Fréttablaðið - 22.06.2017, Blaðsíða 22

Launamunur sem ekki verður skýrður með öðru en kynferði og mælist konum í óhag er
staðreynd hér á landi. Þetta hefur
verið sannreynt í fjölmörgum rann-
sóknum og könnunum sem staðfesta
að karlar og konur njóta ekki sömu
launa fyrir sambærileg og jafnverð-
mæt störf. Hér er átt við kynbund-
inn launamun sem eftir stendur
óútskýrður þegar tekið hefur verið
tillit til allra málefnalegra ástæðna
sem skýrt geta mun á launum, s.s.
starfshlutfalls, starfsaldurs, atvinnu-
greinar, fjölda vinnustunda, vinnu-
tíma, menntunar og mannaforráða.
Afneitun á staðreyndum
Þrátt fyrir að launamunurinn sé
margsönnuð staðreynd hefur leið-
arahöfundur Morgunblaðsins seilst
býsna langt til að halda fram undar-
legu sannlíki um að launamunur
kynjanna fyrirfinnist ekki og að lög
um jafnlaunastaðal byggist á vafa-
sömum röksemdum. Tvær ritstjórn-
argreinar á innan við viku hefur
hann helgað þessu hugðarefni sínu.
Meðal annars hefur hann sótt sér
efnivið í skrif fyrrverandi formanns
Framsóknarflokksins í Fréttablaðinu
nýlega til að kynda enn frekar andúð
sína á jafnlaunastaðlinum.
Þann 19. júní síðastliðinn notaði
hann tækifærið til að skjóta nokkr-
um skotum að nýlega samþykktum
lögum um jafnlaunavottun sem
taka gildi um næstu áramót. Það var
í sjálfu sér ekki óvænt, að öðru leyti
en því að 19. júní er óvenju smekk-
laus dagsetning til að ráðast að jafn-
réttisbaráttunni.
Jafnréttisbaráttan er saga sigra sem
ekki hafa unnist af sjálfu sér. Stærstu
vörðurnar á þeirri leið sem leitt hefur
Ísland til forystu í jafnréttismálum
hafa margar orðið til fyrir afskipti
hins opinbera, oftar en ekki í góðri
samvinnu við aðila vinnumarkaðar-
ins. Kannski eru einhverjir sem vilja
afsala Íslandi forystusætinu á þessu
sviði og skipa okkur á bekk með
íhaldssömum þjóðum sem telja öll
afskipti hins opinbera á þessu sviði
frekleg og óviðeigandi. Ég held þó
tæpast að það eigi við um marga.
Enn er aðgerða þörf
Rannsóknir hafa einnig staðfest
að þrátt fyrir miklar framfarir og
að menntun og atvinnuþátttaka
íslenskra kvenna sé með því mesta
sem mælist á meðal OECD-ríkja,
er staða þeirra og möguleikar til
starfsþróunar á vinnumarkaði mun
lakari en karla. Konur eru líklegri til
að vinna hlutastörf og þær hverfa
lengur en karlar af vinnumarkaði
vegna fæðingarorlofs og til að sinna
ólaunuðum heimilis- og umönn-
unarstörfum. Konur eru líklegri til
að taka fyrsta launatilboði á meðan
karlar gera frekar gagntilboð um
hærri laun. Launamunur myndast
því oft strax í ráðningarferli og helst
alla starfsævina sem endurspeglast
í lægri lífeyrisgreiðslum til kvenna.
Því er það mikið þjóðhagslegt hags-
munamál að auka jafnrétti á vinnu-
markaði.
Niðurstöður viðamestu rann-
sóknar hér á landi um launamun
karla og kvenna frá árinu 2015 sýna
að kynbundinn launamunur er fyrir
hendi en fór minnkandi úr 7,8%
árið 2008 í 5,7% árið 2013. Þegar
borin eru saman regluleg laun (dag-
vinnulaun) karla og kvenna og ekki
er skýrt með málefnalegum breytum
hafa karlar 17,4% hærri laun að
meðaltali en konur. Þegar borin eru
saman heildarlaun mælist munurinn
enn meiri, eða 21,5% körlum í vil. Sú
staðreynd að ekki hafi, þrátt fyrir
margvíslegar aðgerðir og ótvíræðan
vilja stjórnvalda allt frá setningu
laga um launajöfnuð kynjanna frá
árinu 1961, tekist að uppræta kyn-
bundinn launamun er óásættanleg.
