Bændablaðið - 06.03.2014, Blaðsíða 14

14 Bændablaðið | Fimmtudagur 6. mars 2014
Mikilvægt er að rétt sé staðið að
lyfjagjöf í dýr, ekki síst í búfé þar
sem afurðir þeirra eru ætlaðar
til manneldis. Lyfjaþol örvera er
sívaxandi vandamál í heiminum.
Ábyrg lyfjanotkun í dýr dregur
úr líkum á fjölgun lyfjaþolinna
örvera auk þess sem minni
líkur eru á að lyfjaleifar finnist
í matvælum úr dýraríkinu.
Jafnframt geta lyfjaleifar í
matvælum verið hættulegar
fólki með bráðaofnæmi.
Lyfjaþol og lyfjaleifar
Röng notkun lyfja getur aukið
hættuna á að örverur myndi
lyfjaþol og að lyfjaleifar finnist í
dýraafurðum. Lyfjaþolnar örverur
eru ónæmar fyrir örverudrepandi
áhrifum sýklalyfja sem þær
voru áður næmar fyrir og því
getur reynst mjög erfitt að ráða
niðurlögum sýkinga sem slíkar
örverur valda ef sýklalyf sem
algengt er að nota gegn þeim hrífa
ekki lengur. Lyfjaleifar sýklalyfja
í matvælum geta einnig stuðlað
að myndun lyfjaþols hjá örverum
í mönnum ásamt hættunni sem
skapast fyrir þá sem eru með
hvers kyns lyfjaofnæmi að fá
ofnæmisviðbrögð vegna lyfjaleifa
í matvælum sem þeir neyta. Ábyrg
notkun dýralyfja er áhrifamesti
þátturinn til að koma í veg fyrir
þetta, sameiginleg ábyrgð liggur
því hjá dýralæknum og bændum.
Skyldur dýralækna
Lög og reglugerðir fjalla um
skyldur bænda og dýralækna
sem þeir þurfa að standa
skil á. Samkvæmt lögum nr.
66/1998 um dýralækna og
heilbrigðisþjónustu við dýr ber
dýralæknum að upplýsa eiganda
eða umráðamann dýra m.a. um
ástand dýra og meðhöndlun, auk
þess um algengar aukaverkanir
og biðtíma afurðarnýtingar fyrir
þau lyf sem notuð eru. Biðtími
afurðarnýtingar er sá tími sem
þarf að líða frá því að lyfið var
síðast gefið dýrum samkvæmt
venjulegum notkunarskilyrðum
þar til nýta má afurðir dýra til
manneldis.
Dýralæknir má aðeins afhenda
eða ávísa dýralyfjum þegar
hann hefur sjúkdómsgreint dýr
samkvæmt sömu lögum. Einnig
segir í reglugerð nr. 539/2000 um
heimildir dýralækna til að ávísa
lyfjum að ekki sé leyfilegt að
meðhöndla dýr með sýklalyfjum
nema að undangenginni
sjúkdómsgreiningu dýralæknis
og skal dýralæknir sjálfur hefja
meðhöndlunina ef um búfé er að
ræða.
Undantekning er þó á þessu
ákvæði þannig að ef landfræðilegir
staðhættir eða veðurfar eru
þess valdandi að dýralæknir
getur ekki hafið meðhöndlunina
þá getur yfirdýralæknir veitt
undanþágu. Dýralækni ber þá
að gera sérstakan samning við
viðkomandi bónda þar sem koma
fram skilyrði sem báðir aðilar
verða að uppfylla. Í reglugerð nr.
303/ 2012 um rafræna skráningu
dýralækna á dýrasjúkdómum
og lyfjameðhöndlun er
tilgreint að dýralæknum sem
meðhöndla búfé sé skylt að
skrá sjúkdómsgreiningar og
upplýsingar um lyfjameðhöndlun
dýra í sérstakan gagnagrunn
Matvælastofnunar sem nefndur
er „Heilsa“. Fram til þessa hefur
aðeins verið hægt að skrá vegna
nautgripa og hrossa, en nýlega
bættist sauðfé við. Dýralæknar
einir hafa aðgang að „Heilsu“ en
gagnagrunnurinn miðlar og sækir
upplýsingar úr skýrsluhaldskerfum
Bændasamtaka Íslands og eru
skráningar dýralækna sýnilegar
bændum fyrir eigin dýr í
skýrsluhaldskerfum þeirra, s.s.
Huppu, Lambi og Worldfeng.
Sláturhús fá upplýsingar
úr „Heilsu“ um biðtíma
afurðarnýtingar sláturdýra daglega
sem eykur matvælaöryggi til muna
og dregur þannig úr líkum á að
lyfjaleifar séu í matvælum.
