Fréttatíminn - 21.01.2017, Page 10

10 | FRÉTTATÍMINN | Laugardagur 21. janúar 2017
sent leyfanna. Þetta var gert
meðal annars til að tryggja dreifða
eignaraðild á laxeldisleyfunum og
þar með til að tryggja að laxeldi
færi fram á sem flestum stöðum
um allan Noreg. Bakslag kom hins
vegar í þessa viðleitni þegar mörk-
in voru svo hækkuð upp í fjörutíu
prósent þegar Marine Harvest var
komið upp að þessum 25 mörkum
árið 2013.
Þannig getur regluverkið í laxeldi
haft sams konar áhrif og frjálst
framsal og veðsetning aflaheimilda
á Íslandi. Stórfyrirtæki eignast fyr-
irtæki í dreifðum byggðum vegna
þess að þau vilja eignast veiði- eða
framleiðslukvóta þeirra á fisk.
Hagsmunir stórfyrirtækisins felast
hins vegar kannski ekki endilega í
því að halda kvótanum eða laxeld-
isleyfunum í bæjarfélaginu heldur
að hámarka arðsemina í fjárfesting-
um fyrirtækisins.
Leyfi á allt að 800 milljónir
Þessi þróun í Noregi var möguleg
vegna þess að bókfært verðmæti
laxeldisleyfanna hafði rokið upp
úr öllu valdi vegna þess hversu vel
gekk í iðnaðinum. Norskir bankar
voru reiðubúnir að lána stórfyrir-
tækjum háar fjárhæðir til að kaupa
laxeldisleyfi af minni fyrirtækj-
um eins og Kjersti Sandvik rekur í
bók sinni vegna þess að verðmæti
leyfanna var svo ofmetið. Stórfyr-
irtækin gátu þá tekið lán, keypt
leyfin og „lítil fjölskyldufyrirtæki
gátu fengið milljónir norskra króna
inn á bankareikninga sína“. Sam-
bærilegar sögur úr samtíma Íslands
eru þekktar, þar sem kvótaeigend-
ur í litlum sjávarplássum seldu
af laheimildir sínar til stórfyrir-
tækja og kvöddu þorpin.
Öfugt við í Noregi kosta leyfin til
að hefja laxeldi á Íslandi lítið og þau
eru ekki takmörkuð auðlind vegna
þess að Ísland er bara að stíga sín
fyrstu skref í laxeldi. Á Íslandi þarf
að greiða um 300 þúsund krónur til
að hefja laxeldi auk þess sem fara
þarf með framkvæmdina í gegnum
Skipulagsstofnun, í umhverfismat
eftir atvikum auk þess sem starf-
semin lýtur eftirliti ríkisstofnana
eins og Umhverfisstofnunar.
Í Noregi eru hins vegar bara gef-
in út ákveðið mörg leyfi og norska
ríkið hefur hægt mjög á því að veita
leyfi í ljósi umhverfisáhrifa laxeld-
isins. Þetta eykur markaðsvirði
leyfanna. Síðast þegar norska rík-
ið seldi leyfi fyrir laxeldi fóru dýr-
ustu leyfin á rúmlega 800 milljónir
íslenskra króna en þau ódýrustu
voru seld á meira en 100 milljónir
króna – verð leyfanna veltur á um-
fangi laxeldisins og eins því hversu
umhverfisvænt eða óumhverfis-
vænt það er.
Þessi takmarkaði fjöldi leyfa hef-
ur leitt til þess að fjárfestar og spá-
kaupmenn reyna að kaupa laxeld-
isleyfi ódýrt af ríkinu og selja þau
svo aftur á margföldu verði. Kjersti
Gustav Witzoe er stofnandi og einn stærsti hluthafi Salmar ASA sem er eitt
stærsta laxeldisfyrirtæki Noregs. Salmar hefur keypt hlut í stærsta laxeldisfyrir-
tæki Íslands, Arnarlaxi. Hann sést hér ásamt nafna sínum og syni. Á sama tíma og
Salmar hefur starfsemi á Íslandi reynir fyrirtækið að finna aðrar framleiðsluað-
ferðir en sjókvíaeldi vegna þess að það er umhverfisspillandi.
Sandvik rekur eina slíku sögu í bók
sinni þar sem viðmælandi hennar
keypti leyfi á 8 milljónir norskra
króna en seldi það svo strax aftur
á 30. „Þetta er alveg ótrúlegt,“ er
haft eftir manninum í bókinni.