Eins má telja víst að honum verði
ekki að fullu útrýmt nema með
frekari aðgerðum. Um nauðsyn og
réttmæti lagasetningar sem leggur
bann við mismunun á grundvelli
kyns er varðar launakjör er vart hægt
að deila.
Jafnlaunavottun er nauðsyn
Skyldan um jafnlaunavottun fyrir-
tækja og stofnana sem bundin var
í lög á nýliðnu þingi er ætluð til að
framfylgja lögum sem leggja bann
við því að konum og körlum séu
greidd mismunandi laun fyrir sömu
eða sambærileg störf. Jafnlauna-
staðallinn er stjórnunartæki sem
auðveldar atvinnurekendum að
koma sér upp og viðhalda launakerfi
sem tryggir launajafnrétti á vinnu-
stað sínum. Flóknara er málið ekki.
Staðallinn er afurð áralangs sam-
starfs heildarsamtaka launafólks,
atvinnurekenda og stjórnvalda með
faglegri umsjón Staðlaráðs Íslands,
er sambærilegur að formi og gerð
og alþjóðlegir stjórnunarstaðlar og
vottunarhæfur.
Þótt Ísland standi öðrum ríkjum
framar um stöðu og þróun kynja-
jafnréttis hefur ekki náðst jafnrétti
á öllum sviðum samfélagsins og það
á ekki síst við um vinnumarkaðinn.
Alþjóðaefnahagsráðið hefur reiknað
út að á Norðurlöndunum verði jafn-
rétti á vinnumarkaði ekki náð fyrr en
eftir um sextíu ár og eru þetta þó þær
þjóðir sem framast standa í þessum
efnum.
Þær miklu framfarir sem við
höfum upplifað á skömmum tíma
má öðru fremur rekja til sértækra
aðgerða og lagasetningar. Skemmst
er að minnast áhrifa fæðingarorlofs-
laganna og lögbindingar kynjakvóta
í stjórnum hlutafélaga, fyrirtækja
og lífeyrissjóða. Meirihluti feðra
nýtir rétt sinn til fæðingarorlofs og
hlutdeild þeirra í umönnun barna
og heimilisstörfum hefur aukist
verulega frá því að lögin tóku gildi.
Kynjakvótinn hefur haft jákvæð
áhrif á kynjahlutföll í stjórnum
þeirra fyrirtækja sem lögin ná til
á meðan þróunin er mun hægari
hvað varðar fjölgun kvenna í stöð-
um framkvæmdastjóra og forstjóra
stærstu fyrirtækjanna þar sem karlar
eru enn í miklum meirihluta. Þörfin
fyrir afskipti hins opinbera af jafn-
réttismálum hefur fyrir löngu verið
sýnd og jákvæður árangur af slíkum
afskiptum margsönnuð.
Um frekleg afskipti
hins opinbera af
jafnréttismálum
Þorsteinn
Víglundsson
félags- og
jafnréttismála-
ráðherra Þrátt fyrir að launamunur-
inn sé margsönnuð stað-
reynd hefur leiðarahöfundur
Morgunblaðsins seilst býsna
langt til að halda fram undar-
legu sannlíki um að launa-
munur kynjanna fyrirfinnist
ekki og að lög um jafnlauna-
staðal byggist á vafasömum
röksemdum.
Nýverið fór fram í New York hafráðstefna Sameinuðu þjóðanna (SÞ). Þar voru
saman komnir leiðtogar heims í
umhverfisvernd og málefnum hafs-
ins til að ræða leiðir til að hrinda í
framkvæmd heimsmarkmiði SÞ nr.
14, sem lýtur að því að vernda hafið
og nýta auðlindir þess á sjálfbæran
hátt.
Undirrituð sótti ráðstefnuna
ásamt sjávarútvegs- og landbúnað-
arráðherra, Þorgerði Katrínu Gunn-
arsdóttur, og undirstrikar það mikil-
vægi málefnisins fyrir Ísland og
áhersluna sem ríkisstjórnin leggur
á málið að tveir ráðherrar hafi tekið
þátt í ráðstefnunni og ávarpað gesti
hennar.
Á ráðstefnunni var rætt um lofts-
lagsbreytingar af mannavöldum og
hvernig þær valda hlýnun og súrnun
sjávar.
Rannsóknir benda til þess að
íshella suðurskautsins sé komin á
það stig bráðnunar að erfitt verði
að snúa við þeirri þróun. Ís norður-
skautsins bráðnar einnig mjög hratt
þar sem hlýnun þar er hraðari en á
öðrum svæðum á jörðinni. Auk
þess á sér stað mikil bráðnun Græn-
landsjökuls. Þetta leiðir til hækk-
unar á sjávarborði sem gerir það að
verkum að framtíð strandbyggða er
mikilli óvissu háð.
