Fréttablaðið - 03.03.2017, Blaðsíða 15

Bergur Ebbi
Í dag Af hverju vill forseti Íslands banna ananas?“ var spurning sem kanadískur félagi minn
spurði mig um á dögunum. Samskipti
okkar fóru fram á netinu þannig að
ég sá ekki framan í hann þegar hann
spurði. Ég tel líklegt að hann hafi
skilið fáránleika málsins en ég get ekki
verið alveg viss. Með spurningunni
fylgdi hlekkur á frétt á ensku um
ummæli Guðna Th. Jóhannesson for-
seta Íslands, um að hann myndi vilja
banna ananas sem pizza-álegg – sem
allir Íslendingar vita að var hreint grín.
En hvers vegna tel ég þá einhverjar
líkur á því að kanadískur vinur minn
skilji ekki augljósan fáránleikann?
Kannski vegna þess að hann las ekki
greinina heldur bara fyrirsögnina.
Kannski vegna þess að um málið var
fjallað með nokkur ítarlegum greinum
í The Guardian, CNN, New York
Times, Fox News, kanadíska ríkisút-
varpinu CBC, Huffington Post, Time,
The Washington Post, Foreign Policy,
Buzzfeed, Toronto Star, Boston Globe
og Evening Standard, bara til að nefna
nokkra heimsfjölmiðla, en í fyrirsögn
síðastnefnda miðilsins kemur reyndar
fram að um spaug sé að ræða. Hinir
fjölmiðlarnir eru í hefðbundnum
smelludólga-hugleiðingum. Og eflaust
fengu þeir marga smelli því ananas-
málið er skemmtilegt, en það er samt
ekki ástæða þess að ég rita um það nú,
meira en viku síðar.
Hinn stjórnlausi ananas
Ég vil fremur vekja athygli á því að
furðufréttir eins og ananas-málið eru
hluti af miklu stærra málefni, sem
varðar okkur öll, og hefur reynst fjöl-
miðlum mjög erfitt að koma orðum
að. Það er málefni sem snýr að miðlun
sannleika í heimi þar sem boðleiðir
upplýsinga eru breyttar frá því sem
áður var. Er eitthvað sameiginlegt
með furðufréttum af „ananas-banni“
Guðna Th. Jóhannessonar og fals-
fréttum um hryðjuverk sem enginn
kannast við? Já. Á þessum málum er
sameiginlegur flötur, þó að aðkoma og
ásetningur sé ekki sá sami.
Daglega fáum við fréttir af ýmsum
málefnum, og líklega eiga flest eitt-
hvað erindi. En flokkun þeirra er mjög
misjöfn eftir því hvaða miðill á í hlut.
Sumir fjölmiðlar setja alltaf nýjustu
fréttina efst, aðrir flokka þær eftir
meintu mikilvægi fyrir lesandann,
aðrir gera greinarmun á fréttum eftir
því hvaðan í veröldinni þær berast og
margir fjölmiðlar reyna að gera ein-
hverskonar greinarmun á „dægurmál-
efnum“ og „alvöru“ fréttum. Þannig
eru fjölmiðlar meðvitaðir um að
frétt um rútuslys þar sem tugir látast
hefur meira vægi heldur en frétt um
hvað Eurovision-keppandi borðar í
hádegismat. En það merkilega er, að
jafnvel þessar sundurliðanir verða
að engu þegar fréttirnar berast inn í
vitund okkar því þar hafa fréttirnar
hrærst saman við tilkynningar um að
einhver hafi tékkað sig inn á matsölu-
staðinn Dirty Burger & Ribs eða sé
nýlokinn við að hlaupa 12,6 kílómetra
með aðstoð RunKeeper. Hér geri ég
ráð fyrir að fólk fái fréttir mikið í
gegnum samfélagsmiðla, sem virðist
vera raunin – en jafnvel þó að fólk
hlusti aðeins á hefðbundnar útvarps-
fréttir þá breytir það ekki endilega svo
miklu. Þar flýtur ananas-málið inn í
vitundina á milli frétta um banaslys í
umferðinni.
Merkingin er sjálf miðlunin
En hefur þetta ekki alltaf verið þann-
ig? Nei. Því frétt eins og „ananas-
málið“ er beinlínis tilkomin vegna
þess hvernig við innbyrðum fréttir.
