Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.12.2017, Page 48

48 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24.12. 2017
LESBÓK
Skáldsagan Móðurlífið, blönduðtækni eftir Yrsu Þöll Gylfa-dóttur segir frá því er Kam-
illa tekur að sér að aðstoða Listasafn
Reykjavíkur við undirbúning yfir-
litssýningar á verkum móður henn-
ar, Sirríar, róttæks framúrstefnu-
listamanns. Afstaða Kamillu til
móður sinnar er blendin, enda yfir-
gaf Sirrí ung börn sín til að sinna
listinni.
Yrsa segir að sú staðreynd að
Sirrí hafi yfirgefið börn sín fyrir
listina sé vitanlega snar þáttur í
grunni sögunnar, en þó ekki sá
stærsti. „Dóttirin reynir að skilja til-
finningar móður sinnar, sem verða
alltaf ákveðinn leyndardómur, en ég
held að að vissu leyti megi það vera
opið. Það er kannski ekki öllum
eðlislægt að vera með eins sterkar
móðurlegar tilfinningar, það hlýtur
að vera einhver munur þar á milli.“
– Má ekki líka líta á það sem eins
konar uppreisn gegn þeirri ósögðu
skyldu að elska og fórna öllu fyrir
börnin sín?
„Sumar konur upplifa fæðingar-
þunglyndi og finna ekki þessa ást
sem er búið að mikla svo fyrir þeim
frá því löngu áður en þær eignast
barnið sjálft. Verða þunglyndar yfir
því að upplifa ekki þessa tilfinningu
og ráðast gegn sjálfri sér í leiðinni.
Þetta er náttúrlega ákveðið stef og
ákveðin klisja að bera það saman við
þær kröfur sem feður mæta. Ég vildi
þó ekki gera það að einhverju lykil-
atriði, mér fannst það of einföld hug-
mynd til þess að ég væri að skrifa
sögu og einblína á það að Sirrí þyrfti
ekki að standa undir sömu vænt-
ingum.“
Brot um manneskju
sem er látin
„Það er svolítið merkilegt að þegar
ég var að skrifa þessa bók stóð ég
andspænis ákveðinni siðferðislegri
spurningu sjálf: er ég að skrifa þessa
bók í einhverjum femínískum gjörn-
ingi til að sanna að það sé tvískinn-
ungur í því hvernig komið er fram
við mæður eða feður? Er ég þá í
rauninni að gefa móðurinni sem fer
frá börnunum sínum rödd og rétt-
lætingu eða er ég þess í stað að gefa
þeim rödd sem eru að fordæma hana
og er ég þá sjálf að fordæma hana?
Mér fannst ég oft vera í klemmu
hvaða röddum ég væri að gefa vægi
þannig að ég reyndi að vera líka
hlutlaus inn á milli og setja mig ekki
í dómarasæti.“
– Hvaða persóna var það sem birt-
ist þér þegar þú fórst af stað við
skrifin?
„Þetta kom úr ýmsum áttum. Ég
byrjaði að skrifa ári eftir að ég gaf út
síðustu bók mína, Tregðulögmálið,
árið 2010. Þá fórum við hjónin í
ferðalag um Nýja-England, eins
konar brúðkaupsferð, og þá skrifaði
ég niður staðhætti og lýsingar og
litlar senur. Þá kom til mín einhver
hugmynd um senu sem gerist er-
lendis þar sem verið er að gera upp
dánarbú, púsla saman brotum um
manneskju sem er látin. Kannski
svolítið klisjukennt og ég hef séð
margar bækur í haust sem eru með
svipað efni.
Þegar einhver fellur frá og maður
reynir að sjá fyrir sér alla ævi mann-
eskjunnar fram að því hljóta þar að
vera einhver leyndarmál og að
spennandi hlutir komi í ljós sem
voru í fórum manneskjunnar. Þetta
átti upphaflega að vera um föður og
ekkert um listamann, en svo smám
saman fór það að taka á sig þessa
mynd.“
Hvað gerir list að list?
– Það eru líka vangaveltur um það í
bókinni hvað geri list að list og um
eðli listarinnar sem varnings.
„Já, einmitt, er listamaðurinn
bara markaðstól eða skrautfjöður í
hatt góðborgarans? Eitthvað sem
þeir geta skreytt með heimili sín og
er þeirra menningarkapítal?
