Félagsbréf - 01.08.1961, Blaðsíða 16

14
FÉLAGSBRÉF
III
Lög hafa verið með því fyrsta, sem skráð var á íslenzka tungu, og eru
þau nefnd til þess fyrst alls í svonefndri fyrstu málfræðiritgerð Snorra-
Eddu (frá miðri 12. öld), þótt sennilega hafi helgar þýðingar — og ef til
vill fleira — verið ritaðar fyrr, og þá þegar á 11. öld. En fyrsta meira hátt-
ar ritverk á íslenzku, sem við höfum fullar heimildir um, var skráð
snemma á 12. öld, kafli lögbókarinnar Grágásar (1117—18), skrifaður
því sem næst áratug áður en Ari fTóði ritaði íslendingabók sína. Lögin hafa
því átt mikinn þátt í mótun íslenzks ritmáls, — þau eru þar einn af elztu
og traustustu hyrningarsteinunum.
Á 13. öld — blómaöld fornrar sagnritunar og frægasta skeiði bókmennta
okkar — voru tveir af frábærustu nafngreindu sagnariturunum — og einnig
snjöll dróttkvæðaskáld — lögfræðilegir embættismenn, þeir lögsögumenn-
irnir Snorri Sturluson og bróðursonur lians Sturla Þórðarson. Sturla mun
einnig hafa átt hlut að lögbókinni Járnsíðu — sem var að vísu gölluð —
og varð eflir lögtöku hennar (1272) fyrsti lögmaður á Islandi, en sá var
arftaki lögsögumanns og æðsti dómari landsins. Og ómetið er, hver skóli
lögvísin var snillingnum Snorra og sagnameistaranum Sturlu.
Einhver rishæsti og djúpsæjasti ritsnillingur þessarar gullaldar — og
þar með allra tíma, — höfundur Njáls sögu, hafði einstaklega mikinn
áhuga á lögum, svo að jafnvel varð til að raska nokkuð listaverkinu mikla-
En hefði hann orðið samur rithöfundur, ef þennan þátt hefði vantað i
hugðarheim hans og menntun? Hver veit, hve þrinnuð kunna að hafa
verið saman lögvísi hans, mannskilningur og listþroski? — —
Verður nú farið fljótt yfir sögu. Eitt helzta skáldið á fyrsta þriðjungi
15. aldar var Loftur ríki Guttormsson, hið bragsnjallasta ástaskáld. Hann
varð hirðstjóri, æðsti umboðsmaður konungs á landinu, og til þess þurfti
auðvitað góða lagaþekkingu. — En það er ef til vill ekki einber tilviljun,
að þau þrjú skáld okkar, sem ein hafa orðið auðmenn, voru öll lögvís, þeir
Snorri Sturluson, Loftur ríki og Einar Benediktsson.
En það er varla fyrr en eftir siðaskipti — og hina nýju skipan, sem
þá komst á skólamál — sem ástæða er til að gera verulegan greinarmun a
skólagengnum skáldum og alþýðuskáldum. Næstu tvö hundruð ár — fram
til miðrar 18. aldar — er sjónhringurinn jafnvel svo þröngur, að munarins
gætir ekki sérlega skýrt. Frá næstu tveimur öldum er margt markvert eftif