Í grunninn er ananas-málið engin
frétt. Það er miklu fremur einskonar
stúdía um hvernig hægt er að gera
eitthvað úr engu, og að lokum verður
það fréttnæmt í sjálfu sér hvernig
tveir plús tveir verða fimm því að
enginn getur neitað að það er áhuga-
vert hvernig spjall forseta Íslands við
nemendur Menntaskólans á Akureyri
um pizza álegg verður til þess að virtur
fjölmiðill eins og Foreign Policy (sem
upphaflega var stofnað til að veita
krítíska sýn á utanríkisstefnu Banda-
ríkjanna á tímum Víetnam-stríðsins)
skrifar grein um það. Í tilfelli þessa
pistils þá er það einmitt það ferli sem
er til umfjöllunar, en ekki ummælin
sjálf, eða eins og Marshall McLuhan
benti á fyrir meira en hálfri öld (þegar
hann útskýrði hvernig ný tegund fjöl-
miðlunar væri að breyta heiminum)
að það væri sjálf miðlunin sem inni-
héldi merkinguna.
En hvernig get ég sagt að ananas-
fréttin og lygar Donalds Trump um
að Svíþjóð sé ofsótt af hryðjuverka-
mönnum, tengist? Vegna þess að hér
eru sömu kraftar að verki. Trump er
löngu búinn að ganga á lagið með þá
aðferðafræði að ef eitthvað er ekki
frétt, þá verður umræðan um að það sé
ekki frétt eða fáránleiki þess að halda
því fram að það sé frétt eða staðreynd,
að frétt út af fyrir sig. Og það er býsna
erfitt að komast fyrir þetta. Munurinn
er sem betur fer sá að Guðni Th. er
ekki vísvitandi að nýta sér þetta í
áróðursskyni og að sjá hann leika
óvart á þetta hljóðfæri virkar fremur
eins og ágætis vitundarvakning um
hversu létt er að búa til narratív sem
kemst í heimsfréttirnar.
Flokka fréttir alveg upp á nýtt
Stærra samhengið snýst um hvernig
upplýsingar berast. Þær berast óhindr-
að og á jafningjagrunni manna á milli.
Það er ekki til siðs að predika. Það er
ekki til siðs að segja að eitthvað sé lygi
og annað sannleikur. Furðufréttir (og
líka falsfréttir) eru fórnarkostnaður
afstæðishyggjunnar, og það er allt í
lagi að viðurkenna það. Auðvitað eru
flestir fjölmiðlar að gera sitt allra besta
við að meta sannleiksgildi frétta, en
slíkt mat verður bara að sér-frétt sem
stækkar málið enn frekar. Það verður
ekki komist fyrir þetta nema fréttir
verði flokkaðar alveg upp á nýtt og
form og efni verði aðskilið. Þannig
myndu fjölmiðlar hætta að flokka
fréttir eftir því hvort þær væru „alvöru“
eða „dægurmál“ heldur frekar eftir því
hversu mikil miðlun hefði skapað þær.
Bæði ananas-frétt Guðna og fréttir af
hryðjuverkum í Svíþjóð væru dæmi
um eitthvað sem hefði mjög háan
miðlunar-stuðul, það eru í raun fréttir
sem fjalla bara um að einhver segir eitt-
hvað sem aðrir segja eitthvað annað
um. Grunn-atburðurinn er smár, en
miðlunin sjálf býr til alla söguna. Og
í slíku umhverfi er ekki skrítið þó
enginn viti hvað sé grín, hvað sé alvara,
hvað sé sannleikur og hvað sé lygi. Það
er ástand ananaskismans.
Ananaskismi
Er eitthvað
sameiginlegt
með furðu-
fréttum af
„ananas-
banni“ Guðna
Th. Jóhannes-
sonar og
falsfréttum
um hryðju-
verk sem
enginn
kannast við?
Já.
HEKLA · Laugavegi 170-174 / Audi.is
Straumhvörf
Audi A3 e-tron sameinar tvo heima
Tengiltvinnbíllinn Audi A3 e-tron hefur átt mikilli velgengni að fagna.
Hann var valinn besti rafbíll ársins 2015 af What Car? og er með
fimm stjörnur í árekstrar- og öryggisprófunum hjá Euro NCAP.
50 kílómetra drægni á raforkunni einni saman dugar í flestar ferðir
en með skilvirkri samþættingu rafdrifs og sparneytinnar bensínvélar
er samanlögð heildardrægni allt að 940 km.
Verð frá 4.190.000 kr.
s k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 15F Ö s T u d a g u R 3 . m a R s 2 0 1 7
1
3
-0
6
-2
0
1
7
1
0
:4
6
F
B
0
6
4
s
_
P
0
6
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
5
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
0
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
D
1
3
-D
5
F
4
1
D
1
3
-D
4
B
8
1
D
1
3
-D
3
7
C
1
D
1
3
-D
2
4
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
B

F
B
0
6
4
s
_
2
3
2
0
1
7
C
M
Y
K