Dagblaðið Vísir - DV - 31.10.2014, Blaðsíða 26

Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
fréttaskot
512 70 70fr jál s t, ó Háð dag b l að DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
aðalnúmer
ritstjórn
áskriftarsími
auglýsingar
sandkorn
26 Umræða
Útgáfufélag: DV ehf. • Stjórnarformaður: Þorsteinn Guðnason • Ritstjóri: Hallgrímur Thorsteinsson
Fréttastjóri: Jóhann Hauksson • Ritstjórnarfulltrúi: Ingi Freyr Vilhjálmsson • Umsjónarmaður innblaðs: Sólrún Lilja Ragnarsdóttir
Framkvæmdastjóri : Steinn Kári Ragnarsson • Umbrot: DV ehf. • Prentun: Landsprent • Dreifing: Árvakur
Helgarblað 31. október–3. nóvember 2014
Ótrúlegt að gallinn
hafi skilað sér.
Ég er með sitt lítið af
hverju í farteskinu núna.
Ég kem algjörlega
af fjöllum.
Kurteislega beðið um aðra leiðtoga
Silja Dögg Baldursdóttir, glataði sérprjónuðum galla af syni sínum - DVDiddú undirbýr jólavertíðina - DV Reynir Jónsson, framkvæmdastjóri Strætó bs., um óánægju vagnstjóra í hans garð - DV
E
lizabeth Warren berst fyrir rétti
almennings í Bandaríkjunum
gegn voldugum fjármálastofn-
unum. Hún er óvæginn bar-
áttujaxl og ein helsta vonarstjarna
demókrata. Vaxandi hópur vestra vill
að hún bjóði sig fram til forseta árið
2016. Það er að mestu henni að þakka
að komið hefur verið á fót neytenda-
verndarstofu gegn yfirgangi banka og
fjármálastofnana. Liðsmenn dólga-
frjálshyggjunnar og voldugra hags-
muna í röðum repúblikana komu í
veg fyrir að hún yrði forstjóri þeirrar
stofnunar.
Í nýrri bók þakkar Warren foreldr-
um sínum fyrir að hafa skapað þjóð-
félag tækifæranna. En hinn bitri sann-
leikur nútímans er að mati hennar
þessi: „Bandaríkin bjóða ekki upp á
slíka framtíð lengur. Það er vitlaust
gefið, leikreglurnar eru skrumskældar
og vinna í þágu þeirra sem hafa pen-
inga og völd.“
Elizabeth Warren segir frá því í
nýrri bók sinni hvernig hún, milli-
stéttarkonan, varð lagaprófessor við
Harvard-háskóla og hvernig hún sneri
sér að því að takast á við bandarísku
gjaldþrotalögin. Að hennar mati sner-
ust átökin um það hvort ríkisvaldið
þjónaði í raun risavöxnum bönkum
eða fjölskyldum í harðri lífsbaráttu.
Fræg eru orð hennar sem Obama for-
seti gerði að sínum í kosningabarátt-
unni 2012: „Enginn hér í þessu landi
hefur auðgast af sjálfum sér. Enginn
... Þú færir varning þinn á markað eft-
ir vegum sem við hin borguðum fyr-
ir; þú réðir til vinnu fólk sem við hin
kostuðum til mennta; öryggi þitt var
tryggt í verksmiðjunni með lögreglu
og slökkviliði sem við hin greiddum
fyrir. Sjáðu til; þú reistir verksmiðju og
hún varð eitthvað æðislegt, eða mögn-
uð hugmynd. Guði sé lof. Haltu drjúg-
um hluta þessa. En hluti af samfélags-
sáttmálanum, sem allt þetta hvílir á,
felst í því að taka brot af auðlegðinni til
þess að greiða leið barnanna sem eiga
eftir að koma fram á sjónarsviðið.“
Fjármálahrunið árið 2008 gaf okk-
ur tilefni til uppgjörs. Margt af því sem
fram kemur í rannsóknarskýrslu Al-
þingis lýsir óforbetranlegri græðgi og
aðstöðubraski í litlu kunningjaþjóð-
félagi. Tímabundin umskipti urðu
í stjórnmálum í kjölfar hrunsins og
leitast var við að taka alvarlega þær
ábendingar sem fram höfðu kom-
ið jafnframt því sem fjöldi efnahags-
brota rataði inn í dómsalina á grund-
velli ákæra sérstaks saksóknara. Margt
bendir hins vegar til þess nú að lýsing
Elizabeth Warren hér að framan eigi
einkar vel við um íslenska samfélagið
árið 2014. Reiði almennings, loforða-
flaumur lýðskrumara og grandaleysi
kjósenda kallaði um síðir yfir þjóðina
svipað stjórnarfar og stefnu sem War-
ren gagnrýnir svo harðlega vestanhafs.
