Jökull


Jökull - 01.12.1967, Blaðsíða 64

Jökull - 01.12.1967, Blaðsíða 64
veiðiskap ókunnra manna.“ Sá hluti lýsingar Sveins á Stórasjó, sem hefur verið skáletraður, kemur í öllum atriðum mjög vel heim við staðhætti og landslag austan undir Snjóöldu- fjallgarði. Hinn hátt gnæfandi keilumyndaði tindur, sem hann getur um, að sé við norður- enda vatnsins og ef til vill sé í Hágöngum, er að öllum líkindum Syðri-Kerling, sem blasir við þegar horft er til norðausturs eftir Tungnaár- lægðinni, sjá Mynd 2. Hágöngur eru í rúm- lega 20 km fjarlægð til norðvesturs frá Kerl- ingum, og verður jiað að teljast góð ágizkun hjá Sveini að setja Hágöngur og Kerlingar í samband hvorar við aðrar. Seinni hluti lýsing- ar Sveins, þar sem hann talar um afstöðuna til Stóra-Fossvatns og Grænavatns, á hins vegar betur við um Litlasjó. Nú á dögum eru einungis nokkur lítil stöðu- vötn í Tungnaárlægðinni og mundi sjálfsagt engum koma til hugar að kalla þau Stórasjó. Haustið 1966 var boruð sýnishornahola í Tungnaárlægðinni, móts við mynni Lónakvísl- ar, til þess að kanna setlög þar. Sýnishornin voru rannsökuð ýtarlega og sjást niðurstöður þeirra rannsókna á Myndum 3 og 4. Rannsókn- irnar leiddu í ljós, að þarna var stöðuvatn fram til ársins 1783, er það fylltist af vikri úr Laka- gosinu. Kisilþörungar fundust í sýnishornunum og bendir það til þess, að stöðuvatnið hafi ekki verið mengað jökulvatni og því mjög líklegt, að í því hafi verið staðbundinn silungur og veiði verið stunduð þar. Fundizt hafa kofatættur í Snjóöldufjallgarði á bakka Tungnaár, sjá Mynd 1. Gísli Gestsson safnvörður og fleiri rannsökuðu tættur þessar. Rannsóknin leiddi í ljós, að þeir, sem bjuggu í kofum þessum, stunduðu veiðiskap. Gísli dró þá ályktun vegna staðsetningar kofanna fjarri öllum vötnum, að um útilegumannakofa væri að ræða, en ef tekið er tillit til Jress, sem nú er vitað, að kofarnir stóðu á bakka stöðuvatns, verður að teljast allt eins líklegt, að um kofa byggðamanna sé að ræða. En hverjir, sem veiði- mennirnir voru, þá áttu þeir skammt til fanga. Athuganir á jarðvegi í kofunum benda til j^ess, að hætt hafi verið að nota þá ekki slðar en um aldamótin 1600 og er sennilegt, að það standi í sambandi við það, að Tungnaá varð að jökulsá og veiðin í stöðuvatninu, sem hún rann i gegnum, hafi minnkað til muna eða þorrið algerlega. Við höfum nefnt þetta horfna vatn Stóra- sjó, þar sem við teljum flest rök benda til þess, að hér sé um hinn liorfna Stórasjó að ræða. A síðari hluta 19. aldar virðist Langisjór hafa verið algerlega óþekktur, jafnvel í þeim sveitum, sem næst honum liggja. Elzta heimild um hann frá 19. öld er „Fréttir' í Isafold árið 1878. Þorvaldur Thoroddsen kom að Langasjó árið 1889 og 1893. Hann gaf vatninu nafnið Langisjór. Kortin á Mynd 7 sýna helztu breytingar, sem orðið hafa við norðausturenda Langasjóar frá árinu 1889 og fram til ársins 1966. Mynd 7A sýnir aðstæður árið 1889 eftir lýsingu Þorvald- ar Thoroddsen. Mynd 7B sýnir aðstæður árið 1937 eftir korti og flugljósmynd. Mynd 7C sýnir aðstæður árið 1946 eftir korti og flugljósmynd 6A. Mynd 7D sýnir aðstæður árin 1960 og 1966 eftir flugljósmynd 6B og eigin athugun- um á staðnum. Við Langasjó eru tvær greinilegar strandlín- ur, sem auðvelt er að fylgja umhverfis vatnið. Efri strandlínan er í 668.9 m y. s. eða rúmum 6 m yfir vatnsborði árið 1959, en hæð neðri strandlínunnar er um 667 m y. s. Guðmundur Kjartansson jarðfræðingur stund- aði rannsóknir við Langasjó á árunum 1956 og 1957. Hann áleit strandlínurnar myndaðar þannig, að jökull hefði gengið upp að norð- austurhlíðum Fögrufjalla og e. t. v. lokað út- rennsli Langasjóar þar. Hækkaði þá í vatninu og núverandi Utfall myndaðist. Við erurn Guð- niundi ICjartanssyni sammála um orsakirnar fyrir myndun strandlínanna, en teljum hins vegar, að allar breytingar við Langasjó hafi tekið mun skemmri tíma heldur en hann gerir ráð fyrir í grein sinni um Langasjó. Helztu rökin fyrir því eru: 1) Strandlínurnar við Langasjó eru myndaðar í vikur frá Lakagosinu 1783 og hljóta þess vegna að vera yngri en það. 2) Hinn hraði vöxtur lands við norð- austurenda vatnsins, sem staðfestur er á kort- um og loftljósmyndum, hefur að langmestu leyti átt sér stað á þessari öld. 3) Útfallið hef- ur, eftir heimildum að dæma, myndazt á tíma- bilinu frá 1878—1895. Við álítum þess vegna, að jökullinn hafi ekki gengið upp að Fögru- fjöllum fyrr en á seinni hluta 19. aldar. Fyrir þann tíma hefur Langisjór annaðhvort haft af- rennsli milli jökulsins og Fögrufjalla eða verið afrennslislaus. 298 JÖKULL 17. ÁR
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106

x

Jökull

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.