Bændablaðið - 06.03.2014, Side 35

35Bændablaðið | Fimmtudagur 6. mars 2014
Það hefur ekki farið framhjá
neinum, sem er þátttakandi í
landbúnaði eða hefur áhuga á
landbúnaði, sá vandi sem skapast
hefur við að ekki sé til næg mjólk
til að sinna innlendum markaði.
Nú leita menn því allra leiða til að
auka framleiðsluna sem hraðast
með breyttri fóðrun og ásetningi
allra kúa sem eitthvað geta
mjólkað. Með aukinni gjöf hefur
bændum þegar tekist að auka
mjólkurmagnið, en fituinnihald
mjólkurinnar fellur á sama tíma.
Í kjölfarið hefur ákall verið sent
fóðurframleiðendum um að gera
það sem í þeirra valdi stendur til
að hafa þar áhrif.
Ákveðin hætta fylgir þessu ástandi
þar sem kallað er eftir töfralausnum
sem eiga að hækka fituinnihald
mjólkurinnar strax, en minna horft
til þess að ekki megi glata magni
eða próteininnihaldi mjólkurinnar
á sama tíma. Sykurrófur eiga að
vera töframeðal ásamt því að taka
út ómettaða fitu eins og repjuolíu
úr fóðri. Horft er hér til reynslu
Norðmanna af svipuðu ástandi
sem skapaðist þegar þar kom upp
smjörskortur. Þeir náðu vissulega
athyglisverðum árangri sem vert
er að rýna í. Áður en lengra er
haldið er gott að rifja upp nokkrar
staðreyndir um fóðrun mjólkurkúa
og hvað hefur áhrif á efnamagn og
gæði mjólkurinnar.
Nokkrar staðreyndir um fóðrun
• Fita í fóðri er ekki ávísun á
fituinnihald í mjólk
• gróffóðrið leggur grunninn að
myndun fitu í mjólkinni
• Aukin fóðrun eykur
mjólkurmagn en getur leitt til
lægra efnainnihalds í mjólk ef
ekki er rétt að farið
• Ekki er sama hvernig er
gefið, tíðni gjafa og jöfn gæði
gróffóðurs skipta hér miklu máli
• Snöggar fóðurbreytingar eru
varasamar og skapa hættu
á falli í bæði efnamagni og
mjólkurmagni
Hvernig myndast fita í mjólk?
- Gróffóðrið leggur grunninn.
Til myndunar fitu þarf fitusýrur og
glyseról. Fitusýrur í mjólk myndast
í meginatriðum með þrennum hætti:
1. Fitusýrur með uppruna úr fóðri
berast til júgurkirtla með blóði
á formi þrýglyseríða og frírra
fitusýra og eru þessar fitusýrur
að mestu leiti með 16 eða fleiri
kolefnisatóm (langar fitusýrur).
2. Fitusýrur framleiddar í kirtlum
úr acetati (ediksýru) og beta-
hydroxybutirate (smjörsýru)
sem verða til við gerjun í vömb.
Þessar fitusýrur eru með stuttar
og meðallangar kolefniskeðjur
(C4 - C14 sýrur og að hluta C16)
3. Fitusýrur framleiddar úr
glúkósa við glýkólýsu og
sítrónusýruhringrás (citric acid
cycle). Þessi leið er þó í miklum
minnihluta við fitumyndun í
mjólk.
Lang mikilvægast í þessu samhengi
er myndun fitusýra og þar með fitu
sem byggja á niðurbrotsefnunum
frá örverugerjun í vömb og er það
ástæða þess að gróffóðrið og rétt og
ótrufluð vambarstarfsemi eru ráðandi
um að fita geti myndast í mjólkinni.
Þannig hefur verið sýnt að mjólk
kúa sem aldar eru á lágu hlutfalli
gróffóðurs getur haft allt að helmingi
lægra fituinnihald en mjólk kúa
sem fá hátt hlutfall gróffóðurs. Fita
mjólkurinnar einkennist þá einnig
af að innihalda lítið af stuttum og
meðallöngum fitusýrum sem annars
eru einkennandi fyrir kúamjólk.
Hefur þetta gjarnan verið kallað „low
fat syndrom" af fræðimönnum eða
„lág fitu vandamál".
Ef of mikið er af fitu í fóðrinu
sjálfu letur það eitt og sér
örverugerjunina í vömb og dregur
þannig úr möguleikum á að fita
myndist í mjólkinni. Á þetta
sérstaklega við um ómettaða fitu
eins og repju- og sojaolíu sem dæmi.