Þótt það þyki góð latína að skila
hallalausum fjárlögum er ömurlegt
til þess að vita hvernig komið er fyrir
innviðum samfélagsins á sama tíma
og ríkisstjórnin afsalar sér tugmillj-
arða tekjum og ívilnar auðmönnum
Íslands með afnámi auðlegðarskatts
og verulegri lækkun tekna almenn-
ings af auðlind sinni, fiskimiðunum í
kringum landið.
Samþjöppun auðs fer fram í skjóli
fjármagnshafta. Ójöfnuðurinn eykst.
Grafið er undan eftirlitsstofnunum
sem vinna í þágu almennings á grund-
velli djúpstæðra gilda um réttarfar,
samkeppni og heiðarlega viðskipta-
hætti. Forréttindahópar hreiðra um
sig í nefndum og stjórnum. Þar úthluta
þeir bitlingum sín á milli. Þegjandi.
Kunningjaveldið leikur lausum hala.
Í miðjum klíðum síðla árs 2014
fær kunnur bankamaður, sem sá fyr-
ir og skrifaði um veikleika bankanna
fyrir hrun, tilefni til að skrifa færslu
á fésbókarsíðu sína: „Forstöðumað-
ur fyrirtækjaviðskipta í banka kemst á
snoðir um gróðatækifæri. Hann notar
aðstöðu sína, fær sparifé almennings
lánað og kaupir. Eftir nokkra bið selur
hann. Sjóðir almennings, lífeyrissjóðir
og verðbréfasjóðir kaupa fyrr eða síð-
ar. Gróðinn er 800 milljónir, tekinn af
almenningi. Ríkisvaldið sér snilldina
og gerir þennan einstakling að æðsta
manni eftirlits með fjármálastarfsemi
í landinu.“
Að búa yfir upplýsingum sem aðr-
ir hafa ekki geta verið forréttindi, eink-
um á fjármálamarkaði. Í DV í dag eru
rakin viðskipti nokkurra einstaklinga
með eignarhluti í Skeljungi og hvern-
ig þau skiluðu þeim ofsagróða á end-
anum. Einn þeirra er Halla Sigrún
Hjartardóttir, stjórnarformaður Fjár-
málaeftirlitsins. Þegar umræða hófst
um ofsagróða hennar lét hún svo lítið
að lýsa því yfir að hún ætlaði senn að
láta af störfum fyrir FME. Við hin get-
um ekki beðið um annað en aukið
gagnsæi við embættisveitingar og inn-
an fjármálastarfseminnar sem virð-
ist sokkin í sérhagsmunagæslu kunn-
ingjaveldisins. Í leiðinni gætum við
auðmjúklegast beðið um konur á borð
við Elizabeth Warren til leiðtogastarfa
hér á landi. n
Skýrslumál fyrir
dómstóla?
Áhugafólk um mannréttindi er
áhyggjufullt vegna hroðvirkni
lögreglunnar við birtingu bús-
áhaldabyltingarskýrslunnar
svokölluðu. Nöfn sem áttu að vera
strikuð út með svörtu reyndust
ekki vera það og því var augljós-
lega brotið gegn friðhelgi viðkom-
andi. Birgitta Jónsdóttir, formaður
Pírata, bendir auk þess á að skýr-
slan sanni kerfisbundna söfnun
upplýsinga hjá lögreglunni um
mótmælendur er varða til dæm-
is þeirra stjórnmálaskoðanir og
fjölskyldutengsl. Miðað við þetta
getur varla liðið á löngu þar til
einhverjir þeirra sem telja á sér
brotið fari að leita réttar síns.
Dularfull starfslok
Morgunblaðið átti eina af fréttum
vikunnar þegar blaðið skúbbaði
ævintýralegum hagnaði stjórnar-
formanns FME af
viðskiptum með
hlutabréf í Skelj-
ungi.
Sögusagnirnar um
viðskipti stjórnar-
formannsins, Höllu
Sigrúnar Hjart-
ardóttur, hafa verið háværar um
langt skeið en enginn fjölmiðill
náði utan um málið.