Norska útrásin
Um aldmótin voru laxeldisleyfin
í Noregi orðin mjög dýr og norsk
yfirvöld orðin meðvitaðri um slæm
umhverfisáhrif laxeldisins. Meðal
annars laxalús, ýmsa sjúkdóma, að
eldislaxinn næði alltaf að fara úr
kvíunum og blandaðist villta lax-
inum sem og möguleg slæm áhrif á
lífverur í sjónum, eins og rækju. Þá
byrjuðu norsku laxeldisfyrirtæk-
in að horfa til þess að hefja laxeldi
í öðrum löndum eins og Síle. Rétt
eins og á Íslandi flytja laxeldisfyrir-
tæki inn norskan lax til að ala í við-
komandi löndum er því um að aðra
tegund að ræða en staðbundna
villta laxastofna.
Á einungis örfáum árum varð
Síle næst stærsti framleiðandi á Atl-
antshafslaxi í heiminum á eftir Nor-
egi. Framleiðslan náði hámarki árið
2008 þegar 403 þúsund tonn voru
framleidd – rúmlega fjórum sinnum
meira en forsvarsmenn laxeldisins
á Íslandi stefna á að framleiða nú –
og var Marine Harvest með 5000
starfsmenn í landinu þegar mest
lét. Árið 2009 hrundi framleiðslan
hins vegar þegar smitsjúkdómur-
inn ILA kom upp í Síle og laxeldis-
fyrirtækin brugðust ekki nægilega
hratt við því, til dæmis með því að
slátra og farga sýktum fiskum fyrr.
Árið eftir minnkaði framleiðslan
um 75 prósent voru framleidd 90
þúsund tonn í landinu, segir Kjersti
Sandvik í bók sinni.
Eftir þetta hefur framleiðslan í
Síle aldrei náð sér á strik aftur og
hefur Marine Harvest rekið starf-
semi sína í landinu með tapi síðan
og starfa nú 1280 hjá fyrirtækinu.
Stjórnandi hjá Marine Harvest, Alf
Helge Aarskog, viðurkenndi árið
2014 að farið hafi verið of geyst í
Síle og að laxeldið hafi ætlað að
stækka of mikið. „Sá einfeldn-
islegi ákafi sem felst í því að reyna
að græða sem mesta peninga hef-
ur líffræðilegar og umhverfislegar
afleiðingar sem geta eyðilagt fyrir
öllum.“
Útrás norskra laxeldisfyrirtækja
til annarra landa hefur því haft
slæmar afleiðingar í einhverjum til-
fellum. En norsku fyrirtækin halda
áfram að leita að nýjum löndum til
að stunda laxeldi í. Eftirlit með lax-
eldi er nú orðið svo mikið, og reglu-
verkið svo sterkt, að forsvarsmenn
laxeldisfyrirtækja geta lent í fang-
elsi ef þeir brjóta lög og reglur um
laxeldið, til dæmis ef laxar sleppa
úr kvíum og fyrirtækin tilkynna
ekki um það eða ef fyrirtækin láta
undir höfuð leggjast að aflúsa eld-
islaxana eða að bregðast við sjúk-
dómum.
Í aflandseldi og Íslandseldi
Eitt af fyrirtækjunum sem leitar
annarra leiða til að stunda laxeldi
en að gera það í Noregi er Salmar
AS sem í fyrra varð stærsti hlut-
hafi sameinaðs fyrirtækis Fjarða-
lax og Arnarlax. Í bók Kjersti Sand-
vik er fjallað um það að Salmar AS
sé nú orðið leiðandi á sviði þróun-
ar á úthafslaxeldi, laxeldi sem er
stundað í kvíum úti á hafsjó. „Hér
er hugsunin sú að því lengra úti í
hafi sem eldið fer fram þeim mun
færri umhverfisvandamál þarf að
leysa.“ Salmar hafði gert margar
tilraunir til að sækja um ódýr og
umhverfisvænni laxeldisleyfi sem
kostuðu þar með minna en aldrei
hafði norska ríkið selt fyrirtæk-
inu slík leyfi. Fyrirtækið fékk því
ókeypis tilraunleyfi til að byrja
að þróa aflandseldið árið 2015 og
árið eftir varð Salmar AS stærsti
einstaki hluthafinn í strandlaxeldi
á Íslandi. Ekki þarf að taka fram að
regluverkið utan um laxeldi er ekki
nándar nærri eins sterkt á Íslandi
og í Noregi enda er þetta tiltölulega
nýr iðnaður á Íslandi.
Hversu stórt verður laxeldið ?
Engan hefði grunað að laxeldið í
Noregi yrði svo stórt þegar það
hófst á áttunda áratugnum. Árið
1985 voru framleidd 34600 tonn af
laxi í Noregi og fimm árum síðar
hafði framleiðslan tæplega fimm-
faldast, upp í rúmlega 150 þúsund
tonn. Svo jókst framleiðslan bara
og jókst án þess að yfirvöld í Nor-
egi næðu að fylgja þessari stækkun
eftir með nægilega góði regluverki
og eftirliti.
