Dagblaðið Vísir - DV - 19.06.2015, Side 19

Helgarblað 19.–22. júní 2015 Umræða 19
S
érstakur klæðnaður fyr­
ir unglinga á sér ekki langa
sögu, en slík tískubylgja reið
yfir heiminn á sjöunda ára­
tug síðustu aldar og barst
einnig til Íslands.
Ekkert bólar á „bítlafötunum“
Guðlaugur Bergmann (jafnan kall­
aður Gulli) rak á þessum árum litla
saumastofu og heildverslun í félagi
við Björn Pétursson. Snemma árið
1966 var Guðlaugur að blaða í ensku
tímariti og sér þar grein um að til
stæði að opna verslun í gömlum bar
á Carnaby Street í Lundúnum, en
þar átti einungis að selja svokallaðan
„bítlafatnað“.
Guðlaugur setti sig í samband
við heildsalann úti sem kvaðst ekki
geta afgreitt neinar vörur fyrr en eft­
ir tvo mánuði. Guðlaugur notaði tí­
mann til að undirbúa markaðinn og
fengust Herradeild P&Ó við Austur­
völl, Faco á Laugavegi og JMJ á Ak­
ureyri til að kaupa nokkuð af þessum
fatnaði. Dráttur varð þó á afgreiðslu
fatanna og kaupmönnum tók að leið­
ast þófið. Einn góðan veðurdag frétti
Jón Baldursson, félagi Guðlaugs,
að þeir Jón M. Jónsson, kaupmað­
ur á Akureyri, Pétur Arason í Faco
og Vilhjálmur Vilhjálmsson heild­
sali væru sjálfir á förum til Lundúna
til að verða sér úti um „bítlafötin“ þar
sem þeir nenntu ekki að bíða leng­
ur. Guðlaugur og Jón ákváðu sjálfir í
skyndingu að halda til Lundúna.
Ævintýri í Lundúnum
Á þeim árum bjuggu flestir Ís­
lendingar á Hotel Regent Palace við
Picca dilly Circus. Þeir Jón M., Pétur
og Vilhjálmur munu hafa orðið undir­
leitir er þeir hittu Guðlaug og Jón
Baldursson í morgunverðarsalnum.
Þeir þremenningar höfðu þá kann­
að markaðinn og reyndist varan ekki
tilbúin til afhendingar fyrr en seint
og um síðir og verðið alltof hátt – það
væri ekki viðlit að spá frekar í þetta.
Guðlaugur kvað þá bara ekki hafa
réttu samböndin – það þýddi ekk­
ert fyrir þá að rjúka svona til útlanda.
Síðan var fastmælum bundið að þeir
hittust seinna um daginn og þá yrði
Guðlaugur með þetta allt á hreinu.
Því fór fjarri að Guðlaugur hefði
nein sambönd til að útvega umrædd­
an fatnað, en nú voru nokkrir klukku­
tímar til stefnu að finna þau. Fyrir til­
viljun rákust þeir félagar á fyrirtækið
Baker Warbourg Division, grunlausir
um að þetta var einn helsti heildsali
svokallaðs „bítlafatnaðar“ og stór­
fyrirtæki á alþjóðlegan mælikvarða.
Gengið var frá einkaumboði á staðn­
um og vörur pantaðar fyrir tíu þús­
und ensk pund, en aldrei hafði verið
gerður stærri samningur um kaup á
tískufatnaði hingað til lands.
Guðlaugur og Jón hittu þremenn­
ingana á veitingastað íslenska ríkis­
ins „Icelandic Food Center“ síðar um
daginn og höfðu meðferðis sýnishorn
af vörunum, sem kostuðu lítið miðað
við það sem þeir höfðu skoðað. Geng­
ið var frá pöntunum á staðnum.
Karnabær verður til
Þegar til kom drógu íslensku verslan­
irnar mjög úr pöntunum og þá voru
góð ráð dýr. Guðlaugur fékk þá hug­
mynd að opna verslun og umsvifa­
laust hófst leit að plássi í miðbæn­
um eða Laugavegi, en hvergi var autt
pláss að fá á þeim tíma. Aftur á móti
var autt verslunarpláss á horni Týs­
götu og Skólavörðustígs og þar var
ákveðið að setja upp verslun, sem
var í upphafi í eigu þeirra þremenn­
inga, Guðlaugs, Jóns Baldurssonar og
Björns Péturssonar. Hugmyndin um
verslun á Týsgötu með „bítlavörur“
þótti að sögn Guðlaugs „snargeggj­
uð“. Sjálfur orðaði hann þetta svona:
„Kjarkmenn verða að koma við sögu
á öllum vígstöðvum þegar innleiða
á nýjungar í atvinnulífinu. Það gerist
aldrei neitt nema til komi léttgeggjað
fólk með léttgeggjaðar hugmyndir.“
Næsta mál á dagskrá var að halda
á fund bankastjóra, Höskuldar Ólafs­
sonar í Verslunarbankanum. Hös­
kuldi fannst hugmyndin góð og úr
varð að Verslunarbankinn lánaði 150
þúsund krónur til framtaksins, sem
þótti í meira lagi áhættusamt.
En hvað skyldi búðin heita? Guð­
laugur vildi að hún héti Carnaby, eins
og fræga tískuvörugatan í Lundún­
um. Hann hafði samband við fræði­
menn í Háskólanum og spurði þá um
þýðingu orðsins Carnaby og þeir voru
fljótir til svars með hljóðlíkinguna
„Karnabær“. Daginn fyrir opnunina
var auglýst í Morgunblaðinu: „Carna­
by­Street hefur innreið sína til Ís­
lands. Tíska unga fólksins í London,
sem þegar er orðinn miðdepill tísk­
unnar ykkar í hinum vestræna heimi.“
Og í auglýsingunni sagði líka: „„Allt
fyrir unga fólkið í fatnaði“ er stefna
okkar! Nýjar vörur í hverri viku.“ Opn­
unarhóf verslunarinnar var allt annað
en menn höfðu áður séð hér á landi.