Hluti af sögusögnunum á sín-
um tíma gekk út á að starfslok
Höllu Sigrúnar í fjárfestingar-
bankanum Straumi hafi borið að
með óeðlilegum hætti og var talað
um að hún hefði verið byrjuð að
ota sínum eigin tota í starfinu. Var
fyrirtækið Fjarðalax á Tálknafirði
nefnt þar sérstaklega en hún situr
einmitt í stjórn þess í dag.
Ofsögum sagt
Sögusagnir eru um að til standi
að skera umtalsvert niður kostnað
hjá Ríkisútvarpinu í ljósi tíðinda af
erfiðri stöðu stofn-
unarinnar.
Þetta mun þó
ekki vera á rök-
um reist þar sem
niðurskurðurinn
hjá RÚV hingað
til er sagður vera
kominn inn að beini.
Ef til frekari niðurskurðar kemur
þarf að leggja af einstaka dagskrár-
liði eða þætti og er hermt að þetta
standi ekki til hjá Magnúsi Geir
Þórðarsyni útvarpsstjóra. Lausn-
ina á vanda RÚV er því væntanlega
ekki að finna í frekari uppsögnum
á fólki heldur í annars konar hag-
ræðingu, til dæmis með eignasölu.
Orðið um Eyjuna
Björn Ingi Hrafnsson, eigandi
Vefpressunnar, er maður ekki
einhamur og stýrir hann sjón-
varpsþættinum Eyjunni á Stöð 2
samhliða störfum fyrir fjölmiðil
sinn. Á Eyjunni er að finna nafn-
laust slúðurhorn í anda Sand-
korna og Staksteina, sem heitir
Orðið á götunni sem ber oft höf-
undareinkenni hans. Í síðustu
tveimur molum hefur höfundi
Orðsins tekist að vitna tvívegis í
þátt Björns Inga á Eyjunni.
Þetta minnir á fjölmiðlafyrirtækið
365 þar sem starfsmennirnir eru
hvattir til að fjalla um fyrirtækið
sjálft í hvívetna.
Í
dag eru liðin 150 ár frá fæðingu
Einars Benediktssonar, höfuð-
skálds Íslands eftir fráfall séra
Matthíasar Jochumssonar 1920
allt til dauðadags 1940.
Framtaksmaðurinn og skáldið
Einar Benediktsson var margir
menn. Hann var ekki bara skáld,
heldur einnig ritstjóri, lögfræðingur,
embættis- og athafnamaður. Hann
var framtaksmaður, það sem
Englendingar og Frakkar kalla
entrepreneur. Hann stofnaði fyrsta
dagblað Íslands, Dagskrá, 1896, var
sjálfur ritstjóri blaðsins í tvö ár og
skrifaði um stjórnmál, atvinnuvegi,
bókmenntir og menningu af mik-
illi snilld. Hann var meðútgefandi
Landvarnar 1902, gaf síðan út Þjóð-
ina 1914–1915 og ritstýrði henni
og stofnaði og kostaði Þjóðstefnu
1916–1917 og Höfuðstaðinn 1916–
1917. Hann fékk Marconifélagið
til að setja upp og starfrækja loft-
skeytastöð í Reykjavík 1905–1906.
Árin 1908–1921 stundaði hann
ýmsa fjársýslu og fór víða, m.a. var
hann oft í Noregi og lagði þar á ráð-
in um virkjanir, bjó fyrst í Edinborg,
síðan í Kaupmannahöfn 1908–1910,
þá í London 1910–1917 og svo aftur
í Kaupmannahöfn 1917–1921, en
kom heim á milli. Hann bjó eftir það
í Reykjavík næstu ár, en var oft lang-
dvölum erlendis, m.a. í Þýzkalandi,
á Spáni og í Norður-Afríku. Hann
stofnaði The British North-Western
Syndicate Ltd. 1910 og fossafélag-
ið Titan 1914 með norskum fjár-
festum. Eftir heimkomuna 1921 lét
hann fara fram rannsóknir á nám-
um í Miðdal, aðallega með málm-
vinnslu og sements- og áburðar-
framleiðslu fyrir augum.
