Fréttablaðið - 07.04.2018, Blaðsíða 98

A llt frá árinu 1979 hafa Íran og Sádi-Arabía, tvö af stórveldum Mið-Austurlanda, tekist á um áhrif á svæðinu.
Hafa ríkin háð leppstríð í
nágrannalöndunum án þess að
til beinna átaka á milli ríkjanna
tveggja hafi komið. Um er að ræða
eiginlegt kalt stríð, það stærsta sem
háð er í heiminum í dag.
Trúarlegar rætur
Hið kalda stríð Írans og Sádi-Arabíu
á að þó nokkru leyti rætur sínar að
rekja aftur til daga Múhameðs spá-
manns. Eftir andlát spámannsins
klofnuðu fylgismenn hans í tvær
fylkingar, súnní- og sjíamúslima.
Þrátt fyrir að deila sömu trú í grunn-
inn er munur á helgisiðum, lögum,
skipulagi og fræðum.
Súnnímúslimar eru eins konar
rétttrúnaðartrúflokkur íslams.
Nafnið er byggt á frasanum „Ahl
al-Sunnah“, eða „fólk hefðarinnar“,
og er með þessari hefð átt við að
orðum og gjörðum spámannsins sé
fylgt til hins ýtrasta.
Samkvæmt úttekt BBC fylgja allir
múslimar þessari hefð. En á meðan
súnnímúslimar setja hana í algjöran
forgang líta sjíamúslimar einnig til
visku arftaka Múhameðs spámanns,
tengdasonarins Ali. Súnnímúslimar
líta aftur á móti svo á að arftaki spá-
mannsins hafi verið Abu Bakr.
Þar sem Íran er stórveldi sjía-
múslima, og Sádi-Arabía súnní-
múslima, mætti líkja þessu kalda
stríði við þrjátíu ára stríð ríkja krist-
inna mótmælenda og kaþólikka í
Evrópu á sautjándu öld.
Veraldlegar rætur
En þótt vissulega megi setja átök
þessara stórvelda í samhengi við trú
er ekki hægt að líta fram hjá verald-
legum rótum þeirra. Rekja má átök-
in aftur til írönsku uppreisnarinnar
árið 1979 þegar stjórnvöldum, hlið-
hollum Vesturlöndum, var steypt
af stóli og í stað kom ný stjórn sem
horfði til siða og hefða sjíamúslima
við ákvarðanatöku sína.
Um leið og hin nýja stjórn tók við
fór hún að styrkja og styðja hersveit-
ir sjíamúslima utan landamæranna.
Yfirvöld í Sádi-Arabíu létu sér ekki
duga að fylgjast með heldur styrktu
sambandið við hin ríki súnnímúsl-
ima á svæðinu, stofnuðu meðal ann-
ars Persaflóasamstarfsráðið.
Togstreitan á milli stórveldanna,
sem nú börðust um áhrif í nafni
sjía- og súnní-íslams, magnaðist ár
frá ári. Árið 1987, eftir átök á milli
pílagríma af trúflokki sjíamúslima,
sem lagt höfðu leið sína til Mekku,
við sádiarabíska hermenn, slitu
Sádi-Arabar stjórnmálasambandi í
þrjú ár.
Á árunum sem fylgdu var ýmis-
legt í eldlínunni. Til dæmis Saddam
Hussein, einræðisherra Íraks og
súnnímúslimi. En það var þó ekki
fyrr en með arabíska vorinu að þessi
nýjasti kafli kalda stríðsins hófst.
Upplausnarástand
Með arabíska vorinu steyptust Mið-
Austurlönd í nokkurt upplausnar-
ástand. Einræðisherrum í Túnis
og Egyptalandi var steypt af stóli
án meiriháttar blóðsúthellinga,
konungur Bareins hélt velli eftir að
Sádi-Arabar aðstoðuðu stjórnvöld
við að kveða niður uppreisnaröldu
sjíamúslima, og einræðisherra Líbíu
lét lífið í styrjöld um völdin þar í
landi.
Það er hins vegar í þeim tveimur
ríkjum sem eftir standa, Jemen og
Sýrlandi, sem deila Írans og Sádi-
Arabíu, sést einna best. Í Sýrlandi
styðja Íranar sinn gamla banda-
mann, Bashar al-Assad forseta, á
meðan Sádi-Arabar stilla sér upp
við hlið uppreisnarmanna.
Í Jemen er þetta öfugt. Sádi-Arab-
ar styðja ríkisstjórn Abdr abbuh
Í köldu stríði Mansour Hadi forseta á meðan Íranar eru sagðir styðja Húta, upp-reisnarmennina sem vilja komast til valda, þótt þeir viðurkenni það ekki endilega sjálfir.
Með hverjum sigri fæst nýr
bandamaður, nýtt áhrifasvæði.
Sambandi slitið á ný
Þann 2. janúar 2016 varð svo önnur
vending í hinu kalda stríði. Ekki var
um styrjöld að ræða heldur aftöku.
Tóku Sádi-Arabar af lífi sjíaklerkinn
Nimr al-Nimr. Sá var lykilmaður
í mótmælum gegn sádiarabískum
yfirvöldum í austurhluta landsins,
þar sem sjíamúslimar eru í meiri-
hluta, árið 2011.
Nimr var í hávegum hafður á
meðal sjíamúslima. Vakti aftaka
hans því reiði Írana. Mótmælendur
réðust á sendiráð Sádi-Araba í
írönsku höfuðborginni Teheran.
