Lystræninginn - 01.05.1979, Qupperneq 8

Viðtal við Jón frá
Pálmholti
Ritstjórn Lystræningjans sótti heim Jón frá Pálmholti
nú nýlega. Jón er óþarft að kynna frekar fyrir lesendum.
Hann hefur sent frá sér átta frumsamdar bækur á síðustu
árum. Lystræninginn gaf út í september síðastliðnum
Ijóðabókina „Vindurinn hvílist aldrei.“
- Hvar ertu fæddur og uppalinn?
- Ég er fæddur í gömlu baðstofunni í Pálmholti við
Eyjafjörð á sauðburðinum árið 1930. Þetta var
Alþingishátíðarár og foreldrar mínir hófu búskap þá
um vorið. Svo skall kreppan yfir allt.
Á heimilinu voru auk foreldra minna og systkina
amma mín og afi, meðan þau lifðu, og föðurbróðir
minn sem stundaði bókband m.a. Mér er enn í minni
litadýrðin á bókakápunum, en hann reif kápurnar oft
af bókunum áður en hann batt þær. Þá gaf hann mér
gjarnan kápurnar. Það fannst mér stórkostlegt.
Annars var þetta erfiður tími í sveitunum.
Vinnufólkið var farið og vélarnar ekki komnar. Flestir
voru einyrkjar. Vatnsburðurinn var eitt erfiðasta
verkið, einkum á veturna. Á sumrin var heyskapur
stundaður á gamlan máta. Það var hræðilegt að ganga
túnið fram og aftur með hrífu og snúa heyinu i heitum
þurrki. Ég var fótaveikur krakki og þoldi þetta erfíði
illa. Ég lærði snemma að elska rigninguna, því regnið
þýddi hvíld og næði til að lesa eða teikna. Ég hafði mikla
ánægju af hvoru tveggja. Föðurbróðir minn og hans
fólk bjó á hluta jarðarinnar og höfðu þeir bræður mikla
samvinnu með sér. Þeir voru samvinnumenn og ung-
mennafélagar og áhugi minn á félagsmálum vaknaði
snemma.
- Hvaða skáld höfðu mest áhrif á þig á unglingsárum?
- Það er kannski erfitt að gera sér grein fyrir áhrifum
löngu eftir á. Margt hafði að sjálfsögðu áhrif. Ég las
talsvert t.d. allar íslendingasögurnar og Sturlungu las
ég á barnaskólaaldri, auk þess að sjálfsögðu ýmsar
barnabækur. Ég man t.d. eftir fyrstu bókum Olafs Jóh.
Sigurðssonar, sem ég hafði mikið dálæti á. Einnig
dýrasögum Guðmundar á Sandi, en það var fyrsta
bókin sem ég eignaðist. Ég lærði að lesa á Þjóðsögur
Odds Björnssonar.
Daginn eftir að ég fermdist veiktist ég af hastarlegri
skarlatsótt. Ég lá í einangrun heima og enginn mátti
koma inn til mín, nema pabbi. Hann hafði áðurfengið
veikina. En þilin voru þunn, enda húsið úr timbri og til
að stytta mér stundir las móðir mín upphátt fyrir mig.
Hún las m.a. fyrir mig bókina í verum eftir Theódór
Friðriksson. Hún las mjög vel og þessi lestur hafði á mig
sterk áhrif. Kannski má þangað rekja fyrstu löngun
mína til ritstarfa. Veturinn eftir var ég við nám hjá séra
Sigurði Stefánssyni presti á Möðruvöllum, átti það að
vera til undirbúnings inntökuprófs í Menntaskólann á
Akureyri. Séra Sigurður var ljúfur maður og góður
lærifaðir sem hafði menningarleg áhrif.
Jón frá Pálmholti
Ég veiktist og varfatlaður næstu árin vegna fótaveik-
innar, svo úr skólagöngunni varð ekki. Ég hafði í æsku
skrifað talsvert af leikritum, sem við krakkarnir lékum
og einnig bjuggum við til heilu útvarpsdagskrárnar, en
útvarp var ekki á heimilinu. í veikindum mínum kynnt-
ist ég manni á Akureyri, sem hét Pálmi H. Jónsson og
rak hann þar bókaverslun. Hann lánaði mér nýjar
bækur og seldi mér gamlar við vægu verði. Einnig komu
bækur frá lestrarfélaginu. Þær gengu rétta boðleið um
sveitina. Þarna fékk ég fyrstu bækur Kristmanns, þing-
eysku höfundana og Hagalín m.a. Ég las einnig mikið
af ferðasögum og ævisögum og alls kyns skáldsögum.
T.d. eignaðist ég strax söguna Liggur vegurinn þangað,
eftir Ólaf Jóh. Sigurðsson og las hana margsinnis.
- Hvenær vaknaði áhugi þinn á skáldskap?
- Áhugi á skáldskap var nokkuð eðlilegur þáttur í
umhverfi æskuára minna. Það var oft talað um bækur
og höfunda og mikið lesið á veturna. En virkum
samtímabókmenntum kynntist ég að ráði þegar ég kom
í Laugaskóla i Þingeyjarsýslu. Þangað fór ég þegar
heilsan leyfði, þá kominn nálægt tvítugu, og þar var ég
alls þrjá vetur. Þarna las ég mikið af ljóðum m.a. og
kynntist fyrst að marki ljóðum þeirra Tómasar, Jó-
hannesar, Guðmundar Böðvarssonar, Guðmundar
Frímanns, Jóns frá Ljárskógum, Sigríðar Einars og
Vilhjálms frá Skáholti og þýðingum Magnúsar Ásgeirs-
sonar. Mér hefur þótt sumir þessara höfunda ekki njóta
þeirrar viðurkenningar sem þeir eiga skilið. Það virðist
furðu lítið hér um endurmat hefðbundinna viðhorfa, og
í gagnrýni étur hver tugguna upp eftir öðrum.
Ég gleymi aldrei nóttinni sem ég las Bréf til Láru. Sú
bók sprengdi hugmyndaheim minn í tætlur. Ég reis
svefnlaus úr rekkju um morguninn sem sannfærður
sósíalisti. Á Laugum las ég líka Gunnar Gunnarsson,
Kamban og Halldór Kiljan Laxness. MérþóttiGunnar
strembinn og lærði ekki að meta hann fyrr en seinna.
Halldór þótti mér skemmtilegur, en dálítið loftkenndur
og eins og hann væri hafinn yfir veruleikann. Margt
fleira las ég þarna, t.d. Bókmenntasögu Kristins E.
Andréssonar og þýddar bækur. Einnig reyndi ég að lesa
bækur á Norðurlandamálum eftir því sem ég gat náð í
8