Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.12.2017, Blaðsíða 23

innanbæjarsímtal í Jerúsalem.
Leiðin lá næst að Grafarkirkjunni.
Á þeim stað lét Hadríanus Rómarkeis-
ari reisa hof Venusar ofan á gröf
Krists. Eftir að Austrómverska keis-
aradæmið náði yfirráðum í borginni á
fjórðu öld e. Kr lét Konstantín keisari
rífa hof Venusar og byggja þar Graf-
arkirkjuna. Átti hún að verða ný
þungamiðja í borginni í stað musteris-
hæðarinnar.
Nokkrir bænastaðir eru í Grafar-
kirkjunni sem tengjast krossfestingu
Krists. Meðal þeirra er steinn sem tal-
inn er hafa verið notaður til að búa lík
Krists til greftrunar og bænaklefi
byggður á Golgatahæð, þar sem Krist-
ur er talinn hafa verið krossfestur.
Sagt er frá því í Nýja testamentinu að
Jesús var grafinn í hvelfingu fyrir neð-
an og reis þar upp frá dauðum á
páskadag. Það er mögnuð upplifun að
vera á slíkum stað.
Nokkrar kirkjudeildir kristinnar
trúar eiga sér kapellu og bænastaði í
Grafarkirkjunni. Hátíðleikinn er þar
áþreifanlegur. Þangað leita heittrúaðir
frá öllum heimshornum. Heimsóknin
er stóratburður í lífi margra. Leyna þá
tilfinningarnar sér ekki.
Annað musteristímabilið
Næst var gengið að Grátmúrnum, ein-
um helgasta stað Gyðinga.
Sagan segir að Kýros mikli, fyrsti
konungur Persaveldis, hafi fyrirskipað
að gyðingar sem gerðir höfðu verið út-
lægir skyldu fá að snúa aftur til Jerú-
salem. Með því hófst annað musteris-
tímabilið. Við grunn musterisins var
byggt altari. Nýtt musteri var tekið í
notkun um 520 f.Kr. Alexander mikli
lagði síðar Persaveldi undir sig og var
Jerúsalem undir hellenískum áhrifum
á tímabili. Grikkir innleiddu krossfest-
ingu.
1187, breyttu þeir Klettahvelfingunni í
kirkju. Saladín lagði Jerúsalem undir
sig undir lok 12. aldar og lét þá rífa alt-
ari og kross við steininn í hvelfingunni.
Sagt er frá því í fyrstu Mósebók að
Abraham hafi ætlað að fórna syni sín-
um við steininn. Hvelfingin tengdist
valdabaráttu múslíma. Með henni vildi
kalífadæmi Úmmajada skapa mótvægi
við Mekka með vettvangi fyrir píla-
grímsferðir.
Ofan á virkisveggjunum við Davíðs-
turninn er sem fyrr segir gott útsýni
yfir borgina. Á leiðinni að Musteris-
hæðinni er komið við í Loftsalnum.
Hann reistu krossfarar á 12. öld e. Kr.
þar sem talið var að síðasta kvöld-
máltíðin hefði farið fram. Salurinn ber
þess merki að borgin hefur verið undir
yfirráðum margra heimsvelda. Við
suðurvegginn er bænaskot sem snýr
að Mekka.
Næst var staðnæmst við gröf
Davíðs konungs skammt frá Loft-
salnum. Deilt er um hvort jarðneskar
leifar Davíðs séu í raun varðveittar
þar. Steinsnar frá er gömul gata frá
tímum Rómverja. Þeir voru áhrifa-
miklir um stjórn borgarinnar allt frá
því að Heródes náði völdum um miðbik
síðustu aldarinnar fyrir okkar tímatal.
Á þessari leið má sjá minjar frá tímum
musteris Salómons. Þær eru marga
metra fyrir neðan núverandi göngu-
hæð. Sagan hefur skilið eftir lög af
steini í gegnum árþúsundin.
Í talsambandi við almættið
Á þessum slóðum innbyrða gestir
mikinn fróðleik með góðum leið-
sögumanni. Um hádegisbilið er víða
hægt að setjast niður og njóta góðs
matar í hverfunum. Ómar þá
bænakall múslíma úr bænaturnum.
Við matborðið er sögð gamansaga
af því að bænir til Guðs séu
frá dögum Heródesar hafi ranglega
verið tengdur valdatíð Davíðs.
Á safninu má fræðast um Hiskía
konung (727-698 f.Kr.) sem sagður er
hafa endurbyggt og endurhannað
musteri Salómons. Hiskía er einnig
minnst fyrir að hafa tryggt öruggt
framboð af vatni þegar Assýringar
nálguðust borgina með því að girða af
vatnslind (Gíhon) og grafa göng fyrir
vatn undir borginni. Innan virkis-
veggja eru einmitt minjar um gamla
laug. Lindin var helsta vatns-
uppspretta Borgar Davíðs. Þegar Sal-
ómon konungur valdi musteri sínu
stað hafði hann vatnslindina í huga. Á
það hefur verið bent að herfræðilega
hefði verið hyggilegra að hafa must-
erið á hærri hæð vestan við musteris-
hæðina.
Frá Davíðsturninum er hægt að
ganga meðfram gömlum virkis-
veggjum og njóta útsýnis yfir gömlu
borgina í átt að Musterishæðinni.
Mörg tré prýða gömlu hæðirnar.
Sagði leiðsögumaður okkar að flest
trén hefðu verið gróðursett eftir stofn-
un Ísraelsríkis 1948. Gróður er
vökvaður með nútímaáveitukerfum.
Gróðurfar hefur því breyst frá dögum
Krists.
Liljur vallarins og Davíð
Musterishæðin gegnir lykilhlutverki í
sögu gyðinga.
Sál, fyrsti konungur Ísraelsmanna
(1020-1006 f. Kr.) gerði Gíbeu að
höfuðborg á svæði ættbálks síns,
Benjamíns, eins tólf ættbálka gyðinga.
Arftaki hans, Davíð konungur (1006-
965 f. Kr.), lagði Jerúsalem undir sig.
Með því varð borgin að þungamiðju
valds hjá Ísraelsmönnum. Við hann
eru Davíðssálmarnir kenndir. Sonur
Davíðs var Salómon konungur (965-
930 f. Kr.). Fjallað er um hann og liljur
vallarins í Matteusarguðspjalli og
reglulega rifja menn upp Salómons-
dóminn.
Salómon færði út borgarmörkin svo
þau náðu til fjalls sem getið er um í 1.
Mósebók. Þar er Abraham sagður
hafa ætlað að fórna syni sínum, Ísak.
Vestan við það er Olíufjall og til suðurs
Betlehem, fæðingarstaður Krists.
Musteri guði til dýrðar
Við fjallið lét Salómon reisa mikið
musteri til dýrðar guði gyðinga. Þar
var sáttmálsörkin, hið allra heilagasta í
augum gyðinga, geymd í innsta hluta
musteris Salómons. Þangað mátti að-
eins æðstiprestur koma einn dag á ári.
Örkin geymir boðorð sem Móses fékk
frá Guði á fjallinu Sínaí.
Við musterið voru hreinsunarböð.
Enginn fór þangað inn óþveginn. Alt-
arið í musteri Salómons var í hugum
gyðinga bústaður Drottins.
Babýlóníumenn lögðu musteri
Salómons í rúst 586 f. Kr. Lauk þá
fyrsta musteristímabilinu, sem stóð í
tæpar fjórar aldir. Á rústum musteris-
ins hafa önnur musteri verið byggð og
lögð í rúst. Þar er nú Klettahvelfingin,
einn helsti tilbeiðslustaður múslíma.
Þegar Múhammeð spámaður byggði
fyrstu moskuna í Medína sneru tilbeið-
endur sér í átt til Musterishæðarinnar.
Jarðfastur steinn er undir hvolfþaki
Klettahvelfingarinnar og á Múham-
með að hafa stigið þaðan upp til himna.
Aðeins múslímar fá nú inngöngu í
hvelfinguna. Hún var því ekki meðal
áfangastaða hópsins. Þegar byggingu
Klettahvelfingarinnar var lokið lét ka-
lífinn Al-Walid ljúka byggingu svo-
nefndrar al-Aqsa mosku á suðurenda
hæðarinnar. Báðar standa enn.
Breyttu hvelfingu í kirkju
Þegar krossfarar réðu borginni, 1099-
Um 500 árum eftir að annað
musteristímabilið hófst, um 19. f.Kr.,
hóf Heródes konungur mestu upp-
byggingu Musterishæðarinnar fyrr og
síðar. Úr varð musteri Heródesar. Þar
velti Jesús borðum víxlaranna. Mikill
veggur var reistur umhverfis must-
erið.