Rannsóknir sýna að slík fita hefur
óæskileg áhrif á gerjun í vömb og
getur auk þess haft áhrif til lækkunar
á próteini mjólkurinnar þar sem
kýrin/örverurnar vinna að því að
metta (hydrogenate) þessa fitu bæði
til að verja vefi gripanna og eins er
þar leitað ákveðins jafnvægi þannig
að tryggt sé að bræðslumark fitunnar
fari ekki undir líkamshita kýrinnar
en þá yrði algjör röskun á fitukúlum
mjólkurinnar.
Þetta er flókið ferli en óhætta er að
fullyrða að hér kann náttúran sitt fag.
Þannig verst kýrin fitu (ómettuðum
fitusýrum) sem er óæskileg, en þetta
ferli tekur einnig orku frá kúnni
og er í samkeppni um vetnisatóm
(H-atóm) sem nauðsynleg eru í
próteinframleiðslunni og þannig geta
komið fram áhrif sem draga einnig úr
próteinmyndun í mjólkinni.
Aðalhlutverk fitu í fóðrinu sjálfu
er að vera orkugjafi fyrir kúna og
jafnar kýrin þá þörf einnig út með
því að auka við fituvef eða ganga á
eigin birgðir ef um of eða vanfóðrun
á orku er að ræða.
Lækkun fitu í mjólk nú, hverjar
geta ástæðurnar verið?
• Aukin kjarnfóðurgjöf. Verið
er að pressa kýrnar til að
mjólka meira með aukinni
kjarnfóðurgjöf. Ef farið er yfir
strikið hér er hætta á að kýrnar
minnki grófóðurátið og eins að
álag á vömb verði of mikið til að
eðlileg örverugerjun eigi sér stað.
Kýrnar hafa einnig tilhneigingu
til að draga úr efnastyrk þegar
mjólkurmagn eykst, ná bara að
framleiða ákveði efnamagn og
því minnkar styrkurinn þegar
mjólkurmagnið eykst.
• Léleg uppskera af innlendu
byggi, trénislítið og illa þroskað
bygg. Ekki það fóður sem ætlað
er. Bygg er í eðli sínu mikilvægt
og gott fóðurefni í ákveðnu
magni sem gefur m.a. auðleysta
orku, en ef þroski og gæði eru
ekki fyrir hendi gagnast það ekki
að sama skapi.
• Mikil grænfóðurgjöf í kjölfar
kals í túnum og uppskerubrests
á hefðbundnum túngrösum
Hvað getum við nýtt af reynslu
Norðmanna?
Að mínu mati getum við því miður
ekki vænst þess að ná sama árangri
og þeir upplifðu og er aðalástæðan
sú að hér eru bændur vanir mun betra
kjarnfóðri en Norðmenn höfðu áður
en þeir tóku á sínum vanda. Mun ég
hér á eftir fyrst og fremst tala útfrá
kjarnfóðri Bústólpa þó svo að það
sem ég kem inná eigi jafnvel við hina
innlendu kjarnfóðurframleiðendurna
Lífland og Fóðurblönduna sem einnig
bjóða bændum úrvals kjarnfóður.
Við hjá Bústólpa getum t.d.
ekki tekið ódýra fitu (sojaolíu og
repjuolíu) út úr okkar fóðri eins og
Norðmenn því við erum einfaldlega
ekki að nota slíka fitu þar sem áhrif
þess hafa lengi verið þekkt og við
ekki talið forsvaranlegt að bjóða
bændum uppá slíkt þó svo það hefði
lækkað kostnað við fóðurgerðina og
á tímum gert okkur auðveldara að
keppa við innflutt kjarnfóður af lakari
gæðum. Að sama skapi er hjá okkur
hefð fyrir notkun sykurrófuhrats
sem eins af fjölmörgum hráefnum
við fóðurgerð og því ekki hægt að
bæta því töframeðali í fóður heldur.
Hér er þó viss möguleiki á að auka
hlutfall þess sérstaklega í ákveðnum
tegundum kjarnfóðurs. Það sem við
getum hinsvegar best nýtt frá reynslu
norðmanna er samtakamátturinn
og að málin séu skoðuð af jafn
mikilli alvöru og jafn skipulega
og þar var gert. Þar í landi voru
skipulega leitaðir uppi þeir bændur
sem misstu efnamagn mjólkurinnar
mest niður og reynslu miðlað milli
manna skipulega til að ná árangri við
fóðrunina. Kjarnfóðurframleiðendur
áttur þar einnig þátt með því að gera
breytingar á fóðri eins og æskilegt
var talið.
