Jökull - 01.12.1965, Blaðsíða 29

SIGURJÓN RIST:
Tungnárjökull
Um tíundi hluti íslands er hulinn jöklum.
Þeir eru frostlausir (0° C.) að sumrinu og ná
nú hvergi alveg að sjó. Hin stutta og vatns-
mikla á, Jökulsá á Breiðamerkursandi, þrífur
með sér einstaka jaka tit úr lóninu við jökul-
röndina og svo flytja Kötluhlaup og Skeiðarár-
lilaup ísborgir og íshröngl allt til hafs. Að öðru
leyti kemst jökulísinn hér á landi ekki til hafs
í sínu fasta ástandi, og er það allólíkt því, sem
gerist í ríkum mæli á Grænlandi og Svalbarða.
Þegar þess er jafnframt gætt, að úrkoma er
meiri á jöklum en auðu landi, þá er auðsætt
að leysingavatn jöklanna, jökulvatnið, setur
sterkt svipmót á rennslisháttu landsins. Enda
er það svo, að allar stórár landsins fá vatn úr
jöklum að einhverjum hluta. Af því leiðir, að
rennslisskýrslur og þá áætlanir og spár, sem á
þeim eru byggðar, verða ótryggar, ef lilutur
jökulvatnsins er illa skilgreindur. Allt frá ár-
inu 1930 hafa víðs vegar um land verið mældar
lengdarbreytingar á jökultungum. I ljós hefur
komið, svo ekki verður um villzt að jökuljaðr-
arnir hafa hopað, þ. e. a. s. leysingin þar verið
meiri en aðrennsli jökulíssins. Hinar raunveru-
legu rúmmálsbreytingar jökulmassans vitum við
liins vegar harla lítið um til þessa. Það var ekki
fyrr en á allra síðustu árum, að hafnar voru
mælingar þversniða, sem hnigu í þá átt að
ákvarða mætti rúmmálsbreytingar.
Verkefnið er hvergi nærri einfalt. Það skiptir
þó meginmáli, hvers konar jökul er við að fást.
A skarpt aðgreindum daljöklum er hægt að
ganga beint til verks. Allt vatn jökulsins lendir
í einni og sömu á, á dalsins, og það er aðeins
hún, sem er háð breytingum jökulsins. Vatns-
búskapur jökulsins alls og árinnar mynda eina
heikl. Þetta á við um jöklana á Norðurlandi,
jökla í Olpum, svo að dæmi séu nefnd. Þegar
aftur á móti er glímt við st.óra jökulfláka, sem
flæða um hóla og hæðir og eru sameign margra
vatnsfalla, verður viðfangsefnið margbrotnara
og allflókið.
Vatnajökull, Hofsjökull, Langjökull og Mýr-
dalsjökull skiptast allir milli margra vatna. Það
er t. d. ekki nægilegt að reikna „tekjur og gjöld“
jökulspildunnar A, það verður jafnframt að
segja til um, hvaða vatnsföllum hún greiði sinn
skatt. Mörkin, þ. e. a. s. vatnaskilin, eru hvergi
nærri auðfundin á flötum 600—800 m þvkkum
hjarnbreiðum Vatnajökuls. Eigi er öruggt, að
vatn streymi í sömu átt niður við jökulstæðið
sem jökli hallar á yfirborði. Nákvæm kort sam-
kvæmt þykktarmælingum eru veigamikil gögn,
þegar ákvarða skal skilin. Einnig þarf skrið-
stefna jökulíssins á hverjum stað að vera þekkt.
Margt fleira kemur að góðu haldi við að
ákvarða skilin. Hér skal aðeins tvennt nefnt
sem eins konar sýnishorn. Elaustið 1955 (sjá
Jökul 1955) og svo aftur veturinn 1964 kornu
allmikil jökulhlaup í Skaftá, en samtímis mynd-
aðist ketilsig norðvestur af Grímsvötnum. Ketil-
sigið gefur ótvírætt til kynna, að Skaftá sækir
vatn sitt þangað norður. Hitt atriðið, sem hér
skal nefnt, er, að þegar Brúarjökull var hlaup-
inn veturinn 1963/64, mátti rekja samfellt
sprungusvæði vestur á bak við Kverkfjöll (að
sunnan). Ætla má, að Jökulsá á Dal og Kreppa
seilist eftir vatni svo langt vestur á jökulinn,
sem sprungusvæðið sagði til urn. Að Jökulsá á
Dal fái væna skák af jökli er í góðu samræmi
við hið mikla sumarvatn hennar.
Þannig mætti lengi telja. Öllum slíkum vís-
bendingum ber að halda til haga, og er Jökull
rétti vettvangurinn til að geyma þær og varð-
veita.
Hér var annars ætlunin að ræða sérstaklega
um Tungnárjökul, því að einmitt þar hefur
Jöklarannsóknafélagð í hyggju að taka upp það
verkefni að finna og ákvarða með þeirri ná-
kvæmni, sem tiltæk er, þá sneið úr Vatnajökli,
sem sendir afrennslisvatn sitt til Tungnár og
kallast Tungnárjökull.
Verkefnið er:
1. Ákvarða vatnasvið Tungnár á jökli.
2. Vatnsbúskapur Tungnárjökuls.
Hér skal skýrt frá byrjunarframkvæmdum:
a) Sumarið 1959 var mælt snið, 3.3 km inn á
jökulinn frá Nýjafelli, sjá Jökul 9. ár,
bls. 19—21, skýrsla Steingríms Pálssonar.
b) Sumarið 1959 var mælt snið milli Páls-
fjalls og Kerlingar (hinnar syðri), sjá Jökul
1959, 9. ár.
JÖKULL 135