Tónlistin glumdi út á strætið. Það var
tónlist unga fólksins og búðin aug­
lýsti „tónlistin ykkar“ og „tískan ykk­
ar“. Þetta hitti allt beint í mark og á
fyrsta söludegi 16. maí 1966 seldist
meira en helmingurinn af vörunum í
búðinni. Þeir Jón og Guðlaugur héldu
út samdægurs að sækja meiri fatnað.
Siðgæðisverðir ósáttir
Siðgæðisverðir samfélagsins voru
ekki allir jafnhrifnir af hinni nýju
unglingamenningu. Rakarameistar­
ar héldu því fram að síðu hári á karl­
mönnum fylgdi óþrifnaður og lús. Því
var jafnvel haldið fram að lúsafarald­
ur geisaði af þessum sökum. Í Karna­
bæ fengust barmmerki með alls kon­
ar slagorðum á ensku á borð við
„Make love not war“ og „Applepie
makes me sterile“. Eitt barmmerkið
olli blaðadeilum, en þar sagði „I´m
an £SD addict“. Þarna var á ferðinni
orðaleikur, en £ stendur fyrir pund,
S fyrir shillinga og D fyrir pence. Var
undan því kvartað að verið væri að
hvetja ungt fólk til eiturlyfjanotkunar.
Andspænis Karnabæ á
Skólavörðustígnum var Þjóðviljinn
til húsa og þar á bæ sögðu menn hið
nýja fyrirtæki tákn um „spillingu auð­
valdsins“ þar sem unga fólkið væri
afvegaleitt. Bentu þeir á að „karni“
merkti hór í fornu máli og þetta væri
því „hórbær“. Á næstu árum geisaði
stríð á milli blaðsins og Karnabæjar
og reglulegar voru birtar myndir af
því í blaðinu hvernig þeir Karnabæj­
armenn lögðu bílum sínum og svo
framvegis.
Stórveldi í verslun
Sumarið 1967 stækkaði Karnabæjar­
veldið til muna, þegar komið var á
fót skóverslun og snyrtivöruverslun
á Klapparstíg 37, en snyrtivörurn­
ar voru um tíma framleiddar hér
á landi undir vörumerkinu „Mary
Quant“. Önnur fataverslun var opnuð
árið 1971 á Laugavegi 20 og árið 1973
eignaðist fyrirtækið hið sögufræga
hús Austurstræti 22, þar sem Har­
aldarbúð var áður. Ekki leið á löngu
uns Karnabær opnaði verslun þar
og víðar um bæinn. Síðar voru opn­
aðar verslanir á Akureyri, Akranesi,
Ísafirði, í Vestmannaeyjum, á Höfn í
Hornafirði og í Keflavík.
Á tíu ára afmæli fyrirtækisins voru
starfsmenn um eitt hundrað talsins í
verslunum og fataframleiðslu.
Nýstárlegt fyrirtæki
Karnabær var nýstárlegt fyrirtæki
um margt. Þar var til að mynda
komið upp verðlaunakerfi. Verð­
laun hlaut besti sölumaðurinn,
best klæddi starfsmaðurinn, besta
sölubúðin, besta útstillingin og
svo framvegis. Þessar verðlaunaaf­
hendingar fóru fram á gamlársdag
í sérstöku hófi. Samkeppnin milli
starfsmanna og deilda fyrirtækisins
hafði góð áhrif á reksturinn og um­
svifin jukust ár frá ári.
Þeir sem rekið hafa verslanir vita
að góðir sölumenn eru ekki á hverju
strái. Guðlaugur sagði eitt sinn þá
sögu að Rolf Johansen heildsali hefði
haft samband við sig fyrir ein jólin
og beðið sig um að leyfa fjórtán ára
dóttur sinni að fylgjast með sölunni
í versluninni, en stúlkan væri al­
veg forfallin í tískunni. Stúlkan var
sett í kjóladeildina, en til voru yfir
tvö hundruð kjólar á lager, sem erfitt
hafði reynst að selja. Gefum Guðlaugi
orðið: „Litla dýrið seldi, seldi, seldi
og seldi. Ég hef aldrei vitað aðra eins
sölumannshæfileika í verslun.“ Um­
rædd dóttir Rolfs heitir Svava og er
umsvifamesti fatakaupmaður lands­
ins nú um stundir. Verðugur arftaki
Guðlaugs Bergmanns.
Heimildir: Umfjallanir blaðanna
og bók Óskars Guðmundssonar: „Og
náttúran hrópar og kallar“. n
Láttu þér ekki vera kalt
Sími 555 3100 www.donna.is
hitarar og ofanar
Olíufylltir ofnar 7 og 9
þilja 1500W og 2000 W
Keramik hitarar
með hringdreifingu
á hita

Hitablásarar
í úrvali
Ný vefverslun: www.donna.is
Erum nú á Facebook: donna ehf
Björn Jón Bragason
bjornjon@dv.is
Fréttir úr fortíð
Unglingatískan
hefur innreið sína
n Karnabær verður stórveldi í verslun n Þótti „snargeggjuð“ hugmynd
Auglýsing frá Karnabæ „Karnabær var
nýstárlegt fyrirtæki um margt. Þar var til að
mynda komið upp verðlaunakerfi.“
Guðlaugur (Gulli) Bergmann og Sævar Baldursson „Á fyrsta söludegi 16. maí 1966
seldist meira en helmingurinn af vörunum í búðinni.“