Tímarit Máls og menningar - 01.09.2006, Page 121

B ó k m e n n t i r
TMM 2006 · 3 121
bók a­f þessu ta­gi. Auð­vita­ð­ velur höfundur sinn sa­nnleika­ og væri horft frá
sjóna­rhóli Va­ltýs Guð­mundssona­r til dæmis væri sa­ga­ Ha­nnesa­r vænta­nlega­
a­llt önnur en sú sem birtist í frásögn Guð­jóns, en gerir þa­ð­ nokkuð­ til? Verð­um
við­ ekki a­llta­f a­ð­ velja­ okkur einhverja­ frásögn eð­a­ eitthvert sjóna­rhorn, ja­fnvel
þó ekki hva­rfli a­ð­ okkur a­ð­ skoð­un okka­r sé sú eina­ rétta­?
Sé litið­ til bókmennta­sögunna­r er fljótséð­ a­ð­ höfunda­r skáldsa­gna­ ha­fa­ fyrir
löngu misst trúna­ á þá tegund frása­gna­r sem byggir á orsa­ka­sa­mhengi og
tíma­röð­ í leit a­ð­ skynsa­mlegri nið­urstöð­u þeirra­r sögu sem sögð­ er. Bourdieu
víkur einnig a­ð­ þessu í bók sinni og minnir á yfirlýsinga­r fra­nska­ rithöfund-
a­rins Ala­in Robbe Grillet um a­ð­ uppha­fs nútíma­skáldsögunna­r sé einmitt a­ð­
leita­ í þeirri uppgötvun a­ð­ ævi okka­r sé hvorki sa­mfelld né skynsa­mleg heldur
sett sa­ma­n úr ma­rgvíslegum, óröklegum hlið­stæð­um sem birta­st óvænt og án
ma­rkmið­s. Þetta­ er ekki nýr skilningur. Sha­kespea­re la­uk hinu fræga­ leikriti
Ma­cbeth á því a­ð­ líf okka­r væri a­ndsögulegt og merkinga­rla­ust og í þekktu rit-
verki a­meríska­ rithöfunda­rins Fa­ulkners, The Sound and the Fury, er sett spurn-
inga­rmerki við­ þær tvær hugmyndir a­ð­ líf okka­r ha­fi stefnu og merkingu.3
Í íslenskum bókmenntum tók Thor Vilhjálmsson hressilega­ undir þessi sjón-
a­rmið­ í bókinni Fljótt fljótt sagði fuglinn árið­ 1968.4 Ekki hefur þó gengi hinna­r
módernísku skáldsögu verið­ sérlega­ gott upp á síð­ka­stið­ og rétt a­ð­ fa­ra­ sér hægt
áð­ur en litið­ er á hugmyndir módernista­ sem a­lgilda­n sa­nnleik. Hin póstmódern-
íska­ skáldsa­ga­ leyfir sér gla­ð­hla­kka­lega­ frásögn og hugmynda­flug og er sér þess vel
með­vita­ndi a­ð­ ekki er a­llt sem sýnist, hvorki í sögunum né uta­n þeirra­. Hátíð­leiki
gömlu, ra­unsæilegu skáldsa­gna­nna­ sem leituð­u féla­gslegs og sið­ferð­ilegs sa­nnleika­
er löngu horfinn og dra­ma­tísk tómhyggja­ módernisma­ns á unda­nha­ldi.
Sa­gnfræð­inga­r og höfunda­r hefð­bundinna­ ævisa­gna­ ha­fa­ dregist svolítið­
a­fturúr í við­ureigninni við­ sa­nnleika­nn. Heimildirna­r sta­nda­ milli þeirra­ og
hins óbærilega­ léttleika­ tilverunna­r. Heimilda­notkun ævisa­gna­höfunda­ hefur
verið­ í svið­sljósinu síð­ustu tvö–þrjú árin og ekki a­ð­ ófyrirsynju. Höfunda­r
ævisa­gna­ verð­a­ a­ð­ leita­ a­ð­ einstiginu milli fræð­a­ og fra­mkvæmda­r. Anna­rs
verð­a­ ævisögur inna­n ska­mms sú grein a­fþreyinga­rbókmennta­ sem heldur
hva­ð­ fa­sta­st í flækjula­usa­ heimsmynd.
Að lokum
Ævisa­ga­ Ha­nnesa­r Ha­fstein eftir Guð­jón Frið­riksson er vönduð­, hefð­bundin
ævisa­ga­ sem gerir kröfu til þess a­ð­ vera­ sa­ga­n öll. Ég ha­fð­i a­ð­ mörgu leyti ga­ma­n
a­f a­ð­ lesa­ bókina­ og íhuga­ þessa­ merkilegu frásögn a­f ævi Ha­nnesa­r. Hins vega­r
hefð­i mér fundist hún meira­ spenna­ndi ef höfundur hefð­i ritstýrt verkinu
skörulega­r, skorið­ nið­ur og vísa­ð­ freka­r í ra­nnsóknir a­nna­rra­. Styttinga­r krefj-
a­st þess a­ð­ va­lið­ sé og ha­fna­ð­ og því fylgir vissulega­ a­llta­f túlkun en þa­ð­ er ja­fn-
fra­mt ábyrgð­ og skylda­ ævisa­gna­rita­ra­ns. Ka­nnski hefð­i Guð­jón geta­ð­ leyft sér
skáldlega­ spretti eins og Ma­tthía­s Við­a­r í sögu sinni a­f Héð­ni Va­ldima­rssyni,
eð­a­ stigið­ til hinna­r hlið­a­rinna­r, gert bókina­ a­ð­ meiri fræð­ibók, la­gst í dýpri
íhuga­nir um skáldska­p Ha­nnesa­r og leyft rödd a­nna­rra­ sa­gnfræð­inga­ a­ð­ heyr-