Fréttablaðið - 08.11.2014, Blaðsíða 40

8. nóvember 2014 LAUGARDAGUR| HELGIN | 40
© GRAPHIC NEWS
AUSTUR-
ÞÝSKALAND
Bonn
Berlín
BERLÍN
(1961-1989)
Hamborg
Frankfurt
München
Dresden
VESTUR-
ÞÝSKALAND
NORÐUR-
SJÓR
200 km
A U S T U R - Þ Ý S K A L A N D
Tegel
Tempelhof
Shönefeld
Gatow
Checkpoint Charlie
Checkpoint Bravo
VESTUR-
BERLÍN
AUSTUR-
BERLÍN
SOVÉSKA
SVÆÐIÐ
BANDARÍSKA
SVÆÐIÐ
BRESKA
SVÆÐIÐ
FRANSKA
SVÆÐIÐ
5 km
Landamærastöðvar
Bravo, Charlie og
lestarstöðin Friedrich-
strasse voru opnar
öðrum en Þjóðverjum
Berlínarmúrinn
Lengd: 43,1 km
Landamæragirðing
111,9 km
Aldarfjórðungur er á morg-un liðinn frá því fyrstu glufurnar opnuðust á Berlínarmúrnum. Gluf-urnar stækkuðu hratt og fáum árum síðar var
múrinn ógurlegi nánast horfinn
með öllu.
Hlutirnir gerðust hratt í Austur-
Þýskalandi haustið 1989. Í septem-
ber stofnuðu óánægðir íbúar borg-
arahreyfingar sem tóku að berjast
opinberlega fyrir auknum lýðrétt-
indum. Óánægjuraddir fóru reynd-
ar að heyrast óvenju hátt strax í
kjölfar sveitarstjórnarkosninga
vorið áður. Um sumarið stigu nokkr-
ir hópar stjórnarandstæðinga fram í
dagsljósið eftir að hafa verið í felum
„neðanjarðar“ í lengri eða skemmri
tíma. En um haustið brast stíflan.
Boðað var til reglulegra útimót-
mæla á mánudögum í Leipzig og
fleiri borgum Austur-Þýskalands
og þátttakan jókst jafnt og þétt.
Ráðamenn fundu fyrir þrýst-
ingnum og gátu smám saman
ekki við neitt ráðið. Þann 18. októ-
ber sagði Erich Honecker, leiðtogi
austur-þýska Kommúnistaflokks-
ins og æðstráðandi ríkisins, af sér.
Þó hafði hann aðeins ellefu dögum
áður fullyrt í ræðu í tilefni af 40 ára
afmæli Austur-Þýskalands: „Vinir
okkar um heim allan geta treyst því
að sósíalisminn stendur á óhaggan-
legum undirstöðum í Þýskalandi,
heimalandi Marx og Engels.“
Ný forusta tók við völdum í
flokknum og ríkinu, menn sem aldir
voru upp innan austurþýska flokks-
agans en höfðu greinilega ekki jafn
sterkar taugar til ríkisvaldsins og
eldri kynslóðin.
Þeir tóku strax til við að undirbúa
breytingar og hugðust veita íbúum
landsins langþráð ferðafrelsi. Ekki
ætluðu þeir sér samt að ganga jafn
langt og raun varð á.
Blaðamannafundurinn
Síðdegis fimmtudaginn 9. nóvem-
ber boðaði Günter Schabowski, fjöl-
miðlafulltrúi austurþýsku stjórnar-
innar, fulltrúa fjölmiðla á sinn fund
til þess að skýra frá hinum nýju
reglum um ferðafrelsi: Allir áttu að
geta sótt um leyfi til að ferðast yfir
til Vestur-Þýskaland án hindrana.
Ekki var gert ráð fyrir að neinum
yrði neitað um slíkan pappír, nema
í algerum undantekningartilfellum.
Schabowski hafði hins vegar ekki
fengið ráðrúm til þess að kynna
sér hinar breyttu reglur sérlega
vel. Á leiðinni inn á blaðamanna-
Guðsteinn
Bjarnason
gudsteinn@frettabladid.is
1945 Berlín
skipt upp í
fjögur hernáms-
svæði eftir lok
seinni heims-
styrjaldarinnar.
1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990
1948-49 Sovéskir hermenn loka af
hernámssvæði Breta, Bandaríkjamanna
og Frakka í vesturhluta borgarinnar.
Bandamenn flytja nauðsynjar til
borgarinnar flugleiðis til að byrja með.
1949 Vestur-
Þýskaland formlega
stofnað 23. maí.
Austur-Þýskaland
stofnað 7. október.
1953 Uppreisn
almennings í Austur-
Berlín. Sovéski
herinn brýtur upp-
reisnina á bak aftur.
1961 Þann 13.
ágúst hefjast
Austur-Þjóðverjar
handa við að
reisa múr utan
um Vestur-Berlín.
1973 Austur- og
Vestur-Þýska-
land taka upp
formleg stjórn-
málasamskipti.
1989 Þann 9. nóvember hópast
þúsundir íbúa Austur-Þýska-
lands að landamærastöðvum
Berlínarmúrsins og fá á end-
anum að fara óhindrað í gegn.