Skyldur bænda
Umsjónarmaður búfjár er
ábyrgur fyrir því að skráningar
séu til staðar á sjúkdómum og
lyfjameðhöndlunum í búfé hans.
Í reglugerð nr. 916/2012 um
merkingar búfjár eru ákvæði um
heilsukort þar sem krafa er um
að upplýsingar um sjúkdóma
og meðhöndlanir séu skráðar á
eyðublöð sem Matvælastofnun
viðurkennir eða í tölvukerfi.
Í reglugerð nr. 103/2010 um
hollustuhætti sem varða matvæli
er einnig kveðið á um að bændur
skulu halda skrár um notkun á
dýralyfjum þar sem fram koma
dagsetningar lyfjagjafa, biðtími
afurðarnýtingar ásamt skrá um
sjúkdóma, en þar segir einnig
að frumframleiðendur geti notið
liðsinnis annarra við skráningar
t.d. dýralækna. Ábyrgð á að þessar
skráningar séu til staðar hvílir
því á bændum og skulu slíkar
skráningar vera aðgengilegar
við opinbert eftirlit, en
Matvælastofnun hefur eftirlit með
lyfjanotkun í búfé auk eftirlits með
ávísun dýralyfja hjá dýralæknum.
Sjúkdóma- og lyfjaskráningar
geta ýmist verið til staðar í
tölvukerfum eða á eyðublöðum
(heilsukort) sem Matvælastofnun
samþykkir. Hafi bændur aðgang
að skráningum dýralækna,
t.d. í skýrsluhaldskerfum eða
eyðublöðum útfylltum af
dýralæknum, þurfa bændur ekki
að skrá upplýsingarnar sjálfir. Á
heimasíðu Matvælastofnunar er
að finna dæmi um heilsukort sem
Matvælastofnun samþykkir.
Guðrún Lind Rúnarsdóttir,
sérfræðingur lyfjamála og
aukaafurða dýra
Notkun dýralyfja í búfé
...frá heilbrigði til hollustu
Það er mikið að gerast hjá Matís
um þessa mundir því Ísland fer
með formennsku í Norræna
ráðherraráðinu og leggur áherslu
á eflingu lífhagkerfisins í þriggja
ára formenskuáætlun sem hlotið
hefur nafnið NordBio. Sigrún Elsa
Smáradóttir er verkefnisstjóri
NordBio verkefnisins á vegum
Matís og svarði hún nokkrum
spurningum af því tilefni.
– Matarsmiðjur Matís, út á
hvað gengur það verkefni, hvar
eru matarsmiðjurnar staðsettar á
landinu og hver er tilgangur þeirra ?
„Matarsmiðjur Matís eru fyrst
og fremst hugsaðar til að vera
frumkvöðlum og smáframleiðendum
matvæla til aðstoðar, hvort sem
þeir þurfa aðstöðu eða aðstoð við
vöruþróun eða framleiðslu. Innan
Matís er fjöldi sérhæfðra ráðgjafa
sem framleiðendur geta nýtt sér til
þess að auka fjölbreytni og gæði
sinnar framleiðslu. Sérfræðingar
Marís veita aðstoð við allt frá þróun
uppskrifta, vinnsluferla og gæðakerfa
til framkvæmdar á skynmati og
innihaldsmælingum auk annarra
þátta sem snúa að vöruþróun eins
og hönnunar umbúða og útlits vöru.
Markmiðið er að leysa það sem upp
kemur í vöruþróun og framleiðslu og
fá út sem besta vöru. Vöruþróunin
getur falið í sér þróun hagkvæmari
vinnsluferla, betri nýtingu hráefnis,
nýtingu áður ónýtts hráefnis eða
jafnvel þróun betri umbúða sem auka
söluhæfni og líftíma svo eitthvað sé
nefnt“, segir Sigrún.
– Formennska í Norræna
ráðherraráðinu, hvað er það og út
á hvað gengur það verkefni?
„Já, Ísland fer með formennsku
í Norræna ráðherraráðinu og leggur
áherslu á eflingu lífhagkerfisins
í þriggja ára formenskuáætlun
sem hlotið hefur nafnið NordBio.
Matís hefur fengið það hlutverk að
leiða nýsköpunarverkefni á þessu
sviði og mun leggja áherslu á þrjú
verkefnasvið. Þau eru nýsköpun og
vöruþróun á sviði matvæla, aukning
sjálfbærni í matvælaframleiðslu
og aukna framleiðslu lífmassa.
Matarsmiðjur Matís munu nýtast
mjög vel þegar kemur að nýsköpun
og þróun nýrra matvara“.
– Þið eruð að auglýsa eftir
umsóknum í verkefnið. Hvað getur
þú sagt mér um það og hvernig
verður það gert og hvað viljið þið
fá út úr því ?
