Skólavarðan - 01.01.2003, Blaðsíða 9

tíð en valdatogstreita og yfirgangur sáust
ekki. Það sem gerir aga í leikskólum oft
erfiðan er einmitt valdatogstreitan, hver á
að ráða yfir hverjum. Enginn vill láta stýra
sér blint fram og aftur.
Starfið í báðum leikskólunum var al-
mennt mjög mótað og stefnan skýr, það var
einhvern veginn eins og hugsunin sæti í
veggjunum! Skýr hugmyndafræði skilar sér
alltaf. Ef það er ósamræmi í því hvernig
kennarar og aðrir starfsmenn koma fram
við nemendur þá veldur það agaleysi og
slæmri hegðun.
Það er ekkert auðveldara að halda uppi
aga í leikskólum en á öðrum skólastigum.
Ég hef kennt í grunnskóla og munurinn
felst í að leikskólabörnin eru miklu hvatvís-
ari og hafa ekki tamið sér þær umgengnis-
reglur sem gilda. Hins vegar megum við
ekki gleyma því að hugtakið agi er ekki síð-
ur skilgreint á ólíka vegu en hugtakið sjálf-
ræði. Ég legg þá merkingu í aga að hann sé
innri sannfæring um það hvernig þú hegð-
ar þér en ekki það að fara eftir reglum og
stýringu umhugsunarlaust.
Ásókn í einfaldar skyndilausnir er
hættuleg
Ég hef verulegar áhyggjur af því hvað
fólk virðist - í þessum hraða samtíma okkar
- sækja í einfaldar skyndilausnir. Þetta er
bara eins og með skyndibitafæðið. Það á að
redda málunum hér og nú. Þetta eru ekki
lausnir sem vísa til framtíðar en þær virka á
staðnum og stundinni. Sem dæmi má nefna
verðlaun, límmiða og aðrar þess háttar at-
ferlismótandi aðferðir. Þær stuðla ekki að
því að byggja upp einstakling sem býr yfir
sjálfsaga og sjálfsstjórn heldur eru einungis
til þess fallnar að fá einhvern til þess að
gera það sem maður vill að hann geri.
Það er mikil ásókn í þessar aðferðir um
þessar mundir vegna þess að fólk er í vanda
og vill láta leysa hann. Ég hef líka grun um
að við höfum stundum lítið þol. Leikskóla-
börn eru hávaðasöm og þurfa mikið að vera
á hreyfingu, við verðum að taka tillit til
þess og virða það. Við gleymum einnig oft
að líta til áhugahvatar barnanna. Ef börn
hafa brennandi áhuga á því sem þau eru að
gera geta þau einbeitt sér mjög mikið. Og
barn sem er að vinna verkefni sem það hef-
ur áhuga á er sjaldnast að gera eitthvað af
sér á meðan. Vandinn er frekar í eyðunum,
hléunum á milli vinnustunda og þegar það
kemur rót á hópinn af því að hann er að
skipta úr einu í annað.
Í þessu samhengi er skipulagning um-
hverfis lykilatriði. Börnin þurfa að geta val-
ið sér og náð í áhugaverð verkefni í skipu-
lögðu umhverfi, hafa frjálsan aðgang að
þeim og þurfa ekki að biðja um þau. Til
þess að geta náð í verkefnin sjálf þurfa
nemendur að vera búnir að læra umgengni
í rýminu sem er til afnota. Þetta snýr meira
að einstaklingsvinnu og sjálfvöldum verk-
efnum með einum til tveimur öðrum, en í
hópvinnu er unnið sameiginlega í afmörk-
uðu verkefni. Þar er kennarinn ef til vill
meira áberandi. Smám saman verða svo
hópverkefni flóknari og taka þarf tillit til
fleiri þátta, upp í til dæmis uppfærslu leik-
rits með öllu sem hún felur í sér. Börn
þurfa að læra hvort tveggja, að starfa ein og
í hópi.“
„Af því bara“ reglur eru út í hött
Sesselja hefur flutt fyrirlestra í leikskól-
um um aga í leikskólastarfi og skilgreining
hennar á aga er svohljóðandi:
Að einstaklingur temji sér þær umgengnis-
reglur að hann lifi í sátt við umhverfi sitt og
að öðrum líði vel í kringum hann.