Hvað er til ráða?
• Tryggja að grófóðurát kúnna
sé í lagi og e.t.v. draga úr
kjarnfóðurgjöf ef of geyst
hefur verið farið í aukningu þar,
þannig að það hafi komið niður
á gróffóðuráti kúnna.
• Prófa að draga tímabundið úr
grænfóðurgjöf, sérstaklega
repju, sem hlutfalls af
gróffóðrinu þar sem það á við
og verður við komið.
• Draga tímabundið úr gjöf á
heimaræktuðu byggi ef gæði
þess eru slök.
• Gefa gróffóðrið oftar á
sólarhring til að hámarka átið
og tryggja byggingarefni í vömb
fyrir myndun fitu í mjólk
• Gefa kjarnfóðrið í minni
skömmtum og oftar til að
koma í veg fyrir óæskileg áhrif
á vambastarfsemi kýrinnar
• Nota fiskimjölsríkt kjarnfóður
þar sem árangur í próteininnihaldi
og mjólkurmagni næst með
10-12% minni kjarnfóðurgjöf
en með jurtapróteinblöndum.
• Maís innihald fóðursins verður
einnig mikilvægt hér þar sem
stór hluti maíssterkjunnar fer
ómeltur gegnum vömbina
og brotnar niður í glúkósa í
mjógirni. Þar með sparast orka
auk þess sem neikvæð áhrif á
sýrustig vambarinnar minnka og
trufla því síður fitumyndunina.
• Auka við innihald af hráefnum
eins og sykurrófuhrati og nýta
húðaða fitu í kjarnfóður eða sem
viðbót með gróffóðurgjöf. Hvort
tveggja getur haft jákvæð áhrif á
myndun fitu í mjólk sérstaklega
þegar komið er að efri mörkum
þess sem kýrin ræður við að
mynda.
Hvað er Bústólpi að gera í
málinu?
Við munum áfram leggja áherslu á
okkar vel samsettu fiskimjölsblöndur
sem mikilvægasta kjarnfóðrið sem
völ er á fyrir bændur sem er grunnur
að þeim árangri sem náðst hefur í
próteininnihaldi og mjólkurmagni.
Til að taka frekar á þeim vanda að ná
fitunni með við aukna kjarnfóðurgjöf
munum við bjóða kjarnfóður með
C:16 húðuðum fitusýrum sem
viðbótarhráefni. Hér teljum við afar
mikilvægt að þetta sé gert í alvöru
mjólkurkúafóðri með háu innihaldi
af hágæða fiskimjöli og maís þannig
að við séum ekki að fórna árangri í
mjólkurmagni og próteininnihaldi
fyrir fituna eina. Þá munum bjóða
bændum MegaLack og MegaFat
húðaða fitu einnig til að gefa kúm
beint gegnum heilfóðrun, eða með
heyi á garða.
Við munum auka innihald af
sykurrófuhrati í okkar fóðri sem
sérstaklega er ætlað í hámjólka kýr og
einnig bjóðum við sykurrófuhrat sem
kögglaða vöru og einnig sem kurlaða
vöru sem hentar í heilfóðurvagna.
Slíkar vörur hafa þegar verið
framleiddar hjá Bústólpa og eru til
prófunar hjá nokkrum bændum.
Bjóðum bændum áfram að
vinna bygg þeirra og bæta það
með snefilefnum og próteingjafa
ef þörf er til að það nýtist betur
við fóðrunina. Framleiðum eins og
áður sérblöndur fyrir bændur þar
sem kjarnfóðrið er sérsniðið að því
gróffóðri og framleiðslumarkmiðum
og aðstæðum sem til staðar eru á
viðkomanndi bæ þannig að hægt sé
að hámarka afurðir.
Að lokum vil ég hvetja bændur
til að nýta krafta sinna eigin
fóðursérfræðinga hjá RML sem
búa yfir yfirgripsmikilli þekkingu
og reynslu á fóðrun íslenskra kúa
við íslenskar aðstæður og þekkja
manna best það grófóður sem hér er.
Á sama hátt þekkja sömu aðilar vel
árangurinn af því að nýta velsamsett
fiskimjölsríkt kjarnfóður sem er
sérstaða á markaði hér í samanburði
við nágrannalöndin. Ekki mun heldur
standa á okkur hjá Bústólpa að veita
þá ráðgjöf sem við getum veitt
bændum.
Febrúar 2014
Hólmgeir Karlsson.
