Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.12.1972, Blaðsíða 14

Baldur Jolinsen.
Þetta er upphaf greinar dr. med.
Baldurs Johnsen D. P . H.,
forstöðumanns heilbrigðiseftir-
lits ríkisins, en vegna lengdar
greinarinnar bíður niðurlag
henncir birtingar í næsta tölu-
blaði tímaritsins.
FYItRI IIM TI
TíAnl fyrirburAnrfwAiu^ii.
Þegar ég var að vinna að rann-
sókn á dánarorsökum nýfæddra
barna (0-7 daga) og andvana
fæddra barna (perinatal morta-
lity) (3), kom í ljós að 71%
þeirra, sem dóu á fyrstu vik-
unni, voru fyrirburðir, en ef
andvana fæddir voru taldir með
í heildaryfirliti, reyndust 60%
þeirra, sem létust rétt fyrir eða
rétt eftir fæðingu, vera úr hópi
fyrirburða. Þetta er svipað því,
sem gerist með öðrum þjóðum
(1, 13, 5). Þess vegna má ætla
og er raunar viðurkennt, að
fæðing fyrir tíma sé meðverk-
andi dánarorsök meirihluta
þeirra barna, sem deyja fyrir,
í eða rétt eftir fæðingu. Það
þótti því full ástæða til að kanna
tíðni fyrirburðarfæðinga hér á
landi, m. a. til þess að geta bor-
ið hana saman við önnur lönd.
Ég mun því hér fyrst segja
nokkuð frá rannsóknum á fyrir-
burðarfæðingum í öðrum lönd-
um, en síðar segja frá skoðun-
um manna á orsökum þeirra.
(Síðari hluti).
TíAnl fyrirburAarfwAiiiga aim-
ars slaAar.
Samkvæmt skýrslum ljós-
FYRIRB URÐARFÆÐINGAR
Á ÍSLANDI
mæðra á Norðurlöndum (5) eru
fyrirburðarfæðingar þar 3.9-
5.5%, lægst í Svíþjóð, en hæst
í Danmörku og Noregi (14, 15,
16). Hvarvetna eru tölurnar
hærri í þéttbýlinu en í sveitun-
um, t. d. allt að 9% í Kaup-
mannahöfn (1957-1959), 7.9%
í Árósum og 8% í Álaborg (5).
í Englandi eru fyrirburðar-
fæðingar árið 1964-1965 taldar
6% fæddra (17). Menkhaus
(18) taldi tíðni fyrirburða sam-
kvæmt heimildarkönnun vera 3
-12% fæddra og mætti rekja
mismuninn til mismunandi
matsaðferða.
Hvcrjir cru fvrirburAir?
1 áðurgreindum niðurstöðum
um tíðni fyrirburða í ýmsum
löndum er alls staðar miðað við
sem efri þyngdarmörk 2500 g,
en þau hafa þótt hentug til við-
miðunar (20), einkum til þess
að fá heildar-samanburðaryfir-
lit. Aftur á móti er gildi þess-
ara mælikvarða mjög takmark-
að og er jafnvel villandi, ef meta
á einstök tilfelli (21).
Til þess að meta fyrirburði,
hafa ýmis „þroskamerki“ verið
notuð auk þyngdar, svo sem lík-
amslengd, höfuðmál, háralag,
vöxtur fingurnagla, iljalínur,
þroski kynfæra, hjartsláttur og
andardráttur og síðast, en ekki
sízt lífshorfur.
Þegar þessi raunverulegu
þroskamerki hafa verið borin
saman við þyngdina annars veg-
ar og uppgefinn meðgöngutíma
hins vegar, hefur komið í ljós,
að meðgöngutíminn, þótt stund-
um sé óábyggilegur, verði þó
betri mælikvarði á raunveru-
legan þroska heldur en þyngdin,
sé þyngdin ein notuð. Það er því
talið, að u. þ. b. % hluti þeirra,
sem taldir eru ófullburða, eða
fyrirburðir miðað við þyngdina
2500 g, sé raunverulega full-
burða, og öfugt (5).
Þau almennu þroskamerki,
sem minnzt var á hér að ofan,
hafa lengi verið notuð sem mæli-
kvarði á fyrirburði, en 2500 g
þyngdin hefur lengi verið við-
urkennd sem efri mörk fyrir-
burða. Neðri mörkin hafa aftur
á móti verið allmikið á reiki og
þá um leið, hvað telja skyldi lif-
andi fædd börn, hvað andvana
fædd og hvað fósturlát.
Lengi munu neðri mörkin
hafa verið 1400 g, þannig að
barn af þeirri þyngd eða minna
yrði aðeins skráð, ef það „lifði
af“, annars var um að ræða fóst-
urlát. Þetta „lifði af“ táknaði
oftast: kæmist upp, eða lifði af
a. m. k. fyrstu vikuna. En með-
al ljósmæðra og lækna mun þó
oft hafa verið lagt misjafnt mat
á þetta, stundum „lifði af“
fyrsta sólarhringinn, fyrsta dag-
inn eða fyrsta klukkutímann o.
s. frv.
Þegar þannig er skráð, koma
auðvitað færri börn í fyrirburð-
ai’flokkinn, en fleiri í fósturlát
og þannig verður dánartala ung-
barna, ég tala nú ekki um „per-
inatal mortality“, mun lægri
í því landi eða landshluta, þar
sem slík greining er viðhöfð.
Til þess að auðvelda saman-
burð á milli landa og landshluta
130 TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS