Jökull


Jökull - 01.12.1967, Síða 64

Jökull - 01.12.1967, Síða 64
veiðiskap ókunnra manna.“ Sá hluti lýsingar Sveins á Stórasjó, sem hefur verið skáletraður, kemur í öllum atriðum mjög vel heim við staðhætti og landslag austan undir Snjóöldu- fjallgarði. Hinn hátt gnæfandi keilumyndaði tindur, sem hann getur um, að sé við norður- enda vatnsins og ef til vill sé í Hágöngum, er að öllum líkindum Syðri-Kerling, sem blasir við þegar horft er til norðausturs eftir Tungnaár- lægðinni, sjá Mynd 2. Hágöngur eru í rúm- lega 20 km fjarlægð til norðvesturs frá Kerl- ingum, og verður jiað að teljast góð ágizkun hjá Sveini að setja Hágöngur og Kerlingar í samband hvorar við aðrar. Seinni hluti lýsing- ar Sveins, þar sem hann talar um afstöðuna til Stóra-Fossvatns og Grænavatns, á hins vegar betur við um Litlasjó. Nú á dögum eru einungis nokkur lítil stöðu- vötn í Tungnaárlægðinni og mundi sjálfsagt engum koma til hugar að kalla þau Stórasjó. Haustið 1966 var boruð sýnishornahola í Tungnaárlægðinni, móts við mynni Lónakvísl- ar, til þess að kanna setlög þar. Sýnishornin voru rannsökuð ýtarlega og sjást niðurstöður þeirra rannsókna á Myndum 3 og 4. Rannsókn- irnar leiddu í ljós, að þarna var stöðuvatn fram til ársins 1783, er það fylltist af vikri úr Laka- gosinu. Kisilþörungar fundust í sýnishornunum og bendir það til þess, að stöðuvatnið hafi ekki verið mengað jökulvatni og því mjög líklegt, að í því hafi verið staðbundinn silungur og veiði verið stunduð þar. Fundizt hafa kofatættur í Snjóöldufjallgarði á bakka Tungnaár, sjá Mynd 1. Gísli Gestsson safnvörður og fleiri rannsökuðu tættur þessar. Rannsóknin leiddi í ljós, að þeir, sem bjuggu í kofum þessum, stunduðu veiðiskap. Gísli dró þá ályktun vegna staðsetningar kofanna fjarri öllum vötnum, að um útilegumannakofa væri að ræða, en ef tekið er tillit til Jress, sem nú er vitað, að kofarnir stóðu á bakka stöðuvatns, verður að teljast allt eins líklegt, að um kofa byggðamanna sé að ræða. En hverjir, sem veiði- mennirnir voru, þá áttu þeir skammt til fanga. Athuganir á jarðvegi í kofunum benda til j^ess, að hætt hafi verið að nota þá ekki slðar en um aldamótin 1600 og er sennilegt, að það standi í sambandi við það, að Tungnaá varð að jökulsá og veiðin í stöðuvatninu, sem hún rann i gegnum, hafi minnkað til muna eða þorrið algerlega. Við höfum nefnt þetta horfna vatn Stóra- sjó, þar sem við teljum flest rök benda til þess, að hér sé um hinn liorfna Stórasjó að ræða. A síðari hluta 19. aldar virðist Langisjór hafa verið algerlega óþekktur, jafnvel í þeim sveitum, sem næst honum liggja. Elzta heimild um hann frá 19. öld er „Fréttir' í Isafold árið 1878. Þorvaldur Thoroddsen kom að Langasjó árið 1889 og 1893. Hann gaf vatninu nafnið Langisjór. Kortin á Mynd 7 sýna helztu breytingar, sem orðið hafa við norðausturenda Langasjóar frá árinu 1889 og fram til ársins 1966. Mynd 7A sýnir aðstæður árið 1889 eftir lýsingu Þorvald- ar Thoroddsen. Mynd 7B sýnir aðstæður árið 1937 eftir korti og flugljósmynd. Mynd 7C sýnir aðstæður árið 1946 eftir korti og flugljósmynd 6A. Mynd 7D sýnir aðstæður árin 1960 og 1966 eftir flugljósmynd 6B og eigin athugun- um á staðnum. Við Langasjó eru tvær greinilegar strandlín- ur, sem auðvelt er að fylgja umhverfis vatnið. Efri strandlínan er í 668.9 m y. s. eða rúmum 6 m yfir vatnsborði árið 1959, en hæð neðri strandlínunnar er um 667 m y. s. Guðmundur Kjartansson jarðfræðingur stund- aði rannsóknir við Langasjó á árunum 1956 og 1957. Hann áleit strandlínurnar myndaðar þannig, að jökull hefði gengið upp að norð- austurhlíðum Fögrufjalla og e. t. v. lokað út- rennsli Langasjóar þar. Hækkaði þá í vatninu og núverandi Utfall myndaðist. Við erurn Guð- niundi ICjartanssyni sammála um orsakirnar fyrir myndun strandlínanna, en teljum hins vegar, að allar breytingar við Langasjó hafi tekið mun skemmri tíma heldur en hann gerir ráð fyrir í grein sinni um Langasjó. Helztu rökin fyrir því eru: 1) Strandlínurnar við Langasjó eru myndaðar í vikur frá Lakagosinu 1783 og hljóta þess vegna að vera yngri en það. 2) Hinn hraði vöxtur lands við norð- austurenda vatnsins, sem staðfestur er á kort- um og loftljósmyndum, hefur að langmestu leyti átt sér stað á þessari öld. 3) Útfallið hef- ur, eftir heimildum að dæma, myndazt á tíma- bilinu frá 1878—1895. Við álítum þess vegna, að jökullinn hafi ekki gengið upp að Fögru- fjöllum fyrr en á seinni hluta 19. aldar. Fyrir þann tíma hefur Langisjór annaðhvort haft af- rennsli milli jökulsins og Fögrufjalla eða verið afrennslislaus. 298 JÖKULL 17. ÁR
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106

x

Jökull

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.