Sesselja bendir á að í aðalnámskrá sé tal-
að um að agi sé félags,- siðgæðis- og til-
finningaþroski. „Þetta er agi í hnotskurn
og það sem málið snýst um,“ segir hún,
„miklu fremur en að læra að fylgja reglum.
Auðvitað þurfa að vera reglur, einhvers
konar „svona gerum við í þessum leik-
skóla“, en þær á að setja fram á þennan já-
kvæða hátt í stað þess að leggja áherslu á
það sem er bannað. Reglur eiga að spretta
af þörf og um leið og börn hafa þroska til
eiga þau að fá að taka þátt í að móta þær.
Reglur mega ekki vera „af því bara“ reglur
sem allir eru búnir að gleyma til hvers voru
settar. Og það er út í hött að setja reglur
sem ekki er farið eftir.
Siðir og venjur í leikskólanum eiga að
líkjast því sem gengur og gerist úti í þjóð-
félaginu almennt. Þá geta nemendur auð-
veldlega yfirfært á aðrar aðstæður. Reglan
um að ekki megi tala við matarborðið er
við lýði í sumum leikskólum en hvers kon-
ar mannasiðir eru það? Við notum einmitt
matartímana til þess að spjalla saman.“
Að sögn Sesselju eru leikskólar sem
starfa í anda leikskólastefnu þeirra Kamii
og DeVries ekki endilega hljóðlátari en
aðrir leikskólar en þar ríkir ekki agaleysi.
Börnin eru frjáls og talsvert á ferðinni og
umhverfið er skipulagt með þarfir þeirra í
huga, að leikefni sé aðgengilegt og vinnu-
umhverfið þægilegt. Skapalónaföndur og
verkefnabækur og -blöð sjást ekki. Sesselja
telur að leikskólar og grunnskólar geti
sameinast í meira mæli en nú er um ýmsar
leiðir í starfi, sem dæmi nefnir hún svokall-
aða könnunaraðferð (Project Approach)
sem er verkefnavinna sem hentar vel í
fyrstu bekkjum grunnskóla ekkert síður en
í leikskóla.
Þegar okkur þykir gaman þá erum
við til friðs!
„Skilin milli leik- og grunnskóla eru oft
of skörp,“ segir Sesselja, „og sjálfræðishug-
takið, undirliggjandi hugmyndir og þær að-
ferðir sem Kamii og DeVries hafa þróað út
frá því henta að mínu mati í allri kennslu.
Þvert á skólastig og í kennslu allra barna,
líka þeirra sem víkja verulega frá í þroska.
Það er dálítið merkilegt - og ýmsir fræði-
menn hafa bent á þetta - að það sé mælt
með sjálfræði en síðan þegar börnin víki
eitthvað frá sé farið að nota allt aðrar að-
ferðir. Þá er farið að stýra þeim, þá missa
þau áhugann, þar með einbeitinguna og
loks hæfileikann til að læra. Í stað þess að
skoða áhugahvöt þeirra og hvað þau taka
sér fyrir hendur sjálfsprottið. Þetta tengist
auðvitað Gardner, að við eigum að byggja
Hegðun og hópast jórnun
11
Af námskeiði Sesselju:
Hverjum datt eiginlega í hug að
til þess að fá fólk til að gera bet-
ur þurfi að láta því líða illa?
Fólk gerir betur ef því líður vel.
Leikskólabragurinn var mjög góð-
ur í þessum leikskólum og ég sá
ekki árekstra á milli kennara og
barna. Umræður og mismunandi
sjónarmið voru tíð en valdatog-
streita og yfirgangur sáust ekki.
Það sem gerir aga í leikskólum oft
erfiðan er einmitt valdatogstreit-
an, hver á að ráða yfir hverjum.
Enginn vill láta stýra sér blint
fram og aftur.
Hérlendis hugsum við allt of lítið
fyrir því að undirbúa börn fyrir
það sem við erum að fara að
gera. Förum til dæmis með börnin
á listasafn, þau láta eins og bestí-
ur og þá skömmum við þau!
Hvernig eiga þau að vita að þau
eiga ekki að hlaupa um og hafa
hátt ef við erum ekki búin að
segja þeim hvaða umgengnis-
reglur gilda á safni?