Morgunblaðið - 17.03.2017, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. MARS 2017
Endur á ís Þær voru spekingslegar að spóka sig á ísnum þessar tvær.
Eggert
Undan ferðamannsins fæti
valt steinn úr stað.
Og steinninn hélt áfram að velta,
veiztu það?
(Steinn Steinarr)
Hagfræðingar eru undarlegt
fólk. Ekki geta þeir notið þess að
hlusta á jólaguðspjallið án þess
að hugsa um hagfræði. Í Lúk-
asarguðspalli er þessi frásögn:
„En það bar til um þessar mund-
ir að boð kom frá Ágústusi keisara, að skrá-
setja skyldi alla heimsbyggðina.“ Nokkru síð-
ar segir: „Og í sömu svipan var með englinum
fjöldi himneskra hersveita sem lofuðu Guð og
sögðu: Dýrð sé Guði í upphæðum.“
Fyrri frásögnin hefur beina skírskotun til
þjóðskrár og skattheimtu en sú síðari til ferða-
þjónustu. Síðasta orðið „upphæðum“ neyðir
hagfræðinga til að tala í „fjárhæðum“ til að
valda ekki misskilningi. Haft er eftir kunnum
bankastjóra að aðeins séu til einar Upphæðir.
Í jólaguðspjallinu er allt sem góða ferðaþjón-
ustu má prýða; ferðalag, gisting í jötu því hótel
var fullbókað og himneskar hersveitir, þó ekki
farþegaflugvélar nútímans.
Er ferðaþjónusta til?
Í þjóðhagsreikningum er „ferðaþjónusta“
ekki sérstök atvinnugrein heldur hluti af ýms-
um greinum. Má þar sérstaklega nefna:
– Flugrekstur
– Farþegaflutningar á landi og sjó
– Rekstur samgöngukerfa
– Veitingasala
– Rekstur gistiþjónustu
– Rekstur bílaleiga
– Hluti af verslunarrekstri
– Rekstur ferðaskrifstofa
– Ýmis menningarstarfsemi
– Rekstur afþreyingar ýmiskonar
– Rekstur þjóðgarða
Hluti ferðaþjónustu í þessum
atvinnugreinum er misjafnlega
mikill en til samans mynda þær
ferðaþjónustu og er hún alls ekki
ný af nálinni. Mannkynssagan er
yfirfull af frásögnum um ferða-
lög. Stundum er um herfarir að
ræða, ellegar þá ferðir til synda-
aflausnar hjá umboðsmönnum
Guðs.
Þannig ferðaðist Guðríður Þor-
bjarnardóttir til Vínlands og ól
þar son. Að því loknu fór hún aft-
ur heim til Íslands og settist að í
Skagafirði. Þá fór hún í pílagrímaför til Rómar
að heimsækja Rómarbiskup. Þetta var fyrir
þúsund árum og tóku ferðalög hennar örugg-
lega nokkur ár. Nú verða svona ferðalög farin
á tveimur dögum. Amman í Brekkukoti hefði
eflaust sagt: hún lenti í ferðalögum, það er
ólánið sem því veldur að konur fara í ferðalög.
Gerjun
Ferðaþjónusta á Íslandi er alls ekki ný af
nálinni. Það er hægt með vissu að segja að
stöðugur vöxtur hafi verið í greinum ferða-
þjónustu frá því síðari heimsstyrjöld lauk. Sú
hugmynd að nýta legu Íslands á milli tveggja
heimsálfa gaf vissa möguleika; að flytja far-
þega milli heimsálfa og láta þá gista á Íslandi í
leiðinni og selja þeim þjónustu. Þessi þróun
gekk hægt til að byrja með. Þannig er talið að
5.000 erlendir ferðamenn hafi sótt Ísland heim
árið 1950. Árið 2000 eru erlendir ferðamenn
um 300.000 og um 500.000 árið 2010. Þetta er
hægfara gerjun. Með eldgosum í Eyja-
fjallajökli og Vatnajökli varð sprenging í gerj-
uninni og á síðasta ári voru erlendir gestir um
1.800.000. Þá varð verkefni að vandamáli en
það er með öllu óþarft að nálgast viðfangsefnið
með þeim hætti því ekkert hefur verið ófyrir-
sjáanlegt í þessari þróun. Ferðaþjónusta er
sjálfsprottin náttúruleg gerjun. Það er hægt
að hafa fullt vald á gerjun án þess að vera sí-
fellt að herða eða slaka á loki sultukrukk-
unnar.