Sveinbörn borin út
Sagan segir að Heródes hafi látið bera
út öll sveinbörn yngri en tvævetur eftir
að hann hafði spurnir af því að spá-
maður (Kristur) væri fæddur.
Rómverjar lögðu musteri Heró-
desar í rúst um 70 e. Kr. Vegghleðsl-
urnar sem eftir stóðu eru nú uppistaða
Musterishæðarinnar. Grátmúrinn er
hluti þeirra. Gráta gyðingar þar örlög
musterisins. Færir sagnfræðingurinn
Simon Sebag Montefiore rök fyrir því
að Rómverjar hafi stofnað
útrýmingarbúðir fyrir gyðinga í upp-
reisninni 70 e. Kr. Talið sé að jafnvel
600 þúsund gyðingar hafi fallið. Á
tímabili voru 500 gyðingar krossfestir
daglega.
Við Grátmúrinn geta trúaðir ritað
bænir á blað, brotið saman og komið
fyrir milli steina. Múrinn er magnaður
bænastaður. Það er eins og heitur
straumur líði frá múrnum. Staðurinn
hefur seiðmagn sem kallar á mann að
snúa aftur. Átakanlegt var að fylgjast
með grátandi manni styðjast við múr-
inn og biðja viðmælanda vægðar í
síma. Var hann með mynd af barni.
Við slíkan stað hefur fólk ekkert að
fela fyrir Guði sínum.
Vestan við Grátmúrinn eru undir-
göng meðfram vesturvegg musteris
Heródesar. Þau sýna vel þvílíkt verk-
fræðilegt afrek veggirnir eru. Sumir
steinarnir eru hundruð tonna.
2.000 ára útlegð
Eftir að Rómverjar lögðu musteri
Heródesar í rúst um 70 e. Kr. tók við
2.000 ára útlegð gyðinga. Bíða heittrú-
aðir gyðingar nú endurkomu Messías-
ar og endurreisnar þriðja musteris
gyðinga. Hafði leiðsögumaður um
göngin vestan við Grátmúrinn á orði
að gyðingar hefðu hvorki gleymt trú
sinni né Guði sínum. Nú væru þeir
snúnir heim.
Súleiman mikli (1494-1566) lét
endurreisa hina fornu borgarmúra
Jerúsalem og standa þeir að miklu
leyti enn. Sagt er að hann hafi látið
innsigla Gullna hliðið við musteris-
hæðina til að hindra endurkomu
messíasar. Sagnfræðingurinn Monte-
fiore bendir á að Múhammeð hafi talið
eyðileggingu musteris Salómons í tíð
Rómverja til vitnis um að Guð hefði
snúið baki við gyðingum. Þá hafi brott-
hvarf gyðinga eftir innrásina haft mikil
áhrif á kristindóminn. Fylgismenn
Jesú hafi sagt skilið við gyðingdóm
fyrir fullt og allt.
Svona fer sagan í hringi. Jerúsalem
er enn í hringiðu heimsmála.
Á heimleið kom íslenski hópurinn
við á nokkrum áfangastöðum Krists á
leið til krossfestingar. Nefnist leiðin
Via Dolorosa sem merkir „vegur þján-
ingarinnar“. Má þar meðal annars
snerta stein sem talinn er sýna
handarfar Krists.
Borgin hefur breyst mikið síðustu
tvö þúsund ár og með því hafa göngu-
leiðir breyst.
’Þegar krossfarar réðuborginni, 1099-1187,breyttu þeir Klettahvelf-ingunni í kirkju. Saladín
lagði Jerúsalem undir sig
undir lok 12. aldar og lét
þá rífa altari og kross við
steininn í hvelfingunni.
Þessi bænastaður er þar sem talið
er að Jesús hafi verið krossfestur.
Sunnudaginn 3. desember var krossfestingarinnar minnst í Jerúsalem.
Var þá gengin leiðin Via Dolorosa sem Jesús gekk á leið til krossfestingar.
Grafarkirkjan er einn af helstu
helgidómum kristninnar.
Þessi ungi gyðingur hylur hár sitt
fyrir Guði að hætti rétttrúaðra.
Það er mögnuð upplifun að biðjast
fyrir við Grátmúrinn í Jerúsalem.
24.12. 2017 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23