Íslensk laxeldisfyrirtæki ætla að
tífalda framleiðsluna á nokkrum
árum og fara upp í 100 þúsund
tonna framleiðslu. Verður svo
framleitt meira? Hvað segir Einar
K. Guðfinnsson um það: „Ég hef
forðast að nefna einhverja eina
ákveðna tölu um framleiðsluna.
Áður en farið er að taka ákvörðun
um laxeldið þá þarf að liggja fyr-
ir mat Hafrannsóknarstofnunar á
burðarþoli þeirra fjarða sem gæti
verið um að ræða og þetta mat
liggur ekki fyrir að öllu leyti. Síð-
an náttúrulega markast þetta nátt-
úrulega af markaðsaðstæðum og
möguleikum fyrirtækjanna til að
byggja sig upp.“
En við hvað er Einar smeykastur
í laxeldinu?. „Áskoranir laxeldisins
felast sérstaklega í þeim umhverfis-
spurningum sem verið hafa í um-
ræðunni. Ég fyrir mína parta, og
fiskeldismenn allir, tek þær spurn-
ingar mjög alvarlega. Það eru hags-
munir fiskeldisins að standa að
uppbyggingunni af mikilli varúð.“
Ef reynsla Norðmanna í laxeldi
getur kennt Íslendingum eitthvað
þá er það að fara ekki of hratt í sak-
irnar í laxeldinu og að fyrirtækin
vaxi of mikið og of hratt án þess
að eftirlit og regluverk hins opin-
bera þróist samhliða þessari upp-
byggingu.
Einar Kr. Guðfinnson,
formaður Landssam-
taka fiskeldisfyrir-
tækja, hefur mikla
trú á laxeldinu en
segir að fari þurfi
með gát.
Öfugt við í Noregi kosta leyfin til að hefja laxeldi á
Íslandi lítið og þau eru ekki takmörkuð auðlind vegna
þess að Ísland er bara að stíga sín fyrstu skref í laxeldi.
Á Íslandi þarf að greiða um 300 þúsund krónur til að
hefja laxeldi auk þess sem fara þarf með framkvæmd-
ina í gegnum Skipulagsstofnun, í umhverfismat eftir
atvikum auk þess sem starfsemin lýtur eftirliti ríkis-
stofnana eins og Umhverfisstofnunar.
Björt vill taka upp auðlindagjald í laxeldi
„Mín sýn á alla framleiðslu og atvinnuuppbyggingu, hvort sem það er laxeldi eða eitthvað
annað, er að starfsemi geti aðeins verið leyfð ef hún stenst kröfur um verndun umhverfis
og náttúru,„ segir Björt Ólafsdóttir umhverfisráðherra.
„Þannig fer það alveg eftir umgjörðinni sem fiskeldinu er búin og aðstæðum á þeim stað
þar sem fyrirhugað er að starfrækja fiskeldi, hvort starfsemin er réttlætanleg eða ekki.
En ég vil taka það fram að kröfurnar um aðbúnað eiga að vera mjög ríkar.
Í dag eru leyfi vegna fiskeldis háð ýmsum skilyrðum sem lúta m.a. að umhverfismálum
og þurfa áform um fiskeldi að fara í gegn um mat á umhverfisáhrifum áður en starfsleyfi
er gefið út. Á árinu 2014 voru gerðar endurbætur á regluverkinu með breytingum á lögum
á fiskeldi sem var meðal annars ætlað að stuðla að auknu öryggi í fiskeldi og draga úr um-
hverfisáhrifum þess. Með þeim breytingum var sú skylda lögð á rekstraraðila að láta burðar-
þolsmat fylgja með umsókn um starfsleyfi.
Það er líka ljóst að vegna aukinnar kröfu um burðarþol fjarða, að það eru ekki margir staðir eða firðir hér við land
þar sem hægt er að stunda fiskeldi í stórum stíl og þannig setur umhverfið slíku eldi náttúrulegar skorður. En einmitt
vegna þess að laxeldi við Ísland verður alltaf takmarkað á þennan hátt finnst mér mjög eðlilegt að ríkið taki auðlinda-
gjald fyrir þessi takmörkuðu gæði, það er þessa fáu firði sem eru nógu djúpir við Ísland til að bera fiskeldið.“
Björt Ólafsdóttir,
umhverfis- og
auðlindaráðherra.
TIL
LE
IG
U
Lindargata 33,
101 Reykjavík
Til leigu glæsileg horníbúð á
4. hæð í lyftuhúsi með þaksvölum.
Íbúðin er 131,2 fm á stærð
og er með húsgögnum.
Leiguverð 360.000.-
Þakgarður með geymslu fylgir íbúð-
inni einnig aðrar svalir.
Gott bílastæði í bílageymslu fylgir.
Laus strax
Allar uppl. gefur
Dan Wiium s: 896-4013
eða dan@kjoreign.is