Morgunblaðið - 03.02.2018, Qupperneq 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 2018
10%
afsláttur
10% afsláttur af
trúlofunar- og
giftingarhringa-
pörum
CARAT Haukur gullsmiður | Hátúni 6a | Sími 577 7740 | carat.is
Sendum frítt um allt land
Skoðaðu úrvalið á carat.is
Nýlega hlýddi ég á ágætar umræður um mál málanna þessadagana, þ.e.a.s. ferðamálin sem virðast stöðugt tútna út.Mér finnst eiginlega að ég hafi orðið vitni að upphafi þess-arar holskeflu þar sem ég var á leið austur á land ásamt vin-
konu minni og við okkur blasti gosið í Eyjafjallajökli árið 2010. Segja má
að þá hafi Ísland komist á kortið með því að umturna flugsamgöngum
víða um heim og erlendar fréttastofur hikstuðu stöðugt á orðinu Eyja-
fjallajökull í margs konar tóntegundum.
Nú varð engu líkara en að
erlendir ferðamenn flykktust
hingað í loftköstum þegar við
þeim blasti nýr heimur, land
elds og ísa sem hafði hingað
til legið lengst úti í ballarhafi,
engum útlendingum til
gagns eða gamans.
Þetta er nú ekki alveg rétt hjá mér því að erlendir ferðamenn tóku að
venja hingað komur sínar snemma á 18. öld og má þar með nefna
sænska biskupinn Uno von Troil sem hafði fátt fagurt að segja af landi
og þjóð, en franski vísindamaðurinn Joseph Paul Gaimard gerði sér lítið
fyrir, snaraði sér upp á Heklu og skrifaði vandaða ferðabók um landið
og svo fylgdu margir í kjölfarið eins og Bretinn Dufferin lávarður sem
skrifaði svo vinsæla ferðabók um Ísland að hún var gefin út 40 sinnum
En nú er ég loksins komin að kjarna málsins því að ég á að skrifa um
tungutak en ekki forna fræðimenn og nú er spurning hvort það hefði
verið við hæfi að nefna þessa merkismenn túrista eins okkur er nú
gjarnt um að kalla erlenda ferðamenn. Mér sýnist orðin túristi og ferða-
maður vera notuð nokkuð jafnhliða til skamms tíma en að túristinn hafi
smám saman hlotið vinninginn.
Mér lék forvitni á að vita hvaðan þetta orð væri komið þótt það hefði
greinilega enskt yfirbragð og leit mín bar þann árangur að það hafi fyrst
komið fram í blaðinu Lýður sem gefið var út hálfsmánaðarlega á Akur-
eyri. Ritstjóri blaðsins var skáldið Matthías Jochumsson en hann var
mikill tungumálagarpur, ferðaðist víða og hefur vísast verið kallaður
túristi á ferðum sínum.
En orðið túristi hefur myndað fjöldamargar samsetningar með ís-
lenskum orðum, svo sem túristaskip, túristaskrifstofa, þar sem miklu
þjálla væri að nota orðið ferðaskrifstofa, en í ritmálsafni Orðabókar Há-
skólans komu fram ýmis skondin dæmi eins og túristasmjaður og túr-
istatrekkjari. Þau eru gagnsæ eins og mörg nýyrði eins og líka túrista-
vegur og túristaöld. Furðulegast þótti mér samt að heyra orðið
túristaslys sem lögreglumaður á Suðurlandi notaði í viðtali við frétta-
mann þar sem hann kvartaði yfir að ekki fengist nóg fé til viðhalds á
vegum, svo að koma mætti í veg fyrir slíkar hörmungar. Samkvæmt
þessu hefur orðið túristi öðlast óskoraðan þegnrétt í málinu ásamt mis-
jafnlega skrýtnum fylgifiskum.
Um uppruna og
aldur túrista
Tungutak
Guðrún Egilson
gudrun@verslo.is
Túristaeldgos Fjölmörg nýyrði hafa verið búin til út frá orðinu túristi.
Vafalaust hefur það komið illa við marga, þegarfréttir birtust fyrr í þessari viku um niður-stöðu rannsóknar tveggja sálfræðinga þessefnis að um þriðjungur nemenda við þrjá há-
skóla mælist með þunglyndi og um 20% með kvíða.
Þunglyndi getur að vísu verið með ýmsum hætti, allt
frá vægu þunglyndi til algers svartnættis, en engu að
síður hljóta niðurstöður af þessu tagi að vekja spurn-
ingar og valda áhyggjum.
Hvað er það í okkar samfélagi, sem veldur slíkri van-
líðan hjá stórum hópum ungs fólks? Hvaða alvarlegu
brotalamir eru í þessu fámenna þjóðfélagi, sem geta
valdið þessu?
Einn viðmælandi minn á miðjum aldri lýsti þeirri
skoðun í samtali fyrir nokkrum dögum að ein af mörgum
ástæðum væri mikil samkeppni um lífsstíl hjá yngri kyn-
slóðum, sem hinir nýju samfélagsmiðlar ýti undir og auki
á.
Upp úr miðri síðustu öld voru tölu-
verðar umræður um þetta fyrirbæri í
Bandaríkjunum, þegar ný tegund af út-
hverfum var að byggjast þar upp og
nágrannar voru í stöðugri samkeppni
sín í milli um hverjir byggju í fínustu húsum eða keyrðu í
fínustu bílum. Þetta var kallað vestan hafs, í frjálslegri
þýðingu, „að halda í við Jóa“.