„Í fyrsta hluta verður auglýst
eftir þátttakendum í stutt
vöruþróunarverkefni á sviði matvæla
bæði hér heima og á Grænlandi og
í Færeyjum. Hægt er að sækja um
þátttöku á heimasíðu Matís til 13.
mars með því að fylla þar út stutta
umsókn. Hér erum við sérstaklega
að líta til aðila sem hafa nú þegar
nokkuð mótaðar hugmyndir
um hvaða vörur þá langar að
framleiða og hafa jafnvel verið
að prófa sig áfram lengi en vantar
herslumuninn til að geta framleitt
og markaðssett vöruna. Verkefnið
veitir þessum aðilum þá aðgang að
matarsmiðjum og sérfræðingum
til að fullgera vöruna, komast yfir
hindranir og framleiða frumgerðir
vörurnar. Stefnt er að því að hefja
vöruþróunarvinnuna núna um
mánaðarmótin mars - apríl og að
vörur verði tilbúnar í byrjun júní
en þá verður afraksturinn kynntur
á ráðstefnu sem haldinn verður á
Selfossi í tengslum við norrænan
ráðherrafund 25. júní“, segir Sigrún
ennfremur.
– Þið eruð með matarsmiðju á
Flúðum. Hvernig hefur það verkefni
gengið og hvernig viðtökur hafið þið
fengið við smiðjunni ?
„ Það er rétt, við erum með flotta
matarsmiðju á Flúðum en einnig á
Höfn og í Reykjavík. Ég held að
fullyrða megi að smáframleiðendur
sem starfað hafa með okkur
eru almennt mjög ánægðir með
þjónustuna sem þeir fá hjá Matís
og það að geta komið inn í vönduð
eldhús þar sem aðgengi er að
ýmiskonar framleiðslu tækjum til
að þróa og jafnvel framleiða vörur
sínar. Það veitir þeim tækifæri til að
fá framleiðsluna vottaða til sölu á
neytendamarkaði án þess að leggja
út í þann stofnkostnað sem fylgir
framleiðslueldhúsi. Þannig geta
menn sannreynt eftirspurnina eftir
vörunni, þróað vöruna að þörfum
markaðarins og í kjölfarið metið á
hvaða tímapunkti skynsamlegt er að
fjárfesta í eigin framleiðsluaðstöðu.“.
– Er mikil gróska í matarmenningu
þjóðarinnar og af hverju þessi mikli
áhugi á mat og matargerð ?
„ Já, áhugaverðar hugmyndir að
nýjum og bættum vörum eru stöðugt
að koma upp í samskiptum okkar við
smáframleiðendur. Við sjáum einnig
að smáframleiðendur eru alltaf að
verða meðvitaðri um gildi góðra og
vel hannaðra umbúða og merkinga,
bæði til að tryggja gæði vörunnar
sem og til að gera hana söluvænni.
Góð dæmi um verkefni sem stuðlað
hafa að þessari þróun eru verkefni
sem unnin voru í samstarfi Matís,
Listaháskóla Íslands og bænda/
smáframleiðenda og kölluðust
„Stefnumót hönnuða og bænda“
en þau verkefni urðu til þess að
margir fóru að líta þessa þætti öðrum
augum og sjá gildi fjölbreyttrar
samvinnu. Í framhaldinu hafa fleiri
smáframleiðendur nýtt sér þjónustu
hönnuða við gerð sinna vara sem
aftur eykur verðmæti hennar“.
– Eitthvað að lokum sem þú vilt
koma á framfæri ?
„Já, ég vill eindregið hvetja þá
sem hafa hugmyndir að nýjum eða
endurbættum matvörum til að fara
inn á heimasíðu Matís og kynna sér
málið. Allir geta sent inn umsókn
bæði smáframleiðendur matvæla
sem þegar eru með vörur á markaði
en vilja auka vöruúrvalið og einnig
þeir sem eru að stíga sín fyrstu
skref í matvælaframleiðslu. Nú er
tækifærið til að hrinda hugmyndum
í framkvæmd og fá aðstoð færustu
sérfræðinga til þess“, sagði Sigrún
að lokum. /MHH
Matarsmiðjur Matís í norrænni nýsköpun:
Kallað eftir áhugaverðum
hugmyndum
Sigrún Elsa Smáradóttir , sem er verkefnisstjóri NordBio verkefnisins á vegum Matís.
Í síðasta mánuði var undirritaður samningur um áframhaldandi samstarf
Matís og sveitarfélaganna fjögurra í uppsveitum Árnessýslu; Hrunamanna-
hrepps, Bláskógarbyggðar, Skeiða- og Gnúpverjahrepps og Grímsnes- og
Grafningshrepps. Samningurinn gerir Matís kleift að standa áfram fyrir
matarsmiðju á Flúðum.