Þá setur súrnun sjávar alla fæðu-
keðju hafsins í hættu. Fyrir þjóð eins
og Íslendinga sem byggir afkomu
sína á sjávarfangi og þar sem byggð
er víðast hvar við ströndina er þessi
þróun mikið áhyggjuefni.
Önnur ógn sem steðjar að heims-
höfunum og fiskistofnunum er
plastmengun í hafi. Gríðarlegt
magn plastúrgangs berst í höfin og
brotnar þar niður í örsmáar agnir,
svokallað örplast, sem svo eru étnar
af fiskum. Örplastið berst þann-
ig ofar í fæðukeðjuna og í líkama
okkar mannanna á endanum. Nú
telja vísindamenn að eftir nokkra
áratugi verði meira af plasti í hafinu
en fiski.
Í tengslum við ráðstefnuna hafa
þjóðir heims, Ísland þar á meðal,
tilkynnt um hvernig þær hyggist
stuðla að því markmiði að vernda
hafið.
Stórt hagsmunamál fyrir Ísland
Á ráðstefnunni var einnig hrint af
stað átaki Umhverfisstofnunar SÞ
gegn úrgangi í hafi, sem fengið hefur
yfirskriftina #CleanSeas. Átakinu er
ætlað að hvetja stjórnvöld, fyrirtæki
og almenning til aðgerða sem stuðla
að hreinni höfum og var Ísland m.a.
ein þeirra þjóða á ráðstefnunni sem
skrifuðu undir viljayfirlýsingu um
að stefna að því að banna örplast í
snyrtivörum.
Í ávarpi mínu á ráðstefnunni
gerði ég að umtalsefni hversu
háðir Íslendingar eru náttúrunni
og hafinu, þar sem fiskveiðar eru
grundvallaratvinnuvegur þjóðar-
innar. Jafnframt lagði ég áherslu á
að íslensk stjórnvöld stefndu að því
að draga verulega úr losun gróður-
húsalofttegunda á næstu árum með
fjölþættum aðgerðum. Þær munu
leggja lóð á vogarskálarnar í bar-
áttunni gegn loftslagsbreytingum
og þar með hlýnun og súrnun sjávar.
Heilbrigt haf er stórt hagsmuna-
mál fyrir Ísland. Með markvissum
aðgerðum og aukinni umhverfis-
vitund getum við sýnt gott for-
dæmi við að vernda hafið og nýta
auðlindir þess á sjálfbæran hátt. Við
þurfum að draga úr þeim úrgangi
sem berst í hafið og minnka veru-
lega losun gróðurhúsalofttegunda
sem auka súrnun þess og hækka
sjávarstöðuna.
Því hafið tekur ekki endalaust við.
Hafið tekur ekki endalaust við
Björt
Ólafsdóttir
umhverfis- og
auðlinda-
ráðherra
Í fyrstu blaðagrein sinni um íslenska sjókvíaeldið í norskri eigu beinir framkvæmdastjóri
eldisstöðvasambandsins athygl-
inni að erlendum fjárfestum sem
landinn á að hafa með elju og
dugnaði laðað til landsins. Rétt er
það að norsk eldisfyrirtæki hafa í
gegnum íslensk sjókvíaeldisfyrir-
tæki eignast meirihluta í nánast
öllum sjókvíaeldisfyrirtækjum
landsins og hafa í gegnum sömu
aðila helgað sér öll „leyfileg“ eldis-
svæði á Vestfjörðum, Austfjörðum
og við Eyjafjörð. Ef tekið er tillit til
þess að norsku bjargvættirnir þurfa
að greiða fleiri hundruð milljónir
fyrir hvert þúsund tonna eldisleyfi í
heimalandinu og að ekki hafa verið
gefin út eldisleyfi í Noregi fyrir eldi í
opnum sjókvíum síðustu tvö árin, er
ekki að undra að tekist hafi að laða
þá til Íslands þar sem þeir ganga
að svo gott sem ókeypis leyfum í
gegnum umboðsmenn sína.