Höfundur er með meistaragráðu
í mjólkurverkfræði frá
Landbúnaðarháskólanum í
Noregi og framkvæmdastjóri
Bústólpa.
Lesendabás
Hvernig aukum við fitu í mjólk?
– Hugleiðingar um fóðrun mjólkurkúa
Nú liggur áburðarverð 2014 fyrir
og skal nú, líkt og í fyrra, reynt
að greina verð áburðarefnanna
eins og þau birtast í verðskrám
Hafa verður fyrirvara á þessum
útreikningum þar sem munur
getur verið á aukaefnum, t.d.
hlutföllum Ca og Mg. .
Verði er lægsta verð í á
heimasíðum í janúarlok og
sama er uppgefið efnamagn.
F lu tn ingskos tnað i og
viðskiptakjörum er haldið
utanvið. Þá geta verið skekkjur
vegna upphækkunar í efnamagni.
Loks er ekkert tillit tekið til eðlis-
eða efnafræðilegra eiginleika
áburðarins.
Köfnunarefni (nitur)
Allir seljendur bjóða kalkammon
undir mismunandi heitum, en það
er eingildur N-áburður með 27%
N. Mér sýnist líklegast að það sé
blanda NH4NO3 (Kjarna) (um
80%) og kalktegunda (um 20%),
ýmist með eða án magnesíum.
Verðið er dálítið mismunandi,
SS selur tonnið á 63.405 krónur
en hinir eru um 2000 krónum
ódýrari, verðið á hverju kg N er
því sitt hvoru megin við 230 kr/
kg N.
Einn seljandi, Búvís, selur
óblandaðan Kjarna með 34,4%
N. Sá áburður er mun ódýrari, því
í honum er verðið 184 kr/kg N.
Reikna má kalkverð útfrá
verðmun Kjarna og kalkammon.
Ef N í kalkammon er verðlagt eins
og í Kjarna (184 kr/kg) kostar
kalkíblöndunin 61.500-270*184
= 11.820 kr/tonn. Þetta er verð
fyrir 200 kg af kalki eða uppundir
60.000 krónur fyrir kalktonnið.
Til samanburðar kostar kornað
kalk hjá Skeljungi (aðrir bjóða
ekki venjulegt kalk) 30.000 kr/
tonn og SS býður fínkornað
Mg-kalk frá Yara á sama verð.
Það virðist semsé vera ódýrara að
kaupa N og kalk hvort í sínu lagi
en saman í kalkammon.
Fosfór
Til að reikna fosfórverð verður
að skoða tvígildar NP-blöndur
og reikna með sama N-verði og
í kalkammon. Niðurstaðan er
allbreytileg, en yfirleitt á bilinu
2-400 kr kg/P. Hér þarf þó að slá
varnagla, því önnur efni (Ca. Mg
og S) koma við sögu í mismiklu
magni
Kalí
Kalíverð má nálgast, með mörgum
fyrirvörum þó, með því að gefa sér
verð á N og P. Hér er reiknað með
230 kg kg/N og 300 kr kg/P. Þannig
reiknað (með öllum fyrirvorum,
sveiflast verið frá 80-400 króna.
Önnur efni
Allir áburðarsalar bjóða
kalkammonáburð með eða
án brennisteins (S), en magn
annarra aukaefna er mismunandi.
Verðmunur á tonni er 2.000-2.600
krónur. Alli áburðarsalarnir hafa
hinsvegar S í öllum tvígildum og
alhliða áburði svo ekki er hægt að
meta kostnað af S í þeim. En til að
veifa röngu tré frekar en öngvu má
áætla menn borgi 2000 kr/tonn fyrir
brennisteinsíblöndun.
Allir áburðarsalar, nema Búvís,
bjóða selenbættann áburð, en 2013
var slíkur áburður um 10% af
áburðarsölunni. Skeljungur er með
tvær gerðir af blöndum með og án
selen og og munar þar um 2.200 kr/
tonn, en Fóðurblandan er með eitt
slíkt par, og þar munar 940 krónum
á tonn. Selenáburður SS hefur enga
beina hliðstæðu svo ekki er hægt að
meta selenkostnað þar.
Skeljungur býður einnig blöndur
með sérmeðhöndluðum fosfór,
Avail, en ekki er hægt að reikna
kostnað vegna hans þar sem selen
kemur við sögu í eina blönduparinu.
Ríkharð Brynjólfsson
Hvað kosta
áburðarefnin 2014?
Bændablaðið
Smáauglýsingar 56-30-300
Hafa áhrif um land allt!