Dagblaðið Vísir - DV - 19.06.2015, Page 10
10 Fréttir Helgarblað 19.–22. júní 2015
Kvennalínan frá erfðarétti til brjóstabyltingar
Ásta Sigrún Magnúsdóttir
astasigrun@dv.is
Á
rangur íslenskra kvenna
þegar í jafnréttisbar-
átt-unni er án efa eins-
dæmi, þó betur megi ef
duga skal. Á hundrað ára
afmæli kosningaréttarins hugs-
um við til baka og heiðrum bar-
áttu-jaxlana sem ruddu brautina.
Eftirfarandi tímalína er ekki
tæmandi en hún sýnir vel hversu
miklu hefur verið áorkað frá ár-
inu 1850 þegar dætrum var veittur
sami erfðaréttur og sonum og
fram til brjóstabyltingarinnar á
Austurvelli.
Hver ný kynslóð horfir til baka
og hugsar með sér: Var þetta í
alvöru svona? og heldur vonandi
sínu striki í jafnréttisbaráttunni.
Þannig heldur byltingin áfram.
Hæ hó og jibbí jei, það er kominn
19. júní! n
Dætur, rauðsokkur, forseti og kosningaréttur
Tímalína
1850
Dætrum
veittur sami
erfðaréttur
og sonum.
(Áður erfðu
dætur einn
þriðja hluta
en synir tvo
þriðju).
1907
Kvenréttinda-
félag Íslands
var stofnað
af Bríeti
Bjarnhéðins-
dóttur og fleiri
baráttukonum
27. janúar.
1911
Lög um menntun
kvenna og rétt til
embætta samþykkt
á Alþingi. Konur
fengu fullan rétt til
menntunar og emb-
ætta með þessum
lögum.
1915
Ný stjórnarskrá fyrir Ísland
staðfest af konungi 19. júní. Þar
með fengu konur, 40 ára og
eldri, kosningarétt og kjörgengi
til Alþingis. Aldurstakmarkið
skyldi lækka um eitt ár næstu
fimmtán árin þar til 25 ára
aldri væri náð, en það var
aldurstakmark kosningabærra
karlmanna. Þetta ákvæði var
fellt úr gildi árið 1920. Eftir
það hafa konur og karlar notið
sama réttar við kosningar til
Alþingis.
1958
Sett jafnlaunalög.
Sérstakir kvenna-
taxtar skyldu
hverfa úr samning-
um verkalýðsfélaga
næstu 6 árin.
1970
Auður Auðuns
lögfræðingur varð fyrst
kvenna ráðherra í ríkis-
stjórn Íslands þegar hún
tók við embætti dóms-
og kirkjumálaráðherra.
1970
Rauðsokkahreyfingin
stofnuð 4. október.
Rauðsokkar tóku þátt í
1. maí göngu verka-
lýðsins þetta ár og vöktu
mikla athygli.
1980
Vigdís Finnbogadóttir
kjörin forseti Íslands. Hún
varð fyrst kvenna í heiminum
til að gegna embætti þjóð-
kjörins forseta. Vigdís gegndi
embætti til ársins 1996.
1983
Kvennalistinn
var stofnaður.
2009
Jóhanna Sigurðar-
dóttir varð for-
sætisráðherra, fyrst
íslenskra kvenna.
Ríkisstjórn skipuð
jafnt konum og körl-
um.
2015
100 ára
afmæli
kosninga-
réttarins.
1861 Ógiftar konur, 25 ára og
eldri, urðu myndugar (sjálfráða og
fjárráða). Giftar konur voru áfram
ómyndugar (til ársins 1900).
1863 Vilhelmína Lever, „versl-
unarborgarinna“ á Akureyri, kaus í
bæjarstjórnarkosningum á Akureyri
árið 1863 og aftur 1866. Kosninga-
rétt höfðu samkvæmt lögum allir
fullmyndugir menn.
1869 Skagfirskar húsmæður í
Rípurhreppi komu saman á fund að
Ási í Hegranesi þar sem þær ræddu
mál er einkum snertu verkahring
kvenna. Samkoman að Ási er
fyrsta kvenfélag sem sögur fara af.
Kvenfélag Rípurhrepps var formlega
stofnað árið 1871.
1872 Nicoline Weywadt lærði
ljósmyndun í Kaupmannahöfn
1871–1872, fyrst kvenna á Íslandi.
