Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.1996, Blaðsíða 8

Barnavernd
vegna vímuáhrifa og fá uppáskrifuð hjá læknum, en það eru lyf
eins og diazepam, valíum, dolvipar, parkodín forte ofl. Mörgum
kann að finnast þetta óþarfa hnýsni en það hafa margar
rannsóknir verið gerðar um áhrif vímuefna á fóstur og alltaf
sama niðurstaðan fengist, þ.e. að hvorki sé til neitt öruggt
magn áfengis eða annarra vímuefna sem þunguðum konum sé
óhætt að neyta án þess að það geti hugsanlega valdið
fósturskaða, né að eitt tímabil meðgöngunnar sé öruggara en
eitthvað annað tímabil (Geller 1991).
Tegund neyslu: það er eitt af því sem skiptir máli. Hvaða
neyslu hefur móðirin verið í? Er það eingöngu áfengi eða
eingöngu hass? Hefur hún verið í blandaðri neyslu? o.s.frv. Þó
talið sé að mismunandi vímuefni geti valdið mismunandi
fósturgöllum er erfitt að greina þar á milli því algengt er að sé
einstaklingur báður einu efni þá hafi hann gjarnan fíkn f annað
efni. Tóbaksfíkn er algengasta dæmið. Kona sem drekkur
mikið áfengi er í flestum tilvikum stórreykinga-
manneskja líka, en áfengi og tóbak flokkast að
sjálfsögðu undir vímuefni. Talið er að um 80%
kvenna er neyta kókaíns neyti jafnframt
áfengis og að um það bil 90% kókaínkvenna
reyki (Geller 1991, Sondgrass 1994). Eitt
er þó vilað með vissu: áfengi getur valdið
alvarlegum fósturskaða, enda eru áhrif þess
mest rannsökuð. Kókaín hefur talsvert
mikið verið rannsakað undanfarinn áratug
vegna vaxandi sækni í það efni en önnur
vímuefni haía verið minna rannsökuð.
Tíðni og magn: Tíðni neyslu og magn efnisins
sem neytt er hefur jafnframt áhrif á þroska
fósturs. Það má segja með nokkurri vissu að
líkumar á fósturskaða aukist til muna því oftar sem
efnanna er neytt, í meira magni hverju sinni og yfir lengra
tfmabil meðgöngunnar.
Almenn áhrif vímuefna á fóstur
Ollum vímuefnum er það sameiginlegt að þau fara yfir í
fylgju og hafa viðtæk áhrif á fóstur og em áhrifin m.a.:
* Lág fæðingarþyngd miðað við aldur fósturs.
* Skertur andlegur og líkamlegur þroski.
En hins vegar geta fleiri áhrifaþættir komið til greina eins og ef
móðirin heldur áfram neyslu eftir fæðingu, vanrækir barnið og
býr því ófullnægjandi umhverfi:
* Aukin hætta á fæðingargöllum en þeir koma helst fram
hjá börnum mæðra er drekka mikið áfengi og mun ég
skýra það betur síðar.
* Óróleiki eftir fæðingu vegna áhrifa neyslunnar á
miðtaugakerfið.
Börn mæðra er neytt hafa mikils kókaíns á meðgöngunni em
mjög óvær. Einkennandi fyrir þau er sérlega skerandi og
skrækur grátur, þau virka sífellt svöng og em stöðugt leitandi
eins og eftir brjóstinu.
* Hætta á fósturláti sem eykst ineð vaxandi neyslu.
Kaiser Health Plan í Kaliforníu gerði rannsókn og í úrtakinu
voru 32.000 konur, niðurstöður rannsóknarinnnar sýndu fram á
að fósturlát vom algengari hjá þeim konum sem drukku 1-2
drykki á dag heldur en hjá þeim sem dmkku minna en 1 drykk
á dag (Geller 1991).
*Greinileg fylgni er á milli barna með ýmis konar
hegðunarvandamál og neyslu móður á meðgöngu, en vissulega
hafa umhverfisþættir líka áhrif.
