Gripla - 20.12.2004, Blaðsíða 74

GRIPLA72
vin og stefndi flanga› m.a. bæ›i Árna fiorlákssyni og Jörundi fiorsteinssyni.
fiar var ger› skipan Jóns rau›a me› rá›i sjö annarra l‡›biskupa. Hún var
andsvar vi› réttarbótinni og mi›a›i a› flví a› tryggja flau réttindi sem kirkjan
haf›i flegar ö›last, s.s. réttinn til a› dæma í klerka- og kristinréttarmálum og
forrá›um klerkastéttarinnar yfir kirknafé. Í skipuninni voru bannsakir
ennfremur auknar gegn fleim sem gengu á rétt heilagrar kirkju (DI II:174–188,
NgL III:229–241).46
Bæ›i erkibiskup og ríkisrá›i› leitu›u me› máli› til páfa en flar hlaut Jón
rau›i lítinn stu›ning. Deilurnar mögnu›ust uns erkibiskup hrökkla›ist úr landi
1282 og lést skömmu sí›ar. Erkibiskupslaust var í Noregi næstu árin en sættir
tókust me› deilendum 1283. Kirkjan haf›i fló be›i› mikinn ósigur og fless
gætti einnig úti á Íslandi (Helle 1974:249–253).47
Á›ur var fless geti› a› ári› 1280 komu sendimenn Magnúsar lagabætis út
me› n‡ja lögbók handa Íslendingum. Jón Einarsson og Lo›inn leppur fóru um
landi› veturinn eftir og kynntu landsmönnum efni bókarinnar en lögtakan fór
fram 1281 og segir af henni í löngu máli í Árna sögu (ÍF XVII:86–101). Gunn-
ar Karlsson (1991:62) hefur reyndar bent á a› deilan um Jónsbók vir›ist a›-
eins a› litlu leyti hafa veri› há› af lögréttumönnum, enda létu biskup og
klerkar, handgengnir menn og bændur rita andmæli vi› lögbókina á›ur en
komi› var til flings og lesa upp í lögréttu.
Óflarfi er hér a› rekja flær greinar Jónsbókar sem Íslendingum féllu ekki í
ge› samkvæmt frásögn Árna sögu; flar flóttu fló margir hlutir „mjök frekir um
óbótamál ok a›ra hluti flá sem óhentir vóru landsbúinu.“ Árni biskup fiorláks-
son taldi einnig margar greinar vera móti gu›slögum og vildi me› engu móti
samflykkja flann kafla bókarinnar „at einn væri lögma›r yfir landslögum ok
Gu›s lögum hvárt sem konungr vildi lögmenn hafa einn e›r fleiri“ (ÍF
XVII:86–87). Vitna›i biskup me›al annars í lögréttusamflykktina frá 1253 um
a› gu›slög ré›u ef flau greindi á vi› landslög og ennfremur í bréf Jóns erki-
biskups sem banna›i a› löglei›a marga flá hluti er í bókinni stó›u. Eftir heift-
46 Lára Magnúsardóttir (2001b:205) fur›ar sig á umfjöllun Magnúsar Stefánssonar um flessa
skipun Jóns rau›a sem hann kallar deilurit og einnig flví a› Magnús (1978:177) skuli kalla
konungsbréfi› frá 1280 réttarbót. Nú skal ekki dregi› í efa a› skipun Jóns frá biskupaflinginu
sé „ósköp venjuleg“ a› uppbyggingu en hva› var›ar efni er hún fyrst og fremst andsvar vi›
réttarbót ríkisrá›smanna og átti flannig a› standa vör› um réttindi kirkjunnar sem hún haf›i
flegar ö›last. fia› sem Lára k‡s a› kalla bréf konungs er raunar flessi réttarbót ríkisrá›smanna
og fló svo a› skipun Jóns rau›a s‡ndi fram á a› réttarbótin bryti í bága vi› almenn kirkjulög
má draga stórlega í efa a› ríkisrá›smenn hafi liti› flannig á máli› (sbr. ÍF XVII:79 nm.).
47 Hér ver›ur ekki fjalla› um seinni lotu sta›amála, sjá Magnús Stefánsson (1978:174–226).