Fréttablaðið - 03.05.2018, Blaðsíða 20

Fátt í veröldinni virðist vera „annaðhvort eða“ heldur fremur „bæði og“ ellegar „hvorki né“.
Þetta á einnig við um læsi og les­
skilning. Ég leyfi mér þó að setja fram
nokkrar fullyrðingar sem stangast á
við sumt af því sem hefur komið fram
í læsisumræðunni að undanförnu.
Vonandi er það þess virði að vega þær
og meta.
Á fyrstu skólaárunum öðlast börn
þekkingu á tungumáli sínu, umhverfi
og menningu með því að hlusta og
tala, ekki aðeins með því að lesa. Ef
börn eru þjálfuð í mæltu máli og
samtali á unga aldri aukast líkur á að
þau verði góð í lestri þegar fram líða
stundir. Samtal er lykill að lesskilningi:
lesandi talar við aðra um mögulega
merkingu texta eða við sjálfan sig eða
aðra í huganum.
Orð eru efni í merkingarsköpun í
sama skilningi og timbur nýtist í tré­
verk. Timbur er ekki tréverk og orð eru
ekki merkingarverk. Tréverk og merk­
ingarverk eru lík að því leyti að burðar­
virki þeirra og hald snýst um tengsl
milli eininga. Lesandi þarf í krafti þess
sem hann veit og hefur upplifað að
tengja saman orð, setningar, máls­
greinar, efnisgreinar og kafla, og búa
þannig til heildarsamhengi sem gerir
honum kleift að túlka eða skilja efnið.
Lesskilningur, eins og skilningur yfir­
leitt, er því háður þekkingu og reynslu
og ekki er til nein skilningsaðferð sem
nýtist við alls kyns lestur, óháð les­
efni. Að auki geta þeir sem skrifa texta
aldrei sagt alla söguna og reiða sig á að
lesendur fylli í eyður og lesi milli lína.
Eyðufyllingin snýst fremur um þekk­
ingu en lesskilningstækni.
Öll skilningarvit okkar koma við
sögu við lestur af því að reynsla okkar
litast alltaf af ýmiss konar skynjun
og skynhrifum. Myndmál gegnir til
dæmis mikilvægu hlutverki í lestri
sökum þess að lesandi skapar myndir
í huga sér af því sem hann les, myndir
af aðstæðum og fólki. Þjálfun í mynd­
rænni hugsun og sköpun getur því
auðveldað þá merkingarsköpun sem
felst í lestri. Ungir lesendur öðlast ekki
þekkingu með því einu að lesa meira
vegna þess að hana má öðlast með
ýmsum hætti í þeim kvikmynda­ og
margmiðlunarheimi sem þeir þekkja
og samsama sig við.
Miðlar eru verkfæri
Miðlanotkun nú á dögum einkennist
af margs konar miðlunarkostum og
samspili mismunandi táknkerfa, til
dæmis í fræðslumyndum eða vefefni.
Enn höldum við þó of fast í þá hug­
mynd, til dæmis í skólastarfi, að best
sé að skilja heiminn með því að skrifa
eða lesa um hann. En miðlar eru verk­
færi og notagildi þeirra fer eftir eðli
þekkingarsköpunarinnar (námsins)
og þekkingarmiðlunarinnar (fræðsl­
unnar). Rétt eins og David Atten­
borough valdi sér miðil til að lýsa
náttúrunni ættu nemendur og kenn­
arar að geta valið miðla sem þeir telja
heppilega til að skapa og miðla þekk­
ingu hverju sinni. Sumir nemendur
læra meira af því að búa til efni en að
reyna að tileinka sér námsefni sem
aðrir hafa búið til.
Tækni, mál, menning og miðlun
haldast í hendur. Stafræn tækni hefur
gjörbreytt aðföngum, úrvinnslu og
miðlun efnis og því er nýlæsi eða
miðlæsi mikilvægur þáttur í skóla­
starfi víða um lönd. Slíkt læsi snýst um
að nemendur geti búið til og miðlað
efni með margvíslegum aðferðum –
geti til dæmis nýtt sér myndmál eða
margmiðlun til jafns við prentmál –
og metið og túlkað ýmiss konar efni og
upplýsingar. Enn eru læsispróf sjaldan
í samræmi við breytta tíma og miðast
mest við prentið og fræði og menn­
ingu þeirra sem semja þau.
