Tímarit Máls og menningar - 01.09.2006, Page 67
Í s l e n s k m á l p ó l i t í k
TMM 2006 · 3 67
Þá er sjálfsagt að nema reglurnar úr gildi þótt það blasi við að ár og
dagar muni líða áður en áhrif þeirra fjara út í málsamfélaginu.
Nú er hæst móðins að endurskoða hugmyndafræðilegar forsendur alls
sem við höfum alist upp við sem hluta af náttúrulögmálunum. Eitt af því
er íslenskt þjóðerni og sú þjóðlega menning sem við Íslendingar, afkom-
endur norrænna víkinga, teljum okkur eiga saman. Það reynist nú hafa
verið ímynduð vitleysa að steypa alla landsmenn í sama þjóðlega mótið.
Við urðum sein til að átta okkur á þessu og það þurfti mikinn straum
innflytjenda og farandverkamanna til að það rynni upp fyrir okkur að
hér býr ekki, og hefur aldrei búið, einsleit þjóð í eigin landi elds og ísa.
Þessi afhjúpun kallar á að við vindum ofan af þeim grillum og órum
sem hafa spunnist upp í kringum hugmyndina um einsleita þjóðlega
menningu. Í hennar nafni varð það hluti af íslenskri málvöndun að ryðja
út ýmsum algengum beygingar- og framburðareinkennum úr máli lands-
manna. Nú eiga þessar hugmyndir ekki lengur hljómgrunn. Við skiljum
betur en áður fjölbreytta menningu mannfólksins; bæði þeirra sem héðan
eru ættuð og hinna sem nýlega hafa flust hingað. Það er því mikilvægt að
við eltum uppi þær sjálfvirku leiðréttingar á málfari sem byggjast á þessari
úreltu hugmyndafræði og gerum þær óvirkar; og lærum um leið að meta
fjölbreytni í málfari íslenskumælandi fólks – og umfram allt, ruglum þess-
ari tilraun til einsleitni ekki saman við almenna málrækt og málvöndun.
Í árdaga hinnar endurnýjuðu kvenfrelsisbaráttu sungu Rauðsokkur
glaðbeittar um að menn væru ekki konur en konur væru menn. Þessi
merkingarfræðilegu sannindi hafa valdið mörgum vanda síðan þrátt
fyrir ábendingar um kvenmenn og mörg dæmi um að orðið maður eigi
ekki síður við um konur en karla. Skáldsagan Maður og kona trónir yfir
málinu og tekur af allan vafa um þetta tilfinningaþrungna atriði.
Mörgum þykir þó að hin málfræðilega kyngreining eigi ekki að ná til
notkunar orðsins maður þegar það er notað sem óákveðið fornafn. Það
væri til dæmis mjög óeðlilegt að ætla konum að segja „maður er óléttur“.
Betur færi á því að konur notuðu óákveðna fornafnið maður þannig að
það tæki með sér kvenkyn: „Maður er ólétt“. Nú er það svo að hefð er
fyrir því í almennri málvöndun að amast við þessari notkun orðsins
„maður“, vegna þess að hún er talin erlend að uppruna og því sjálfkrafa
vond eins og lúpínan og fleiri erlendar jurtir sem hér hafa skotið rótum.
Í Málkrókum sínum benti Mörður Árnason þó á að sjálfur Egill Skalla-
grímsson spurði Þorgerði dóttur sína þegar hún bauð honum sölin forð-
um: „Er það illt manni?“ – og er þar kominn nálægt óákveðna fornafn-
inu. Ekki er því víst nema menn verði að taka þessa málnotkun í sátt og
hugsa þá um leið til Hávamála þar sem „Maður er manns gaman“.