Dagblaðið Vísir - DV - 22.07.2016, Blaðsíða 13

Helgarblað 22.–25. júlí 2016 Fréttir Erlent 13
ára gamall klerkur, Fethullah Gulen,
en hann þvertekur fyrir það. Gulen
og Erdogan voru lengi bandamenn
en síðan kastaðist í kekki með þeim.
Gulen býr í Bandaríkjunum en þang-
að flutti hann fyrir 17 árum. Erdogan
hefur bannað fræðimönnum og há-
skólafólki að yfirgefa landið og þeir
sem eru erlendis við störf eða nám
eru hvattir til að flýta heimför hið
fyrsta. Þessi skipun hefur skapað ugg
og hræðslu á meðal landsmanna.
Á þessum tímapunkti er erfitt að
segja til um hvaða stefnu samskipti
Tyrkja við lönd í Vestur-Evrópu taka
og hvernig Erdogan bregst við þeim.
Núna í vikunni lýsti forsetinn yfir
þriggja mánaða neyðarástandi sem
mun líklega ýta undir enn frekari
áhyggjur varðandi frelsi og mann-
réttindi í landinu.
DV lagði fyrir valinkunna einstak-
linga spurningar sem varða ástandið
eftir valdaránstilraunina og hvaða
augum þeir líta á framhaldið. Svör
þeirra Björns Bjarnasonar, fyrrver-
andi ráðherra, Illuga Jökulssonar rit-
höfundar og Egils Helgasonar, fjöl-
miðlamanns og þáttastjórnanda má
sjá hér á opnunni. n
FÁKASEL - FYRIR ALLA
Ingolfshvoll, 816 Ölfus | fakasel@fakasel.is | símI: 483 5050
matur, drykkur
og skemmtun
Verum þjóðleg
til hátíðabrigða
Frakkastíg 10 | Sími 551 3160 | gullkistan@vortex.is | www.thjodbuningasilfur.is
Björn Bjarnason:
„Tilrauninni lauk sama kvöldið og hún
hófst. Undrun vekur hve skipulega
stjórnvöld hafa síðan gengið til verks við
hreinsanir á tugum þúsunda manna í öllum
greinum opinberrar starfsemi. Menn hafa
verið handteknir í herstöðvum og skólum,
ráðuneytum og ráðhúsum. Þetta hlýtur
að mynda stórt skarð í stjórnsýslunni
sem Erdogan forseti ætlar að fylla með
mönnum hollum sér. Strax að kvöldi til-
raunarinnar talaði Erdogan um „samhliða
kerfi“, það er eins konar ríki í ríkinu og vísaði
þar til fylgismanna Gülens, kennimannsins
sem búið hefur í útlegð í Bandaríkjunum
frá 1999. Erdogan sér hann og menn hans
sem óvini í hverju horni. Er það ímyndun
eða veruleiki? Viðbrögð forsetans eru svo
ofsakennd að þau hljóta að kalla fram
sterk andsvör þótt síðar verði,“ segir Björn
Bjarnason.
Nú er talið að Recep Tayyip Erdogan
forseti muni krafsa til sín enn meiri völd.
Hvaða þýðingu hefði það fyrir landið?
„Enginn vafi er á að Erdogan sölsar
undir sig meiri völd. Hann vill aðeins
menn hliðholla sér í öryggis, dóms- og
menntakerfinu. Með því herðir hann tökin á
þjóðinni, tryggir réttarfar í eigin þágu og að
skóla sé unnt að nota til innrætingar. Tyrkir
hafa skapað sér sérstöðu í Mið-Austurlönd-
um af því að Kemal Atatürk afhelgaði
stjórnkerfið á fyrri hluta 20. aldar. Erdogan
vill innleiða íslam að nýju inn á hið opinbera
svið stjórnsýslunnar. Það leysir engan
vanda í Tyrklandi frekar en annars staðar.“
Eiga þessir atburðir í Tyrklandi eftir að
hafa áhrif á veru landsins í NATO?
„Já, þeir munu draga dilk á eftir sér
innan NATO og í umræðum um bandalagið.
Hernaðarleg staða Tyrklands er gífurlega
mikilvæg. Að baki öllum ákvörðunum á
vettvangi NATO býr kalt mat á öryggis-
hagsmunum. Þeir ráða úrslitum á þeim
vettvangi. Í þessu samhengi ber að geta
samnings sem ESB hefur gert við Tyrki um
að þeir stöðvi straum farandfólks frá landi
sínu til grísku eyjanna undan ströndum
þess og þar með inn á Schengen-svæðið.“
Hvaða augum líta valdamenn ríkja í
Evrópu á stjórnunarhætti Erdogans?