*Raunveruleikaskyn móðurinnar skerðist þegar hún er
vímuð þannig að það eykur líkur á slysum og föllum hjá henni.
Getur hún því skaðað bæði sjálfa sig og fóstrið við slíkar
aðstæður.
Áfengi
Það hefur verið vitað alveg frá því á síðustu öld að áfengi
getur liaft skaðleg áhrif á fóstrið og var það á
Viktoríutímabilinu að menn komust að raun um að beint
samhengi væri milli áfengisneyslu móður og áhrifa þess á
fóstur. Það voru jafnvel gerðar rannsóknir á ámnum 1890-
1910, bæði á mönnum og dýrum, er sýndu fylgni milli magns
áfengis og skaðsemi þess á fóstur (Geller 1991). Þessar
rannsóknir virtust af einhverri ástæðu falla í gleymsku í
nokkra áratugi en það er síðan á 7. áratugnum að
^ Frakkinn Lemonie og Bandaríkjamaðurinn Jones
skýra frá augljósu samhengi fæðingargalla og
hegðunarvandamála hjá börnum og
áfengisdrykkju móður á meðgöngu.
Það er svo árið 1973 að „fetal alcohol
i syndrom“ ( FAS) er fyrst lýst og síðar varð
mönnum ljóst að þó að börn fæðist ekki með
hin einkennandi útlit FAS þá geti þau samt
sem áður hafa orðið fyrir áhrifum áfengis á
meðgöngu og talað er um að þau börn séu
með „fetal alcohol effect“ (FAE) (LaFlash
1993).
Tfðni FAS er 1-2 börn af hverjum 1000
fæðingum, en hins vegar er talað um að FAE komi
fram í mun fleiri tilvikum (Bartek 1990).
Börn sem fæðast með FAS eru mjög auðþekkt í útliti. í
raun líkjast þau hvoru öðru, frekar en að þau líkist foreldrum
sínum, líkt og börn er fæðast með Down heilkenni (Down
syndrom). Fæðingargallar koma helst fram á höfði og andliti.
Höfuðummál er lítið, það er langt á milli augnanna, augun eru
lítil og op milli efra og neðra augnloks er þröngt. Nefrót er lítil,
nef stutt, þunn efri vör og vantar grófina milli nefs og efri varar
og andlitið er flatt. Hluti þessara fæðingargalla á höfði og
andliti þarf að vera til staðar svo hægt sé að greina FAS hjá
börnum (Autti-Ramö og Granström 1992). Jafnframt er
fæðingarþyngd þessara barna oftast minni, lélegt sogviðbragð
er einkennandi lyrir þau, vansköpun á útlimum er þekkt og
rannsókn er gerð var í Þýskalandi sýndi fram á aukna tíðni
vansköpunar á handleggjum hjá börnum mæðra sem drukku
áfengi á meðgöngunni (Froster og Baird 1992). Böm með FAS
eiga við andlegan seinþroska að strfða og er greindarvísitala
þeirra að meðaltali 68-70 (Bartek 1990).
Vægari afleiðingar áfengis em mun algengari, engu að
síður geta afleiðingar þessar haft alvarleg áhrif á barnið og er
hér um að ræða FAE. Þetta getur gerst hjá börnum mæðra er
drekka meira og minna alla meðgönguna. Mæðrum sem drekka
ekki í það miklum mæli að aðrir verði drykkjunnar varir og
sjálfum finnst þeim jafnvel að aðeins sé um svokallaða „social
di-ykkju“ að ræða. Við fæðingu em þessi börn ekki með þessi
einkenni á höfði og andliti líkt og FAS börnin en algengustu
vandamálin varðandi FAE böm em m.a.: fyrirburafæðingar,
fæðingarþyngd er í minna lagi miðað við meðgöngulengd,
128
TÍMAIÍI'
r HJÚKRUNARFRÆÐINGA 3. tbl. 72. árg. 1996