Vandinn?
Sumt af vaxtarverkjum í greinum ferða-
þjónustu á Íslandi hefur verið auðleyst með
bættri nýtingu framleiðslu þátta. Þannig hefur
hlutfallið í seldum gistinóttum á gististöðum,
sem opnir eru allt árið lækkað úr 1 á móti 4,5 í
janúar á móti júlí árið 2007 í 1 á móti 2,5. Þetta
heitir bætt nýting framleiðsluþáttar eða fram-
leiðniaukning. Annað er að dýrustu fram-
leiðslutækin í greinum ferðaþjónustu, flug-
vélar, hafa lækkað í verði en það gefur
möguleika á að almúgafólk getur ferðast á við-
ráðanlegum kjörum, án þess að setja sig í
skuldafangelsi.
Það eru sennilega engin vandamál í ferða-
þjónustu. Verkefnin eru þau að taka á móti
hinum aukna fjölda.
Tekjur og gjöld
Það er sjaldgæft að til verði tekjur sem ekki
krefjast útgjalda. Þannig er með greinar
ferðaþjónustu. Sá er mestra tekna nýtur er
ríkissjóður. Virðisaukaskattur af ferðaþjón-
ustu er sem næst 30 milljarðar. Skatttekjur
eru sem næst 80 milljarðar. Þannig eru skatt-
tekjur af starfsemi Icelandair um 30 milljarðar
á liðnu ári. Þessar tekjur verða ekki til af
engu.
Þess ber þó að geta að sennilega er launa-
munur hvergi eins mikill innan atvinnugreina
og í ferðaþjónustu, þar sem flugliðar eru há-
launa stétt en enginn verður ríkur af að búa
um rúm.
Virðisaukaskattur er samkeppnistæki.
Ferðaþjónusta í Vestur-Evrópu þarf að keppa
við lág laun í Austur-Evrópu. Til þess að verða
samkeppnishæf hafa lönd Vestur-Evrópu
ákveðið að hafa nokkrar greinar ferðaþjónustu
í lágu virðisaukaskattþrepi. Lækkun á virðis-
aukaskatti var meðal þeirra ráðstafana sem
gerðar voru þegar þrengdi að ferðaþjónustu
eftir hrun og eldgos eftir 2008, en þá var hníp-
in þjóð í vanda.
Vöruútflutningur þarf ekki að skila virðis-
aukaskatti af útflutningstekjum sínum. Öðru
máli gegnir um ferðaþjónustu sem veitt er inn-
anlands. Hún skilar virðisaukaskatti af sölu-
tekjum. Því hefur hugmynd um ríkisstyrk af
lægra skattþrepi eitthvað ruglað hug þeirra er
sjá ofsjónum yfir lægra þrepi virðisaukaskatts
af ferðaþjónustu. Mikilvægt er að tryggja
samkeppnishæfni greinarinnar til framtíðar.