„Utanríkisráðherrar ESB-ríkjanna
hittust í Brussel mánudaginn 18. júlí og
lagði Federica Mogherini, utanríkismála-
stjóri ESB, áherslu á að farið yrði að lögum
í Tyrklandi. „Við þurfum að sýna virðingu,
Tyrkir verða að virða lýðræði, mannréttindi
og grundvallarréttindi,“ sagði
hún. Johannes Hahn kemur
fram fyrir hönd ESB í aðildarvið-
ræðunum við Tyrki. Hann sagði
að svo virtist sem tyrkneska
ríkisstjórnin hefði átt í fórum
sínum handtökulista sem hefðu
verið samdir fyrir valdaránstil-
raunina. Það hefði verið sérstakt
stjórnsýslulegt afrek að draga
upp lista með mörg þúsund
nöfnum á svo skömmum tíma.
Mevlut Cavusoglu, utanríkis-
ráðherra Tyrklands, gagnrýndi
Hahn fyrir ummæli hans, þau
væru óviðunandi. Utanríkis-
málanefnd ESB-þingsins kom
saman til aukafundar til að
ræða atburðina í Tyrklandi.“
Hefur greinilega háværan
hluta íbúanna með sér
Illugi Jökulsson:
„Í augnablikinu virðist Tyrkland stefna beina leið til þess að verða einræðisríki. Að slíkt
skuli geta gerst svo fyrirhafnarlítið – þrátt fyrir allt – er mjög mikið áhyggjuefni, ekki
aðeins fyrir Tyrkland, heldur einnig fyrir önnur ríki. Því valdagírugir leiðtogar munu horfa
til þess hvernig hægt er að eyðieggja lýðræði í einu landi á fáeinum árum og upphefja
sjálfan sig,“ segir Illugi Jökulsson.
Nú er talið að Recep Tayyip Erdogan forseti muni krafsa til sín enn meiri völd. Hvaða
þýðingu hefði það fyrir landið?
„Ef allt fer á versta veg og Erdogan verður sannkallaður einræðisherra, þá mun
hann óhjákvæmilega fara sömu leið og aðrir einræðisherrar – að ýta landinu í átt til
einhvers konar fasisma til að tryggja völd sín og fylkja sem stærstum hluta þjóðarinnar
að baki sér. Risastórt ríki með tugmilljónir íbúa á þessum mikilvæga stað undir járnhæl
þjóðernis og/eða trúarfasisma, það er einfaldlega hrollvekjandi tilhugsun.“
Hefur forsetinn íbúa landsins að baki sér? Nýtur hann stuðnings þeirra?
„Hann hefur greinilega mjög háværan hluta íbúanna með sér. Ekki veit ég hvers
vegna, því fátt hefur hann afrekað sem kallar á að fólk fylgi honum á þessu feigðarflani.
En því miður virðist svo og svo stór hluti fólks í eðli sínu hneigjast til hugmyndafræðinnar
um „sterka manninn“ sem allir hinir skuli fylgja. Með því að ýkja upp aðsteðjandi hættu
ætlar Erdogan greinilega að koma því svo fyrir að andstæðingar hans láti ekki mikið á
sér kræla, meðan hann tryggir sér frekari völd. Við höfum sorglegt dæmi frá Rússlandi
um að slíkt geti reynst furðu auðvelt.“
Eiga þessir atburðir í Tyrklandi eftir að hafa áhrif á veru landsins í NATO?
„Ég vona það. Ég vona að sá tími sé liðinn að NATO láti líðast að einræðisríki séu í
samtökunum. Ég get ekki hugsað mér að við Íslendingar séum áfram í NATO ef Tyrkland
heldur áfram á þessari braut og fær að halda áfram í NATO.“
Hvaða breytingar eru líklegar innan hersins í kjölfar valdar-
ánstilraunarinnar?
„Því miður virðist Erdogan á góðri leið með
að tryggja sér undirgefni hersins. Adolf Hitler,
sem virðist vera meðvituð fyrirmynd Erdogans,
tryggði sér endanlega öll völd í Þýskalandi á fjórða
áratugnum þegar hann braut niður alla andstöðu
hersins við sig árið 1937. Fram að því hafði þýski
herinn – líkt og í Tyrklandi lengst af – reynt
að vera ekki í of nánum tengslum við stjórn-
málaapparatið.“
Hvaða augum líta valdamenn ríkja í Evrópu á
stjórnunarhætti Erdogans?
„Væntanlega fyllast þeir
skelfingu – flestir. En fáeinir
munu því miður fara að
hugsa hvernig þeir
geti endurtekið leik
Erdogans á sínum
heimaslóðum.“
Erdogan sölsar undir sig meiri völd
Herin stendur vaktina Lífið er sérstakt þessa dagana í Istanbúl og mannlífið ólíkt því
sem annars hefur tíðkast.