Deilan varð til þess að Sádi-Arabar
og bandamenn þeirra slitu aftur
stjórnmálasambandi við Íran.
Stjórnmálasambandi hefur ekki
enn verið komið á, nú rúmum
tveimur árum eftir árásina á sendi-
ráðið í Teheran.
Litið til Líbanon
Enn hitnaði svo í köldu stríði stór-
veldanna undir lok síðasta árs þegar
Saad al-Hariri, forsætisráðherra
Líbanons, sagði af sér á meðan hann
var í opinberri heimsókn í Sádi-
Arabíu. Kenningar voru uppi um
að afsögnin, sem síðar var dregin til
baka, hafi komið til að kröfu Sádi-
Araba.
Sádi-Arabar eru bandamenn
Líbana á meðan Íranar hafa verið
sagðir styðja Hezbollah-samtökin,
helstu stjórnarandstöðuna og skæru-
liðaher þar í landi. Afsagnar Hariri á
að hafa verið krafist vegna þess hve
illa honum hefur gengið að uppræta
áhrif Hezbollah í heimalandinu.
Sádi-Arabar hafi sem sagt óttast að
missa bandamann sinn í Líbanon.
Önnur átök
Þá eru ótalin yfirstandandi átök í
Írak, Barein, Katar, Afganistan, og
Palestínu svo fátt eitt sé talið.
Íransstjórn hefur undanfarið
einbeitt sér að því að styðja Íraka
í stríðinu við íslamska ríkið. Ekki
er þó um leppstríð að ræða líkt og
í Jemen því Sádi-Arabar eru ekki
sterklega orðaðir við stuðning við
ISIS.
Í Barein hafa Sádi-Arabar reynt
að styrkja gott samband sitt við
yfirvöld þar í landi. Bareinar hafa
svo sakað Írana um að standa að
árásum þar í landi.
Samband Sádi-Araba við yfirvöld
í Katar hefur svo farið í hundana
vegna tengsla Katara við Íran. Ríkin
fylktu sér einnig hvort að baki sinni
fylkingunni í stríðinu í Afganistan.
Þá hafa ríkin bæði reynt að leysa
deilu Ísraels og Palestínu. Íranar
hafa stutt Hamas og Hezbollah á
meðan Sádi-Arabar hafa þrýst á
viðræður.
Stríðið í Jemen
Það leppstríð sem hefur haft hvað mest áhrif á
deilu ríkjanna er án nokkurs vafa í Jemen. Eftir
arabíska vorið steyptist Jemen, líkt og önnur
ríki á svæðinu, í upplausnarástand. Áratuga-
gömul hreyfing Húta leiddi, og leiðir enn, upp-
reisnina gegn Hadi forseta. Uppreisnarmenn
náðu höfuðborginni Sana áður en Sádi-Arabar
hófu innrás sína í Jemen og komu aftur á ríkis-
stjórn Hadis í borginni Aden.
Stríðið hefur kostað tugi þúsunda lífið og
hrakið milljónir frá heimilum sínum. Það hefur
gert illt verra að kólerufaraldur hefur geisað og
þá er ríkið sömuleiðis á barmi hungursneyðar.
Þótt stuðningur Íransstjórnar við Húta
sé ekki opinber þykir víst að hann sé raun-
verulegur. Eru Íranar meðal annars sagðir sjá
Hútum fyrir vopnum. Því hafa eldflaugaskot
Húta undanfarið, í átt að sádiarabísku höfuð-
borginni Riyadh, fært hita í kalt stríð stór-
veldanna. Stríðið í Jemen hefur haft hörmulegar afleiðingar. NordicphoToS/AFp
Þórgnýr Einar
Albertsson
thorgnyr@frettabladid.is
Íranar og Sádi-Arab-
ar hafa í áratugaraðir
tekist á um völdin í
Mið-Austurlöndum.
Sífellt hitnar í kol-
unum. Styðja sína
hliðina hvorir í Sýr-
landi og Jemen.
Rekja má átökin aftuR
til íRönsku uppReisnaR-
innaR áRið 1979 þegaR
stjóRnvöldum, hlið-
hollum vestuRlöndum,
vaR steypt af stóli.
Íran
rússland
Sýrland
Hezbollah
Hútar
Írak
Sádi-arabÍa
bandaríkin
barein
Jórdanía
Sýrlenskir upp-
reisnarmenn
Jemen
Kúveit
Egyptaland
Sameinuðu
arabísku fursta-
dæmin
Bandamenn Sádi-Araba
Bandamenn Írana
Átakasvæði
hlutlaus svæði
Ali Khamenei,
æðstiklerkur Írans.
Salman bin
Abdulaziz Al
Saud, konungur
Sádi-Arabíu.
✿ Helstu bandamenn
7 . a p r Í l 2 0 1 8 l a U G a r d a G U r34 H E l G i n ∙ F r É T T a b l a ð i ð
0
7
-0
4
-2
0
1
8
0
4
:3
3
F
B
1
2
8
s
_
P
1
1
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
9
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
1
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
3
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
F
6
0
-6
6
B
4
1
F
6
0
-6
5
7
8
1
F
6
0
-6
4
3
C
1
F
6
0
-6
3
0
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
B

F
B
1
2
8
s
_
6
_
4
_
2
0
1
8
C
M
Y
K