Að gera rétta hluti rétt
Að því gefnu að almenn rekstrarskilyrði at-
vinnugreina séu í lagi þá eru hin sértæku úr-
lausnarefni ferðaþjónustunnar tiltölulega ein-
föld. Margt af úrlausnarefnunum snýr að
náðhúsum. Því er þannig farið að þegar ferða-
menn eru komnir út úr þéttbýli hverfa ekki
grunnþarfir. Dæmi um ágæta úrlausn er á
Hakinu á Þingvöllum. Þar er náðhús þar sem
tekið er gjald. Ferðamenn veigra sér ekki við
að greiða gjald ef þjónusta kemur fyrir gjald-
ið. Til að hraða uppbyggingu á einföldum inn-
viðum kann að þurfa gjaldtöku þar sem ekki er
beint samband milli veitanda þjónustu og ráð-
stöfun gjalds. Gistináttagjald er þekkt úti um
allan heim. Sveitarfélög fá aukin verkefni án
þess að bein gjöld komi frá íbúum. Ferðamenn
búa hér á landi; stutta stund. Því er eðlilegt að
sveitarfélög fái hlutdeild í gistináttagjaldi.
Mörkin í gjaldtöku eru að varla verður tekið
gjald fyrir að koma í kirkju. Þó kann að vera
að sumar kirkjur þurfi hlutdeild í gistinátta-
gjaldi eins og sveitarfélög. Þar kemur mér í
hug Skálholtskirkja, sem er þjóðardómkirkja.
Hér eins og ávallt skiptir öllu máli að gera
réttu hlutina og gera þá rétt. Því eins og karl-
inn sagði: þegar byrjað er að ljúga er vandi að
fara að segja satt á eftir.
Eftir Vilhjálm Bjarnason
» Það eru sennilega engin
vandamál í ferðaþjónustu.
Verkefnin eru þau að taka á
móti hinum aukna fjölda.
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur er alþingismaður.
Ferðaþjónusta og sultukrukka
Í viðtali í Morgun-
blaðinu 4. mars síðastlið-
inn segir Bjarni Bene-
diktsson forsætis-
ráðherra að áfengis-
frumvarpið sem nú er til
umræðu á Alþingi sé
vissulega ekkert smá-
mál eins og stundum sé
látið í veðri vaka. Það
snúist um það hvort
mikilvægt sé „að ríkið
sjái um þessa tegund smásöluversl-
unar“ og forsætisráðherra svarar sjálf-
um sér að bragði og segist telja „að við
getum fært þessa verslun í hendur
einkaaðila og búið þannig með lögum
og reglum að starfseminni að gætt sé
að sjónarmiðum sem þarf að gæta að
þegar áfengi er annars vegar“.
Tekur hagsmuna-
tengda afstöðu
Þetta er mjög skýrt. Forsætisráð-
herra stillir sér upp með tilteknum
hagsmunum og þá gegn öðrum. Hann
vill að verslunin sé ekki hjá ríkinu
heldur einkaaðilum ef hægt er að koma
því við.
Nú er það svo að við sem erum and-
víg því að meina ríkinu að annast smá-
söludreifingu á áfengi höfum fært rök
fyrir því að þetta form sé í samræmi
við aðra hagsmuni, þá hagsmuni sem
tengjast lýðheilsu, enda í samræmi við
ábendingar og áskoranir heilbrigðis-
stétta, Alþjóðaheilbrigðisstofnunar-
innar, Embættis landlæknis, foreldra-
samtaka, ungmennasamtaka og
annarra samtaka sem beita sér gegn
áfengisneyslu og annarri vímuefna-
notkun. Markaðsvæðingunni andmæla
þessir aðilar allir hástöfum. Einu að-
ilarnir sem eru henni fylgjandi virðast
vera verslunaraðilar sem sjá
hagnaðarvon, væntanlega hinir sömu
og forsætisráðherra vill færa áfeng-
issöluna í hendur, eins og hann orðar
það í framangreindu viðtali. Enginn
deilir um að þarna er um gríðarlega
peningahagsmuni að ræða.
Forverar forsætisráð-
herra sýndu varkárni
Ég leyfi mér að vekja
athygli Bjarna Benedikts-
sonar forsætisráðherra á
því að forverar hans í for-
mennsku Sjálfstæðis-
flokksins sem jafnframt
hafa gegnt embætti for-
sætisráðherra, á undan-
förnum áratugum, hafa
ekki viljað hleypa ágengri
markaðshyggju í áfengis-
málum upp á dekk eins og
hann virðist reiðubúinn að gera. Frum-
vörp um afnám ÁTVR hafa nefnilega
oft komið fram áður, en aldrei verið
veittur sambærilegur stuðningur og
nú gerist af hálfu forystu Sjálfstæðis-
flokksins.
