Gripla - 20.12.2004, Blaðsíða 67

„KÁTT ER fiEIM AF KRISTINRÉTTI, KÆRUR VILJA MARGAR LÆRA“ 65
fiví má heldur ekki gleyma a› enda flótt íslenska kirkjan hafi teki› stakka-
skiptum á sí›ustu áratugum 13. aldar, ö›last nokkurt frelsi og fengi› vi›ur-
kennd ‡mis réttindi alfljó›akirkjunnar, var hún langt frá flví a› vera or›in full-
bur›a stofnun — ríki í ríkinu — eins og kirkjan var ví›a á meginlandi Evrópu
um fletta leyti (Cantor 1993:487–505).38 Vel má heita svo a› kirkjunnar menn
á dögum Árna fiorlákssonar hafi liti› á kirkjuna sem eina heild og komi› fram
í nafni hennar sem stofnunar en ekkert bendir til fless a› leikmannahöf›ingjar
íslenskir hafi skili› hlutverk kirkjunnar me› fleim hætti (Magnús Stefánsson
1978:140, Sigur›ur Líndal 1997:253, Lára Magnúsardóttir 1998:217).39 Hér
hlaut flví a› fylgja eins konar málami›lun og sk‡rasta dæmi› er vitanlega
lögtaka kristinréttar Árna sem goldi› var jáyr›i í lögréttu rétt eins og um
veraldleg lög væri a› ræ›a. Hitt ber fló a› hafa í huga a› flótt bæ›i kristinna
laga fláttur Grágásar og kristinréttur Árna hafi veri› samflykktir me› flessum
hætti var sá munur á a› kristinréttur forni var hluti landslaganna; kristinréttur
n‡i stó› hins vegar sjálfstæ›ur; var lögbók kirkjunnar og geymdi reglur og
vi›urlög er vör›u›u kristi› líferni og kristnihald. firátt fyrir náin tengsl vi›
Jónsbók á mi›öldum — kristinréttur Árna fylgir ví›a Jónsbókarlögum á
skinnhandritum — var› hann aldrei hluti hennar í fleim skilningi sem kristinna
laga fláttur tilheyr›i Grágás (sbr. Gunnar F. Gu›mundsson 2000:97).40
6. 1275 e›a 1354?
6.1. Lögtaka í Skálholtsbiskupsdæmi?
Eins og greint var frá hér a› ofan er Árna saga b‡sna fáor› um gildistöku hins
n‡ja kristinréttar. fiar segir a›eins a› biskup hafi fengi› hann samflykktan á
alflingi sumari› 1275 „utan fá capitula“ sem menn vildu láta konung og erki-
biskup skera úr um hva› standa skyldi (ÍF XVII:49). Í Árna sögu er hvergi
38 Almennt er tali› a› vald kaflólsku kirkjunnar í Vestur-Evrópu hafi ná› hámarki um 1300, fl.e.
flegar kirkjulög höf›u ná› útbrei›slu í löndum álfunnar, sjá Lára Magnúsardóttir (2001b:201
og tilvísanir flar).
39 Lára Magnúsardóttir telur a› íslenska kirkjan hafi veri› or›in stofnun á flessum tíma og kom-
i› fram sem slík flrátt fyrir ólíkan skilning klerka og leikmanna á lögum (1998:217 nm.).
40 Lára Magnúsardóttir hefur or›a› fletta ágætlega: „Vi› lögtöku hins n‡ja kristinréttar var›
a›skilna›ur ríkis og kirkju a› veruleika“ (2001b:200). Hún tekur fló sk‡rt fram a› hann hafi
veri› me› allt ö›ru sni›i en tí›kast á vorum dögum. A›skilna›urinn hafi falist í andlegum
hluta laganna (kristinrétti) og fleim veraldlega (Járnsí›u og sí›ar Jónsbók) og fleim skilningi
a› flörf væri fyrir yfirvöld á bá›um flessum svi›um.