Sirrí vill að listaverkin fái sjálf-
stætt líf, en við búum í samfélagi þar
sem maður þarf að sjá sér og sínum
farborða. Það er ákveðinn kontrast,
munur á milli listakvennanna
tveggja, mæðgnanna, þar sem Ka-
milla er listamaður en líka þjónn
samfélagsins. Hennar list snýst um
að gera fólk hamingjusamt og er
umfram allt tenging við fólk, en ekki
höfnun á fólki. Án þess þó að ég sé
að fordæma Sirrí eða það fólk sem er
að reyna að finna hinn eina sanna
tón. Við getum verið þessu fólki svo
ofboðslega þakklát í gegnum ald-
irnar, fólki sem virkilega var í
tengslum við andann og andagift-
ina.“
Leyndarmál og
spennandi hlutir
Í skáldsögunni Móðurlífið, blönduð tækni ræðir Yrsa Þöll Gylfadóttir um
móðurástina en líka um list og sköpun frá ýmsum hliðum.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
Saga þernunnar eftir Margaret Atwood komst í
sviðsljósið á síðasta ári vegna sjónvarpsþátta-
raðar og þegar Donald Trump var kosinn for-
seti Bandaríkjanna þótti mörgum sem sá
hörmungarheimur sem birtist í bókinni væri
skemmra undan en okkur grunar. Saga þern-
unnar kom út á íslensku fyrir þrjátíu árum en
er nú gefin út í nýrri þýðingu Birgittu Hassel í
ritstjórn Magneu Matthíasdóttur. Björt bókaút-
gáfa gefur út.
Ný Saga þernunnar
Skáldsaga Leos Tolstojs, Kreutzer-sónatan, vakti
umtal og deilur á sinni tíð. Soffía eiginkona Tol-
stojs var ekki sátt við þann hugmyndaheim sem
birtist í bókinni og skrifaði eins konar svar við
henni sem var þó ekki gefið út fyrr en hundrað
árum síðar. Sögu Soffíu er að finna í bókinni
Svari Soffíu, sem Lafleur-útgáfan gefur út, en í
henni er einnig ný þýðing á Kreutzer-sónötunni.
Þýðendur eru Ingibjörg Elsa Björnsdóttir, Bene-
dikt S. Lafleur og Vita V.S. Lafleur.
Svar Soffíu Tolstaja
Í bókaröðinni Kepler62 segir af ungmennum í
framtíðarheimi þar sem auðlindir jarðar eru
nánast upp urnar sökum offjölgunar. Við sögu
kemur tölvuleikurinn Kepler62 sem allir krakk-
ar keppast við að ljúka við, en smám saman kem-
ur í ljós að leikurinn er enginn venjulegur tölvu-
leikur. Höfundar bókaraðarinnar eru Bjorn
Sortland, Timo Parvela og Pasi Pitkanen en Erla
E. Völudóttir þýðir fyrstu tvær bækurnar, Kallið
og Niðurtalninguna, sem Bókabeitan gefur út.
Ungmenni í hörmungaheimi
Handbók fyrir Ofurhetjur segir frá Lísu sem líður
illa í nýja skólanum. Á flótta undan hrekkjusvínum
einu sinni sem oftar forðar hún sér inn í bókasafn,
en rekst þar á glóandi bók –nánast eins og hún sé
að biðja um að vera lesin. Bókin sú, Handbók fyrir
ofurhetjur, inniheldur 101 æfingu fyrir þau sem
vilja verða ofurhetjur og getur nærri að hún mun
breyta lífi Lísu svo um munar. Elias Vahlund og
Agnes Vahlund skrifa og teikna, Ingunn Snædal
þýddi. Drápa gefur út.
101 æfing fyrir Ofurhetjur
Náttúrufræðing-
arnir Bjarni Páls-
son og Eggert
Ólafsson ferðuðust
um Ísland 1752 til
1757 á vegum Vís-
indafélagsins
danska. Eggert og
Bjarni héldu dag-
bók í ferðinni og
Eggert samdi ferðabók upp úr þeim
sem var gefin út á dönsku 1772,
fjórum árum eftir andlát hans. Ís-
lensk þýðing kom út 1942.
Þó ferðabók Eggerts og Bjarna
hafi verið gefin út hafa dagbækur
þeirra frá ferðinni ekki verið að-
gengilegar fyrr en nú að út er kom-
in bókin Ferðadagbækur 1752-1757
og önnur gögn tengd Vísindafélag-
inu danska þar sem finna má dag-
bækurnar og ýmisleg skjöl, bréf og
rannsóknaskýrslur, sem tengjast
vinnu þeirra Eggerts og Bjarna.
Sigurjón Páll Ísaksson bjó dagbæk-
urnar til prentunar og gefur bókina
út í mjög takmörkuðu upplagi.