Víkkum út læsisumræðuna
Stefán
Jökulsson
lektor við HÍ
Að undanförnu hefur verið fjallað nokkuð um fjár­málaumhverfi heilbrigðis­
þjónustunnar, ekki síst í kjölfar
útkomu skýrslu Ríkisendurskoð­
unar um starfsemi Sjúkratrygginga
Íslands, þar sem segir meðal annars:
„Það stefnuleysi sem einkennir mála­
flokkinn hefur leitt til þess að áhersl­
ur fjárlaga hverju sinni, tímabundin
átaksverkefni og úrlausn tilfallandi
vandamála hafa mótað ákvarðanir
um samninga um heilbrigðisþjón­
ustu og þar með þróun heilbrigðis­
kerfisins.“ Jafnframt kemur fram í
skýrslunni að samningar Sjúkra­
trygginga Íslands hafi ekki stuðlað
að hagkvæmni eða skilvirkni í heil­
brigðiskerfinu ásamt því sem heild­
stæða stefnu skorti um þjónustuna
og nýting opinberra fjármuna til
málaflokksins sé ekki næg.
Rekstraraðilar í heilbrigðisþjón­
ustu hafa margir gagnrýnt skort á
nauðsynlegri kostnaðargreiningu
svo unnt sé að mæta þeim opinberu
kröfum sem eru gerðar til þjónust­
unnar. Einnig hafa veitendur heil­
brigðisþjónustu bent á hve erfitt
sé að fá greiddan raunkostnað sem
fellur til vegna umbeðinnar þjónustu
sem hið opinbera gerir kröfu um.
Þá er það einnig þekkt vandamál
að þegar fjárveiting þjónustu hefur
á annað borð verið ákvörðuð, eru
breytingar á milli ára á þeirri fjár­
veitingu yfirleitt mjög óljósar. Of
mikið ógegnsæi hefur verið varðandi
hækkanir á framlögum með tilliti til
verðlags­ og launahækkana auk þess
sem skerðingar á fjárframlögum til
einstakra aðila eiga sér stað án rök­
stuðnings eða skýringa. Mikill tími
fer í það af hálfu rekstraraðila að
leita skýringa á þessum breytingum
og berast þær yfirleitt mjög seint ef
þær þá fást á annað borð.
Hlutfallið lægst hér á landi
Þrátt fyrir að um 25% af árlegum
útgjöldum ríkisins fari til heilbrigðis­
mála erum við aðeins að nota um
8,9% af vergri þjóðarframleiðslu í
málaflokkinn. Þetta hlutfall er lægst
hér á landi í samanburði við verga
þjóðarframleiðslu hinna Norður­
landaþjóðanna enda þótt það liggi
fyrir að öldruðum muni fjölga hratt
á næstu árum. Samkvæmt spá Hag­
stofu Íslands mun einstaklingum,
75 ára og eldri hafa fjölgað hér á
landi um 35% á tímabilinu 2012 til
2020. Hagstofan spáir því jafnframt
að landsmönnum fjölgi um 33% til
2060 þegar íbúar verða orðnir 430
þúsund talsins.
Framlög verður að hækka
Við sem störfum í öldrunarþjónustu
höfum reiknað út að þeim sem njóta
öldrunarþjónustu muni fjölga um
2­3% á hverju einasta ári á næstu
áratugum. Af þessu er ljóst að fjár­
framlög til heilbrigðismála þurfa
að hækka töluvert milli ára, bara til
að viðhalda sama þjónustustigi og
var árið áður, því við þessa fjölgun
bætast launahækkanir heilbrigðis­
stétta, vísitöluhækkanir og fleira.
Þegar tekið hefur verið tillit til verð­
lags­ og launaþróunar í landinu auk
raunkostnaðar við veitingu þeirrar
þjónustu sem hið opinbera gerir
kröfu um og veitendur þjónustunnar
þurfa að standa straum af með bein­
um fjárframlögum, er fyrst hægt að
átta sig á því hver raunþróunin er á
framlögum til heilbrigðismála í land­
inu – hvort raunaukning hafi orðið
eða lækkun.
Því miður eru margar vísbend­
ingar um raunlækkanir á síðustu
árum og þeirri þróun verður að
snúa við – það verður að auka fjár­
magn í heilbrigðisþjónustuna ef
núverandi þjónustustig á að vera
áfram. Auðvitað þurfum við að vera
meðvituð um að ekki er sjálfgefið
að aukið fjármagn bæti heilbrigðis­
þjónustuna. Það verður að gera þá
kröfu til ríkisins, vörsluaðila skattfjár
almennings, að ítarlegar og faglegar
greiningar búi að baki ákvörðunum
um fjárframlög til þjónustunnar.
Við, sem störfum í greininni, leitum
sífellt leiða til til að gera betur, bæta
verkferla og þjónustu á grundvelli
greininga.
Heilbrigðisþjónustan er einn af
hornsteinum samfélagsins og lykil­
þáttur í lífsgæðum landsmanna. Nú
er komið að yfirvöldum og stjórn­
málamönnum landsins að sýna að
raunverulegur vilji sé til breytinga í
fjármögnun heilbrigðisþjónustunn­
ar og jafnframt að nýta fjármagn með
eins markvissum hætti og mögulegt
er, landsmönnum til heilla.