Skáldskapur Einars Benedikts-
sonar birtist með reglulegu milli-
bili í fimm bókum: Sögur og kvæði
(1897), Hafblik (1906), Hrannir
(1913), Vogar (1921) og Hvammar
(1930). Einnig þýddi hann Pétur
Gaut eftir Henrik Ibsen (1901). Með-
al annarra rita hans eru Nývaltýskan
og landsréttindin (1902), Sannleiks-
gullkorn og fróðleiksmolar (1910),
Stjórnarskrárbreytingin og ábyrgð
alþingis (ritgerðasafn, 1915) og
Thules Beboere (1918). Auk þess
birti hann margar greinar í blöðum
og tímaritum, m.a. um Grænland.
Þær lýsa framfarahug, jafnaðarhug-
sjón og ríkri réttlætiskennd. Þeim
mun rangsleitnari er gamli rógur-
inn um meinta fjárglæfra hans, sem
engir voru og engar heimildir eru til
um aðrar en illmælgi og ábyrgðar-
laust slúður. Einar kannaðist sjálfur
við að vera a.m.k. tveir menn. „En
þeir talast aldrei við“, bætti hann
við.
Norðurljósin rokseljast
Íslendingum fórst ekki vel við Einar
Benediktsson. Þingmenn og aðrir
tortryggðu áform hans, þar eð þeir
virtust ekki þekkja muninn á heil-
brigðu framtaki og fjárglæfrum.
Einari varð því frekar ágengt um
áhugamál sín í Noregi en á Íslandi,
þar sem hann sagði menn snýta sér
þeim mun fastar í fingurna sem þeir
skildu minna af því, sem við þá var
sagt. Reynslan sýnir, að áform Einars
Benediktssonar voru raunsæ, enda
komust þau nær öll í framkvæmd
eftir hans dag. Norðurljósin rokselj-
ast.
Svipmynd
Símon Jóh. Ágústsson, síðar pró-
fessor í sálarfræði, kynntist Einari
Benediktssyni vel í París 1931–1932
og lýsir honum svo í handriti frá
1975: „Einar var með hærri mönn-
um, … um 183 cm á hæð. … Hann
var vel limaður, hendurnar grannar,
langar og vel hirtar. Hann var …
mikill á velli, vel í holdum, en ekki
feitur. … Hann var nokkuð höfuð-
stór, frekar langhöfði en stutthöfði.
Hann hafði ekki fullt hár, en það var
dökkt eða dökkjarpt, slétt eða lítið
eitt liðað og gljáði á það. … Hann
var með vel snyrt yfirvararskegg og
var það farið að grána lítið eitt. And-
litið var bæði frítt og gerðarlegt,
svipurinn sterkur og hreinn. … Allra
manna var hann bezt eygður. Aug-
un voru í meðallagi stór, móleit, en
jafnframt með bláum eða blágræn-
um lit. Augnaráð hans var hvasst og
leiftrandi og tók miklum breyting-
um eftir skapbrigðum hans, svo og
allur andlitssvipur hans. Í augum
hans, einkum þegar honum bjó eitt-
hvað mikið í hug, brá fyrir ólýsan-
legum glampa eða bliki, sem ég hef
ekki séð hjá nokkrum öðrum manni
… Einar var ákaflega mælskur, orð-
gnótt hans var óþrjótandi … Handa-
hreyfingum sínum stillti hann
mjög í hóf. … Einar var fyrirmann-
legur í öllum háttum, fas hans og
framkoma voru fáguð. Hann var
jafnan mjög vel til fara. Við okk-
ur stúdentagræningjana var hann
ákaflega alúðlegur og vingjarnlegur.
... Á langri ævi hef ég engan mann
séð höfðinglegri né fallegri en Ein-
ar Benediktsson. Hann skar sig úr
þúsundum og milljónum manna.
… Fyndnin lék svo á vörum hans,
að það eru ekki neinar ýkjur, þótt
sagt sé, að vel fyndinn maður segi
varla fleiri hnyttiyrði allt sitt líf en
Einar sagði oft á einni dagstund, er
hann var í essinu sínu. Þessi andans
auðlegð féll yfir menn eins og hol-
skefla, svo að þeir stóðu sem högg-
dofa. ... Við þessa andlegu eigin-
leika bættist svo hin mikilúðlega og
fagra persóna hans og höfðinglegt
fas. … Aldrei heyrði ég Einar minn-
ast á móður sína, en oft talaði hann
um föður sinn með takmarkalausri
aðdáun (föðurdýrkun). Á Svölu
dóttur sína mátti hann ekki óklökk-
ur minnast.“ n
Einar Benediktsson
Þorvaldur Gylfason
skrifar
Kjallari
Jóhann Hauksson
johannh@dv.is
Leiðari