Hún stundaði ljósmyndun í um þrjá-
tíu ár á Djúpavogi og kom sér upp
vinnuaðstöðu á Teigarhorni.
1874 Kvennaskólinn í Reykjavík
stofnaður af Þóru Melsteð og eigin-
manni hennar, Páli Melsteð, með fjár-
stuðningi íslenskra og erlendra aðila.
Skólinn var fyrsta menntastofnunin
sem bauð konum upp á formlega
menntun. Fleiri kvennaskólar voru
stofnaðir næstu árin.
1876
Júlíana
Jónsdóttir
gaf fyrst
kvenna út
skáldrit hér á
landi. Það var
ljóðabókin
Stúlka sem hún gaf út á eigin kostnað.
1880 Ásta Hallgrímsson söng
fyrst kvenna einsöng opinberlega er
hún söng við útför Jóns Sigurðssonar
og Ingibjargar Einarsdóttur.
1882 Ekkjur og aðrar ógiftar kon-
ur sem stóðu fyrir búi eða áttu með
sig sjálfar, fengu kosningarétt þegar
kjósa átti í hreppsnefnd, sýslunefnd,
bæjarstjórn og á safnaðarfundum,
svo fremi þær væru orðnar 25 ára og
uppfylltu þau skilyrði sem lög kváðu
á um. Kjörgengi fylgdi ekki þessum
réttindum, sem náði til lítils hóps
kvenna. Taka ber fram að vinnukon-
ur töldust ekki til þessa hóps.
1885 Bríet Bjarnhéðinsdóttir
fékk birta grein um kvenréttindi í
Fjallkonunni 5. og 22. júní og varð þar
með fyrst kvenna til að fá birta grein
eftir sig í blaði hér á landi.
1887 Ágústa Svendsen hóf versl-
unarrekstur, fyrst kvenna í Reykjavík,
er hún opnaði hannyrðaverslun.
1887 Bríet Bjarnhéðinsdóttir
hélt opinberan fyrirlestur 30. des-
ember, fyrst kvenna, í Góðtempl-
arahúsinu í Reykjavík.
1889 Camilla Torfason lauk
stúdentsprófi fyrst kvenna, eftir því
sem næst verður komist, frá Trier-
menntaskólanum í Kaupmannahöfn.
1892
Ingibjörg H.
Bjarnason lauk
leikfimiprófi,
fyrst Íslendinga,
frá Poul Pet-
ersens Institut
í Kaupmanna-
höfn. Ári síðar
hóf hún dans- og leikfimikennslu í
Reykjavík fyrir börn og ungar stúlkur.
1894 Hið íslenska kvenfélag
var stofnað í Reykjavík 26. janúar.
Félagið var fyrsta kvenfélagið sem
hafði kvenréttindi á stefnuskrá sinni.
Helsta baráttumál kvenfélagsins
var stofnun háskóla á Íslandi.
1895 Í janúar hófst útgáfa
kvennablaðsins Framsóknar
(1895–1901) á Seyðisfirði. Útgef-
endur og ritstýrur voru Sigríður
Þorsteinsdóttir og Ingibjörg
Skaftadóttir. Í Reykjavík hófst
útgáfa Kvennablaðsins (1895–
1919) í febrúar. Útgefandi og ritstýra
var Bríet Bjarnhéðinsdóttir.
1900 Sett lög um fjármál hjóna.
Með þeim fékk gift kona yfirráð yfir
eigin tekjum og eignum.
1904 Ný reglugerð fyrir Mennta-
skólann í Reykjavík (Lærða skól-
ann) heimilaði stúlkum aðgang að
skólanum og nutu þær þar með sömu
réttinda og piltar til náms við skólann.
1907 Kvenréttindafélag
Íslands var stofnað af Bríeti
Bjarnhéðinsdóttur og fleiri
baráttukonum 27. janúar.
1910 Ásta Kristín Árnadóttir lauk
iðnmeistaraprófi í Kaupmannahöfn,
fyrst Íslendinga. Ásta var jafnframt
fyrsta íslenska konan sem lauk iðnnámi.
1910 Laufey Valdimarsdóttir lauk
stúdentsprófi frá Menntaskólanum í
Reykjavík með fyrstu einkunn, fyrst
kvenna.
