Skírnir - 01.01.1973, Blaðsíða 153

SKÍRNIR AÐ HUGSA Á ÍSLENZKU 151
kenningu að enginn algildur mælikvarði sé til á gott og illt, rétt eða
rangt, satt og ósatt. Og á þýzku er þetta eðlileg og auðskiljanleg
orðanotkun. En Brynjólfur virðist ekki átta sig til fulls á merkingu
hinna þýzku orða og notar því orðin ,huglægur‘ og ,hlutlægur‘ til að
lýsa þeim siðfræðivanda sem hann vill glíma við. Síðan veldur hljóð-
an hinna íslenzku orða því að dæmið sem hann tekur í því skyni
að varpa Ijósi á vandann er alls ekki dæmi um einstaklingsbundið
eða afstætt mat á mannlegri breytni, heldur er það dæmi um mat á
hugarfari sem býr að baki tiltekinni breytni. Þessi ruglingur á af-
stæðu mati góðs og ills og mati hugarfars kemur meðal annars fram
í því að Brynjólfur kallar hugarfar manns „huglægan mælikvarða“
á breytni hans. Af einföldu dæmi má sjá hver villa hans er í þessu
efni. Segjum að maður gefi mér gjöf, en svo vilji til að mér sé eðli-
legast að skilja þessa gjöf sem móðgun. Þá er von ég spyrji hvort
œtlunin hafi verið að móðga mig eða ekki, og þetta er spurning um
hugarfar gefandans. Og auðvitað er fráleitt að kalla ætlun gefand-
ans mœlikvarða á breytni hans. Ætlun hans er ein forsenda siðferði-
legs mats míns, hans eða annarra. Kannski er hún afsökun. Mæli-
kvarði á breytni hans er hins vegar það sem ég eða hver annar legg-
ur á hana: einhver siðaregla á borð við þá að það sé illa gert að
móðga menn, eða hina að enginn hlutur sé sjálfsagðari, enda eigi
fæstir betra skilið.
Þessi ruglandi Brynjólfs veldur því að hugleiðingar hans um sið-
fræði eru furðanleg rökleysa frá upphafi til enda. Átakanlegust
verður þessi rökleysa þegar hann sér fram á að vangaveltur hans um
hugarfar að baki breytni leiði til þeirrar niðurstöðu að siðferði sé
„huglægt“. Þá vendir hann sínu kvæði í kross og staðhæfir hið
gagnstæða rakalaust, og klykkir síðan út með öldungis óljósu tali
um „tengsl“ hins huglæga og hlutlæga.
Það ætti að vera ljóst af því sem þegar er sagt að dæmi mín úr
bókum Sigurjóns Björnssonar og Brynjólfs Bjarnasonar yrðu ekki
björgulegri þótt þau væru þýdd á eitthvert útlent mál. Þess vegna
efast ég nú sem aldrei fyrr um þá kenningu að menn sem geta ekki
hugsað skýrt og skipulega á móðurmálinu eigi hægt með að gera
það á útlendu máli. Ennfremur vona ég að dæmin af verkum svo
ágætra höfunda sem þeirra Sigurjóns og Brynjólfs sýni að okkur
íslendingum er mikill vandi á höndum ef við viljum hugsa á ís-