1990 Þýsku
ríkin tvö
sameinast í
eitt ríki þann
3. október.
Múrinn sem molnaði niður
Öngþveiti og misskilningur varð til þess landamæraverðir Austur-Berlínar hleyptu íbúum borgarinnar í stórum stíl yfir
til Vestur-Berlínar nóvemberkvöldið örlagaríka árið 1989 án þess að kanna fyrst hvort fólk hefði útvegað sér tilskilin leyfi.
MÚRINN REISTUR Árið 1961 tóku her-
menn að reisa múr hringinn í kringum
Vestur-Berlín.
MÚRINN OPNAST Árið 1989 gátu ráðamenn
Austur-Þýskalands ekki lengur staðið gegn þrýstingi
frá almenningi. NORDICPHOTOS/AFP
HEINRICH HEINE LANDAMÆRASTÖÐIN Landamærastöðin á Heinrich Heine Strasse
er horfin, rétt eins og aðrar varðstöðvar og landamærahlið á múrnum. Efri
myndin er tekin árið 1976 þegar ábúðarmiklir verðir tóku á móti öllum sem vildu
komast yfir til Austur-Berlínar. Neðri myndin er tekin á sama stað nú í september, þar
sem fólk kemst hindrunarlaust á milli borgarhlutanna hvort heldur sem er hjólandi,
akandi eða gangandi.
SEBASTIANSTRASSE Sebastianstrasse er lítil gata rétt sunnan við miðborg
Berlínar, á mörkum hverfanna Kreuzberg og Mitte. Múrinn lá að hluta eftir
götunni endilangri, þannig að íbúarnir suðvestanmegin við götuna bjuggu í
Vestur-Berlín en norðaustanmegin götunnar var Austur-Berlín. Efri myndin er
tekin árið 1968 Vestur-Berlínarmegin en sú neðri er nýleg, tekin á sama stað 25
árum eftir hrun múrsins.
ÞÁÞÁ
NÚNÚ
Austur-Þjóðverjar reistu
múr umhverfis Vestur-
Berlín til að koma
í veg fyrir að íbúar
Austur-Þýskalands flýðu
þangað úr „paradís“
kommúnismans yfir í
„paradís“ kapítalismans.
Múrinn stóð í 28 ár, frá
1961 til 1989.
Vestur-Berlín
í miðju Austur-
Þýskalandi
TVÍSKIPTING ÞÝSKALANDS OG BERLÍNAR
fundinn fékk hann í hendurnar
miða, þar sem nýju reglurnar voru
til greindar.
Eftir stuttan inngang sagði hann
við blaðamennina: „Þess vegna
höfum við tekið ákvörðun um að
setja í dag reglur, sem gera öllum
íbúum Austur-Þýskalands kleift að
ferðast úr landi í gegnum austur-
þýsku landamærastöðvarnar.“
Uppi varð fótur og fit meðal
blaðamannanna og þeir kölluðu
spurningar til Schabowskis: „Hve-
nær á þetta að taka gildi?“ og „án
vegabréfs?“
Schabowski klóraði sér í koll-
inum og tók að lesa hratt upp texta
á blaðinu. „Spurningunni um vega-
bréf get ég ekki svarað núna. Það er
tæknileg spurning,“ sagði hann svo.
Og blaðaði í pappírum: „Samkvæmt
minni vitneskju tekur það strax, án
tafar …,“ sagði hann hikandi.
Eftir þetta varð ekki við neitt
ráðið. Yfirlýsingin rataði í fjölmiðla
um heim allan aðeins fáum mínút-
um eftir að Schabowski hafði sleppt
orðinu.
Um kvöldið streymdi fólk að
landamærastöðvunum og krafðist
þess að fá að fara yfir til Vestur-
Berlínar. Landamæraverð irnir
komu af fjöllum, en fjöldinn var
slíkur að þeir fengu engum vörnum
við komið.
Heimur hrundi
Einn þeirra sem stóðu vaktina
við Brandenborgarhliðið skrifaði
tveimur dögum síðar bréf til fjöl-
skyldu sinnar þar sem hann lýsti
ástandinu, þegar fólk streymdi að
frá Vestur-Berlín og tók að klifra
upp á múrinn. Alls hafi 39 verðir
verið á staðnum og þeir hafi notað
vatnsþrýstibyssur til að koma fólki
niður af múrnum.
„Þá komu skyndilega frá okkar
borgarhluta 300 manns. Við drógum
okkur til baka, aðeins 39 á móti 300,
í gjörsamlega vonlausri stöðu eins
og gefur að skilja,“ skrifaði hann.
„Mannfjöldinn allur í gegnum
Brandenborgarhliðið, fagnandi og
hrópandi. Við á hinn bóginn gjör-
samlega spældir, í áfalli og liggjandi
á jörðinni. Okkur fannst við vera
algjörlega yfirgefnir og skildum
ekki neitt í neinu. Fyrir marga var
heimurinn hruninn.“
FR
ÉT
TA
BL
AÐ
IÐ
/A
P
N
O
RD
IC
PH
O
TO
S/
AF
P