Í inngangi bókarinnar kemur
fram sú skoðun Sigurjóns að rann-
sóknarferðir þeirra Eggersts og
Bjarna séu svo merkilegur þáttur í
íslenskri visindasögu að flest sem
þeim viðkomi ætti að vera aðgengi-
legt á prenti eða á netinu. Hann
rekur svo söguna að fyrst hafi hann
slegið inn dagbókarkafla úr Skaga-
fjarðarsýslu 1752 og 1755 og komu
út í sérstökum bæklingi 2007.
„Mér fannst merkileg saga í
kringum þessar ferðir þeirra og
þetta eru náttúrlega grunngögn
sem hafa verið mjög óaðgengileg,“
segir hann. Vinnan atvikaðist þann-
ig að Sigurjón sló inn kaflann um
Skagafjarðarsýslu „og svo fékk
Árni Hjartarson jarõfræõingur hjá
Íslenskum orkurannsóknum mig til
að kanna dagbækur Eggerts og
Bjarna um Kjalarnes. Þetta vatt
smám saman upp á sig, ég sökk
dýpra og dýpra,“ segir Sigurjón og
kímir. Eins og getið er fylgja ýmis
önnur skjöl útgáfunni, en Sigurjón
segist hafa tínt til til að auka gildi
útgáfunnar þrjú latínurit sem
tengjast efninu.
Hann segir að obbinn af þeim
gögnum sem til eru sé þá orðinn að-
Merkilegur þáttur í ís-
lenskri vísindasögu
RANNSÓKNARIT
Sigurjón Páll
Ísaksson
Í skáldsögunni Umsátur eftir Rób-
ert Marvin Gíslason gengur dýrbítur
laus, mannlaust bílhræ er utan veg-
ar og héraðslögreglumaðurinn Mar-
teinn rekst á gamla skýrslu er varð-
ar mannshvarf sem virðist enn
óupplýst.
Umsátur er þriðja bók Róberts,
sú fyrsta, Kona húsvarðarins, var
glæpasaga en síðan kom barnabókin
Litakassinn.
Umsátur gerist í Stykkishólmi og
kemur þannig til að sögn Róberts að
hann var búinn að ákveða að láta
næstu bók sína gerast í þorpi úti á
landi og var að leita að slíku þorpi
þegar hann fór með samstarfsólki
sínu í árshátíðarferð til Stykkis-
hólms.
„Við gistum þar eina nótt og ég
náði að skoða bæinn vel, varð mjög
hrifinn af honum og ákvað að nota
hann. Ég kynnti mér síðan staðhætti
nokkuð vel og nota til dæmis götu-
nöfn úr bænum og örnefni eins og
Silfurgötu og Maðkavík.“
– Voru íbúar ánægðir með það?
„Ég fór þangað um daginn að
kynna bókina og þeir voru mjög
spenntir að heyra það að bærinn
þeirra væri orðinn vettvangur
morðs.“
Róbert segist hafa tekið að velta
sögunni fyrir sér fyrir tveimur ár-
um, hann hafi átt fyrir nokkra kafla
og smásögur sem hann tíndi saman
og byrjaði svo að vinna úr því.
„Svo er þetta þannig að svo lengi
sem maður er ekki að gera ein-
hverjar rökvitleysur þá byrjar sagan
að stjórna sér sjálf og maður verður
að leyfa henni að flæða,“ segir Rób-
ert og bætir við að sagan hafi því að
einhverju leyti skrifað sig sjálf, enda
hafi hann undirbúið hana af kost-
gæfni, verið búinn að hugsa hana að
mestu leyti í gönguferðum í Foss-
vogskirkjugarði áður en hann settist
við að skrifa.
Róbert skrifar glæpareyfara af
því hann hefur dálæti á slíkum bók-
um og kvikmyndum. Hann segist
kunna einkar vel við það þegar höf-
undur snýr óvænt upp á söguþráð-
inn og gerir lesanda eða áhorfanda
bylt við.
„Það sem heillar mig við vel skrif-
aða krimma er að þeir séu spennandi
og ríghaldi í mann og séu með smá
snúning í lokin þannig að maður sé
ekki búinn að sjá endinn fyrir í miðri
bók. Ef mögulegt er á bókin að gefa
manni smá högg í magann,“ segir
Róbert og bætir við að það sem hann
hafi heyrt frá lesendum bendi til
þess að honum hafi tekist ætl-
unarverk sitt með Umsátur.
Háspenna með smá
snúningi í lokin
Róbert Marvin Gíslason hefur dálæti
á krimmum með óvæntum endi.