Ég ætla að leyfa mér að halda því
fram að ekki séu allir flokksmenn
Bjarna sáttir við þessa stefnubreyt-
ingu enda hafði varkárni forvera hans,
hygg ég, ekki með það að gera að þeir
hafi ekki viljað veg markaðsaflanna
mikinn. Allt of mikinn, fyrir minn
smekk! En þarna var að finna varnagla
og varkárni af félagslegri og lýðheilsu-
rót. Ég þykist vita að margir flokks-
félagar þeirra voru sama sinnis.
Fundurinn í Valhöll
Ég minnist fundar sem mér var boð-
ið á í salarkynnum Sjálfstæðisflokks-
ins í Valhöll haustið 2014 til að taka þar
þátt í umræðum um framvarp Vil-
hjálms Árnasonar sem þá var nýkomið
fram, sama efnis og núverandi frum-
varp Odds Einarssonar. Ásamt mér
mætti Ari Matthíasson, þjóðleikhús-
stjóri, þáverandi starfsmaður SÁÁ, og
andmæltum við frumvarpinu en til
varnar var flutningsmaður ásamt Pa-
vel Bartoszek, núverandi þingmanni
Viðreisnar. Hver talaði með sínu nefi
að sjálfsögðu en síðan voru athuga-
semdir úr sal.
Fyrir og eftir fundinn gafst okkur
færi á að ræða við marga fundarmenn.
Eflaust voru stuðningsmenn flutnings-
manna fleiri á fundinum en andstæð-
ingar, en þó er ég ekki viss, því á þess-
um fundi, að ekki sé minnst á viðbrögð
eftir hann, sannfærðist ég um að and-
staðan gegn þessum lagabreytingum
er mjög hörð af hálfu margra hægri-
manna enda ætti þetta mál ekki að
vera flokkspólitískt.
Á ekki hlusta á þá sem
best hafa kynnt sér málin?
Stjórnmálamenn segjast iðulega
vilja vera faglegir og saglegir, hlusta á
rök og ábendingar þeirra sem rann-
sakað hafa álitamál sem uppi eru. Það
er vissulega gert þegar lýðheilsustefna
er mótuð – og samþykkt.
Slík stefna, byggð á ítarlegum rann-
sóknum, var samþykkt á síðasta kjör-
tímabili, meðal annars af ráðherrum
Sjálfstæðisflokksins! Heilbrigðisyfir-
völd hafa á það bent að umrætt frum-
varp stríði gegn þessari stefnu.
Er þar komið að tilefni þessa opna
bréfs til forsætisráðherra, að bjóða
honum til fundar, sem fyrst og fremst
á að vera upplýsandi.
Fundurinn er hádegisfundur, hald-
inn í Iðnó í Reykjavík, þar sem einfald-
lega er spurt: Hver á að selja áfengi:
hvað segja rannsóknir?
Til þess að svara spurningunni hafa
verið fengnir færustu sérfæðingar.
Fundurinn verður stuttur en vonandi
markviss. Ekki trúi ég öðru en for-
sætisráðherra vilji kynna sér niður-
stöður rannsókna færustu sérfræðinga
áður en málið er til lykta leitt á Al-
þingi.
Vonandi sjáumst við á laugardag
klukkan tólf!
Bjarna boðið
Eftir Ögmund
Jónasson
Ögmundur Jónasson
» Frumvörp um afnám
ÁTVR hafa nefnilega
oft komið fram áður, en
aldrei verið veittur sam-
bærilegur stuðningur og
nú gerist af hálfu forystu
Sjálfstæðisflokksins.
Höfundur er fyrrverandi
heilbrigðisráherra.