1911 Lög um menntun kvenna og
rétt til embætta samþykkt á Alþingi.
Konur fengu fullan rétt til menntunar og
embætta með þessum lögum.
1912 Kristólína Guðmundsdóttir
Kragh opnaði fyrstu hárgreiðslu- og
snyrtistofuna hér á landi og rak hana til
ársins 1946. Kristólína var fyrst kvenna
til að læra hárgreiðslu, hárkollugerð og
hand- og fótsnyrtingu.
1914 Knattspyrnufélagið Hvöt var
stofnað á Ísafirði. Félagar voru flestar
unglingsstúlkur í bænum og æfðu þær
og léku knattspyrnu í tvö til þrjú ár.
1915 Ný stjórnarskrá fyrir Ísland
staðfest af konungi 19. júní. Þar með
fengu konur, 40 ára og eldri, kosningarétt
og kjörgengi til Alþingis. Aldurstakmarkið
skyldi lækka um eitt ár næstu fimmtán
árin þar til 25 ára aldri væri náð, en það var
aldurstakmark kosningabærra karlmanna.
Þetta ákvæði var fellt úr gildi árið 1920.
Eftir það hafa konur og karlar notið sama
réttar við kosningar til Alþingis.
1917 Útgáfa hófst á ársriti Sambands
norðlenskra kvenna, Hlín, sem var
ritstýrt af Halldóru Bjarnadóttur frá
upphafi til 1961 (og 1967).
1917 Kristín Ólafsdóttir lauk
embættisprófi í læknisfræði frá Háskóla
Íslands, fyrst kvenna. Hún var jafnframt
fyrsta konan til að ljúka prófi frá Há-
skóla Íslands.
1922 Ingibjörg H. Bjarnason
hlaut kosningu til Alþingis, fyrst
kvenna, af sérstökum kvennalista í
landskosningu.
1925 Þetta ár kom út sjálfsævi-
saga Ólafíu Jóhannsdóttur og var
það í fyrsta sinn sem sjálfsævisaga
konu var gefin út hér á landi.
1926 Björg Caritas Þorláks-
son varði doktorsritgerð sína við
Sorbonne-háskóla í París. Björg var
fyrst íslenskra kvenna til að ljúka
doktorsprófi og jafnframt fyrst
Norðurlandabúa til að ljúka slíku
prófi frá Sorbonne-háskóla. Hún
lauk doktorsnámi í lífeðlisfræði.
1928
Mæðra-
styrks-
nefnd
stofnuð.
1850 Dætrum veittur sami erfða-
réttur og sonum. (Áður erfðu dætur
einn þriðja hluta en synir tvo þriðju).
1907 Sumarið 1907 fóru
hafnfirskar verkakonur, sem unnu
við fiskbreiðslu, í verkfall. Verkfallið
stóð stutt yfir, dagstund eða svo, og
uppskáru konurnar launahækkun.
Þetta er, eftir því sem best er vitað, í
fyrsta skipti sem konur fóru í verkfall
hér á landi.
1908 Kvenréttindafélag Íslands
og önnur kvenfélög í Reykjavík stóðu
saman að kvennalista til framboðs
við bæjarstjórnarkosningarnar. Víð-
tæk samstaða náðist um framboð
kvenna og náðu allar fjórar konurnar
á listanum kjöri í bæjarstjórn. Þetta
voru Bríet Bjarnhéðinsdóttir,
Guðrún Björnsdóttir, Katrín
Magnússon og Þórunn Jónassen.
1935 Sett lög um getnaðarvarnir
og fóstureyðingar. Fóstureyðingar
voru heimilaðar í sérstökum tilfell-
um og máttu læknar veita konum
upplýsingar um þungunarvarnir.
Læknar einir höfðu heimild til
að hafa slíkar upplýsingar undir
höndum.
1939 Konur kepptu í fyrsta sinn
um Íslandsmeistaratitil í skíðaí-
þróttum. Aðeins var keppt í svigi og
varð Martha Árnadóttir Íslands-
meistari.
1941 María Markan
óperusöngkona var ráðin til
Metrópolitan-óperunnar.
1945 Geirþrúður H. Bernhöft
lauk guðfræðiprófi frá Háskóla Íslands,
fyrst kvenna. Hún lét ekki vígjast til
prests.