1.500 lögbýli eiga veiðirétt
Næst eru það bændur sem eiga jarðir
með veiðirétti sem fá að heyra það
frá nýja framkvæmdastjóranum,
sem segir þá fámenna hjörð og ef
ekki flesta búna að selja undan sér
til innlendra og erlendra laxveiði-
lorda, fámenns en fyrirferðarmikils
frekjuhóps nokkurra karla sem
gefi dauðann og djöfulinn í fólkið
í landinu. Enginn mótmælir því að
efnaðir aðilar hafa í gegnum tíðina
keypt eitthvað af jörðum sem eiga
land að laxveiðiám, en hitt stendur
þó eftir óhaggað, að yfir 1.500 lögbýli
eiga veiðirétt í fjölmörgum veiðiám
landsins og lax- og silungsveiðistarf-
semi veltir árlega 20-30 milljörðum.
Annað sem rétt er að benda nýja
framkvæmdastjóranum á er að stór
hluti þeirra sem vilja ekki sjá sjókvía-
eldi á norskum laxi í opnum kvíum
við Íslandsstrendur er ósköp venju-
legt fólk sem ann náttúru landsins og
vill veg hennar sem mestan.
Reglur
þverbrotnar
Varðandi lög og reglugerðir þá
held ég að flestir sem eitthvað hafa
fylgst með þeim málum átti sig á að
þær stjórnsýslustofnanir sem eiga
að hafa eftirlit með eldinu virðast
meira eða minna óhæfar til að
framkvæma raunhæft eftirlit, enda
hafa eldisfyrirtækin að mestu leyti
verið látin sjá um að hafa eftirlit
með sjálfum sér. Settar reglur eru
þverbrotnar af eldisfyrirtækjum,
Umhverfisstofnun og MAST, og það
sem framkvæmdastjórinn kallar
„ströng lög og reglugerðir“ eru ef
betur er að gáð ófullkomin og van-
þróuð eins og staðan er í dag. Hvergi
örlar á að farið sé eftir nýju náttúru-
verndarlögunum og Umhverfis-
stofnun lætur hafa eftir sér á prenti
að stofnuninni beri ekki skylda til
að gefa út starfsleyfi til laxeldis á
norskum eldislaxi með hliðsjón af
náttúruverndarlögum.
Talað niður til ráðherra
umhverfismála
Varðandi annað í skrifum hins
nýja framkvæmdastjóra sambands
íslenskra eldisstöðva í norskri eigu
er þetta að segja. Hér fer maður
sem greinilega hefur ákveðið að
nota hroka og niðurtal sem innlegg
í umræðuna þar sem hann meðal
annars ýjar að því að umhverfisráð-
herrann hlusti meira en góðu hófi
gegni á freku kallana sem dreifi
rakalausum, tilfinningaþrungnum
fullyrðingum, iðulega hreinum
lygum, málstað sínum til fram-
dráttar. Sjaldan hef ég séð talað jafn
rækilega niður til ráðherra mála-
flokksins og gert er í þessari grein.
Slík nálgun er óboðleg manni sem
vill láta taka sig alvarlega.
Er sjókvíaeldi
umhverfisvænt? Seinni hluti
Pálmi
Gunnarsson
tónlistarmaður
Önnur ógn sem steðjar að
heimshöfunum og fiskistofn-
unum er plastmengun í hafi.
Gríðarlegt magn plastúr-
gangs berst í höfin og brotnar
þar niður í örsmáar agnir,
svokallað örplast, sem svo
eru étnar af fiskum. Örplast-
ið berst þannig ofar í fæðu-
keðjuna og í líkama okkar
mannanna á endanum. Nú
telja vísindamenn að eftir
nokkra áratugi verði meira
af plasti í hafinu en fiski.
Ef tekið er tillit til þess að
norsku bjargvættirnir þurfa
að greiða fleiri hundruð
milljónir fyrir hvert þúsund
tonna eldisleyfi í heima-
landinu og að ekki hafa verið
gefin út eldisleyfi í Noregi
fyrir eldi í opnum sjókvíum
síðustu tvö árin, er ekki
að undra að tekist hafi að
laða þá til Íslands þar sem
þeir ganga að svo gott sem
ókeypis leyfum í gegnum
umboðsmenn sína.
2 2 . j ú n í 2 0 1 7 F I M M T U D A G U R22 s k o ð U n ∙ F R É T T A B L A ð I ð
2
2
-0
6
-2
0
1
7

0
4
:4
4
F
B
0
8
0
s
_
P
0
5
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
4
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
3
9
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
D
2
6
-E
F
5
0
1
D
2
6
-E
E
1
4
1
D
2
6
-E
C
D
8
1
D
2
6
-E
B
9
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
B

F
B
0
8
0
s
_
2
1
_
6
_
2
0
1
7
C
M
Y
K