Jökull - 01.12.1967, Blaðsíða 13

jökuls (öðru nafni Kötlujökull) og náði há-
marki í Múlakvísl við brúna fyrir kl. 21.00
og sópaði henni burt. Hún var 54 m löng,
steinsteypt og allrammger. Vatnsborðshækkun-
in var þar 6,65 metrar og flutti vatnið all-
mikið af jökum (sjá Mynd 1). Athuga ber,
að brúin á Múlakvísl var þá austan Höfða-
brekkuheiðar og norðan Selfjalls. Eftir hlaup-
ið var hún endurbyggð, þar sem hún er nú,
8 km sunnar, þ. e. við SA-liorn Höfðabrekku.
Hjá gömlu brúnni og neðan hennar er
klettagil að Múlakvísl, farvegur allreglulegur
og raunar hagstæður til útreiknings á vatns-
rennslinu. Breidd farvegs 60 m og vatnsdýpi
4,8 m við hámark hlaupsins. A 246 m vega-
lengd var fallið 1,80 m. Með hrjúfleikastuðl-
inum M = 40 í Manningreglu gefa þessir stað-
hættir rennslið 2500 m3/s ± 25%.
Hlaupskvetta kom úr jöklinum nokkru aust-
ar eða austur undir miðjum jökli og féll það
vatn til Skálmar. Vatnið kom ekki undan
jökuljaðrinum, heldur út úr honum í um 100
m hæð frá rótum hans. Þetta vatn var í senn
minna að rennsli og magni heldur en vestra
hlaupvatnið, eins og bezt verður séð af Mynd
2. Þegar vestra hlaupvatnið (sem féll til Múla-
kvíslar) var í hámarki, kom það einnig að
nokkru út úr jöklinum í 100 til 200 m hæð,
en aðalmagnið kom út um útfallið við jökul-
jaðar.
Eystri hlaupskvettan, þ. e. sú, sem féll til
Skálmar, féll frá jökiinum vítt og breitt um
slétta aura og virtist því úr flugvélum séð,
meðan hl'aupið var að brjótast fram, mikið
vatn og geigvænlegt fyrir byggðina í Alftaveri.
Nokkru ofan brúarinnar safnaðist vatnið sam-
an á ný í reglulegan og beinan farveg, að vísu
fremur grunnan með hraunhellubotni. Þar var
hentugt að koma við mælingum á magni þess.
Brúna tók af, og var hún endurbyggð á sama
stað.
STÆRÐ KETILSIGANNA
Leiðangurinn, sem var á jöklinum við þykkt-
armælinguna, gat ekki sökum þoku og dimm-
viðris kannað þær breytingar, sem orðið liöfðu
á jöklinum samtímis jökulhlaupinu.
Hinn 4. júlí lögðum við þrír gangandi inn
á jökulinn til að mæla sigdældir, sem myndazt
höfðu samtímis hlaupinu. Þær liöfðu sézt úr
flugvélum, en staðsetning var ekki nákværn.
Félagar mínir voru Ragnar Þorsteinsson, f-Iöfða-
brekku, og Sigurjón Böðvarsson, Bólstað.
Sigdældirnar voru tvær (sjá Mynd 3). Okkur
tókst að klöngrast niður í þær og mæla með
„tachymeter“. Sú stærri var 1050 m víð efst og
80 m djúp. í botni hennar var mjög regluleg,
hringlaga tjörn um 150 m í þvermál. Þar flutu
myndarlegir jakar, og glufur voru til allra átta.
Þarna niður við grunnvatnsborð Kötlugjár var
grafarkyrrð og ró. (Sjá Mynd 3 og einnig mynd-
ir í Jökli 1955 og 1957). Eins og Mynd 2 sýnir
var rúmmál stærri sigdældarinnar 25 G1 ± 15%
(1 G1 = 10° m3). Hin minni norðvestan við
var 700 m í þvermál, um 15 m djúp og um
2 G1 að rúmmáli. Norðvestan Ytri-Ivötlukolls
og víðar um Kötlukvosina mynduðust sprung-
ur og smábrestir, sem gáfu til kynna nokkra
hreyfingu jökulsins og sig hans. Sé þetta niður-
sig hans áætlað um 1 Gl, er heildarrúmmálið
28 G1 ± 15%.
Sumarið 1960 mótaði enn sæmilega fyrir
stærri sigdældinni, en skömmu síðar var hún
algjörlega horfin.
STAÐSETNING KÖTLUGJÁR
Strax er fréttist um ketilsig á Mýrdalsjökli,
var spurt: „Er sjálf Kötlugjá hlaupin?" Eg
svara þessu hiklaust játandi. Sé hins vegar stað-
setning ketilsiganna á Mynd 1 í fyrri grein bls.
239 borin saman við Kötlu, eins og hún er sýncl
á uppdrætti íslancls, blaði nr. 68, kemur í ljós,
að hér er allmikill munur á. Islandsuppdráttur-
inn sýnir hana nokkrum km SA og neðar. En
engu að síður má telja fullvíst, að gosið 1918
hafi einmitt verið þar, sem ketilsigin mynd-
uðust 1955. Skulu færð rök að þessu.
1) Miðin frá Vík á gosmökkinn 1918 falla
inn á stel’nu að ketilsigunum. Mér voru
sýnd miðin í júlí 1955 og mældi ég þau
inn við föst merki.
2) Til er skýrsla, sem Jón Ólafsson kennari
í Vík skrifaði eftir för fjórmenninga að
Kötlugjá 23. júní 1919 (Gísli Sveinsson
1919). Ef vel er að gáð, kemur staðsetning
Kötlu þar einkar vel heim við stað kctil-
siganna. Helzt lítur út fyrir, að korta-
gerðamenn að Islandsuppdrættinum hafi
ekki haft skýrsluna undir höndurn eða
misskilið liana, þ. e. ekki gert greinarmun
JÖKULL 17. ÁR 247