Þurfum markvissari
fjármögnun
heilbrigðisþjónustunnar
Pétur
Magnússon
formaður Sam-
taka fyrirtækja
í velferðarþjón-
ustu
Eybjörg H.
Hauksdóttir
framkvæmda-
stjóri Samtaka
fyrirtækja í vel-
ferðarþjónstu
Enn eru læsispróf sjaldan í
samræmi við breytta tíma
og miðast mest við prentið
og fræði og menningu þeirra
sem semja þau.
Því miður eru margar vís-
bendingar um raunlækk-
anir á síðustu árum og þeirri
þróun verður að snúa við –
það verður að auka fjármagn
í heilbrigðisþjónustuna ef
núverandi þjónustustig á að
vera áfram.
Við Íslendingar eigum hér um bil met í því að setja börnin okkar á þunglyndislyf. Við byrjum
að setja 5 ára börn á lyf því þeim líður
illa. Þunglyndislyf hjá börnum undir
14 ára þekkist varla í þeim löndum
sem við viljum bera okkur saman við
þannig að við erum að gera eitthvað
rangt.
Vaxandi kvíði og þunglyndi meðal
barnanna okkar er virkilegt vanda­
mál. Það hefur verið í umræðunni að
allt of margt ungt fólk er að koma úr
skólakerfinu okkar með brotið sjálfs­
álit. Ástæðurnar á bak við þetta eru
margþættar, prófkvíði reynist þeim
um megn, stress frá félagslífinu og
umhverfinu, heimilislífinu er ábóta­
vant, samfélagsmiðlar anda ofan í
hálsmálið á þeim, einelti, félagsfælni,
laskað sjálfstraust, vanþekking og
fáfræði foreldra og kennara á vanda­
málinu eða einhver setti ekki „Like“ á
nýjustu Facebook­færsluna.
Hver sem ástæðan er þá er vandinn
til staðar. Við erum að horfa á gríðar­
lega fjölgun ungra öryrkja sökum
geðrænna kvilla. Börnin okkar eru að
verða félagsfælin, kvíðin og þau skort­
ir sjálfstraust. Við erum dugleg að tala
um vandamálið en hver er lausnin?
Við verðum að vera framsækin
í vitundarvakningu á þunglyndi.
Fræðslufundir og námskeið verða
að vera aðgengileg fyrir börnin sem
og foreldra þeirra. Margir foreldrar
eru ekki meðvitaðir um vandamálið
fyrr en það er orðið of seint og það er
vandamál út af fyrir sig. Mörg börn
sem eru þunglynd eru heldur ekki
meðvituð um það, þau færa rök fyrir
hugsunum sínum og sannfæra sjálf
sig um það að það sé allt í lagi að hata
sjálfan sig, það sé eðlilegt. En það er
ekkert eðlilegt við það að líta á sjálfan
sig sem eitthvert úrhrak.
Það skortir almenna þekkingu á
þunglyndi og hvernig hugarheimur
þunglyndra virkar. Það sem þarf að
gera er að grípa barnið áður en þung­
lyndið festir sig í sessi. Við verðum að
skima skólastofur og greina börnin
hraðar og verðum að vanda til verks.
Við verðum að vera vakandi fyrir
áhættueinkennum og kunna að taka
eftir þeim.
Við verðum að hlúa að börnunum
okkar. Börnin eru okkar dýrmætasta
auðlind, þau sem eiga eftir að taka við
af okkur.
Framsókn gegn vaxandi
kvíða og þunglyndi
Bergþór Smári
Pálmason
Sighvats
í 6. sæti á lista
Framsóknar í
Reykjavík
Vaxandi kvíði og þunglyndi
meðal barnanna okkar er
virkilegt vandamál.
All ir áhugasamir um verkefnið og
sjál fbæra þróun eru hvatt ir t i l að mæta
Dagskrá og upplýsingar um skráningu
er að f inna á vef verkefnis ins,
www.sjalfbaerni. is
„Hagnýting í þágu samfélagsins“
Yfirskr i ft fundarins er
verður haldinn á Hótel Héraði
Egi lsstöðum þriðjudaginn
8. maí kl . 14 – 18
Ársfundur Sjálfbærniverkefnis
Alcoa Fjarðaáls og Landsvirkjunar 2018
3 . m a í 2 0 1 8 F I m m T U D a G U R20 s k o ð U n ∙ F R É T T a B L a ð I ð
0
3
-0
5
-2
0
1
8

0
4
:2
0
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
F
A
8
-1
9
D
C
1
F
A
8
-1
8
A
0
1
F
A
8
-1
7
6
4
1
F
A
8
-1
6
2
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
B

F
B
0
5
6
s
_
2
_
5
_
2
0
1
8
C
M
Y
K