunum yrði refsað við
kröfuna hér og nú um að þeim verði
refsað sem báru ábyrgð á hruninu. Ekki
var unnt að beita þýskum lögum til að
sakfella stríðsglæpamennina því það
sem þeir gerðu var ekki á móti þýskum
lögum. Þeir leituðu því aftur til
náttúruréttar, þ. á m. til meginreglu
sem Hugo Grotius setti fram á 17. öld,
þess efnis að alvarlegum glæpum mætti
ekki láta órefsað. Menn voru ákærðir
og dæmdir á grundvelli sjónarmiða sem
voru sameiginleg öllum vestrænum
ríkjum. Þegar maður horfir á þessi
réttarhöld úr fjarlægð þá vakna spurn-
ingar um það hversu réttlát þessi
málsmeðferð öll var í raun. Refsikrafan
er hávær í dag en því má ekki gleyma
að einmitt á slíkum tímum reynir á að
staðinn sé vörður um meginreglur
réttarríkisins.
Sigurður Tómas: Ég held að lögregla
og ákæruvald verði að sníða sér stakk
eftir vexti og velja úr mikilvægustu
málin til að rannsaka og eftir atvikum
ákæra í. Reynslan hér á Íslandi og
erlendis sýnir einnig að afar erfitt getur
reynst að reka sakamál í mörgum
ákæruliðum gegn mörgum ákærðum
samtímis. Þetta er ekki íslenskur
lærdómur heldur alþjóðlegur. Almenn-
ingur þarf að sætta sig við það að ekki
verði unnt að snúa við hverjum steini.
Forgangsröðun er hreinlega nauðsynleg.
Væntanlega mun margur sleppa með
meiri sakir heldur en til dæmis sá sem
stelur kjötlæri úr Bónusverslun.
Verðum að geta byrjað upp
á nýtt
Fljótlega eftir hrunið var talsvert rætt um
að við værum í þannig ástandi að við
þyrftum sannleiks­ og sáttanefnd eins og
var í Suður­Afríku. Sannleikurinn væri
mikilvægari heldur en að dæma menn til
refsingar og veitt yrði eins konar sakar­
uppgjöf.
Brynjar: Ég er hræddur um að ákær-
urnar geti orðið endalausar.
Sigríður: Við verðum einhvern veginn
að geta byrjað upp á nýtt.
Arnar Þór: Það er nauðsynlegt fyrir
samfélagið að fara i gegnum uppgjör en
það verður sársaukafullt. Einhver mál
þurfa að fara fyrir dóm en það er fótur
fyrir því vantrausti sem ríkir í garð
ýmissa stofnana. Ýmislegt bendir til að
íslenskt réttarkerfi kikni undan stóru
málunum.
Brynjar: Ég er ekki viss um að þetta sé
rétt og mér finnst ákæruvaldið hafa
staðið sig ágætlega. Hins vegar má gera
miklu betur og þarf til dæmis að gera
það með fjármunum og faglegum
styrk.
Sigurður Tómas: Það er skiljanlegt að
verjandi beiti öllum tiltækum ráðum til
þess að stuðla að því að efnisdómur
gangi ekki í sakamáli og beri fyrir sig
réttarfarsannmarka. Eftir því sem mál
eru flóknari og rannsóknir viðameiri,
þeim mun meiri hætta er á að unnt sé
að benda á einhver mistök í rannsókn
eða saksókn sakamála. Dómstólar verða
þó að varast það að gera réttarfars-
reglurnar að herra efnisreglnanna. Þær
eiga fyrst og fremst að vera í hlutverki
þjónsins og stuðla að réttri niðurstöðu í
málum.
Sigríður Friðjónsdóttir,
vararíkissaksóknari.
arnar Þór jónsson hdl.