Þessi viðmælandi minn hélt því fram, að kynslóðirnar
sem eru stöðugt með símann í höndunum og sæju stöð-
ugt fréttir og myndir af vel klæddu fólki að skemmta sér
(m.a. á Smartlandi Mörtu Maríu á mbl.is!) og alveg sér-
staklega af þeim Íslendingum, sem eru iðnir við að koma
því á framfæri á Facebook eða á Instagram að þeir séu í
útlöndum að skemmta sér, fengju það á tilfinninguna að
þær væru að missa af miklu og að allir aðrir hefðu það
miklu betra en þeir sjálfir.
Auðvitað er það svo að í langflestum tilvikum eiga
þessar glansmyndir ekkert skylt við veruleikann í lífi
fólks.
Annar viðmælandi taldi vel hugsanlegt að þessi and-
lega vanlíðan yngra fólks á háskólaaldri ætti rætur að
rekja í kvíða meðal þessara hópa yfir því að þegar út í líf-
ið væri komið að loknu háskólaprófi væri enga vinnu að
fá á því sviði, sem viðkomandi hefði sérhæft sig í.
Manna á meðal var um það rætt fyrstu árin eftir hrun,
að erfitt væri fyrir viðskiptafræðinga að fá vinnu á sínu
sviði. Seinni árin hefur það umtal færst yfir á unga lög-
fræðinga eftir því sem verkefnum við uppgjör hrunmála
hefur fækkað.
Viðbrögð við niðurstöðum þessara rannsókna hafa
verið af ýmsu tagi. Háskólinn í Reykjavík brást snarlega
við og bauð nemendum sínum upp á sálfræðiþjónustu
innan skólans. Röskva, samtök félagshyggjufólks við
Háskóla Íslands og formaður Félags læknanema við HÍ
hafa átt fund með rektor skólans og sett fram kröfur um
bætta geðheilbrigðisþjónustu við skólann.
Fréttir um fjölda dauðsfalla vegna töku bæði löglegra
og ólöglegra lyfja eru beinlínis óhugnanlegar og of oft
fara saman áfengissýki og fíkn í slík lyf. Af einhverjum
óskiljanlegum ástæðum eru félagasamtök og grasrót-
arsamtök, sem orðið hafa til, ekki sízt að frumkvæði
fólks, sem hefur átt um sárt að binda, og vinna merkilegt
starf á þessum sviðum eða í tengslum við geðsýki, í stöð-
ugu stríði við „kerfið“, sem stundum virðist frekar hafa
tilhneigingu til að bregða fæti fyrir slíka starfsemi en
standa við bakið á henni. Dæmi um slíkt um þessar
mundir eru bæði SÁÁ og Hugarafl.
Þótt þjóðin búi nú við efnahagslega velgengni, sem
reynslan sýnir að vísu að getur verið sveiflukennd, dugar
það skammt, ef dýpri vandamál eru til staðar í samfélagi
okkar, sem leiða af sér þá vanlíðan,
sem hér er gerð að umtalsefni. Þess
vegna verður að bregðast við.
Eitt af því sem við blasir að gera
verði strax er að sálfræðiþjónusta verði
aðgengilegri fyrir fólk. Hún er of dýr í dag. Hvers vegna
er munur gerður á þjónustu lækna og sálfræðinga, þegar
kemur að þátttöku hins opinbera í kostnaði við þjónustu
þessara sérfræðinga?
Það eru fornaldarleg sjónarmið, sem liggja að baki
þeirri afstöðu.
Kjarni málsins er þó sá, að þær vísbendingar um víð-
tæka vanlíðan yngri kynslóða, sem fram koma í fyrr-
nefndum niðurstöðum rannsóknar tveggja sálfræðinga,
fjölda þeirra, sem með einum eða öðrum hætti deyja af
eigin völdum í hverjum mánuði og annarri óáran, sem
hrjáir samfélagið og snýst um annað en efnahagsleg
áhrif eða afleiðingar eru orðin að einu stærsta þjóð-
félagslega vandamáli okkar samtíma.
Umræður um þennan þjóðfélagsvanda fara nú fram á
mörgum vígstöðvum í samfélaginu en þó er minna um
þær á Alþingi en æskilegt væri.
Hins vegar hefur Ásmundur Einar Daðason, félags-
og jafnréttismálaráðherra, gefið skýrt til kynna frá því
að hann tók við ráðherraembætti að hann ætli sér að
taka frumkvæði í málum barna en þar er að finna upp-
hafið að þessum vandamálum að margra mati. Út í sam-
félaginu eru öflugir hópar hér og þar, sem munu leggja
ráðherranum lið.
Augljóst er að þar þurfa bæði Lilja Alfreðsdóttir
menntamálaráðherra og Svandís Svavarsdóttir heil-
brigðisráðherra,að koma við sögu.
Það er orðið brýnt og aðkallandi verkefni að snúa vel-
ferðarkerfi okkar algerlega við, leggja megináherzlu á
aðbúnað barna í bernsku og æsku, tryggja viðunandi sál-
fræðiþjónustu fyrir börn og unglinga, stórauka vægi
leikskólastigsins með auknum menntunarkröfum og
gjörbreytingu á launakjörum starfsmanna til þess að
koma í veg fyrir þau vandamál á fullorðinsárum, sem við
nú stöndum frammi fyrir.
„Að halda í við Jóa“
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Hvað veldur mikilli
vanlíðan í samfélaginu?
Þegar Elísabet II. Bretadrottn-ing heimsótti Hagfræðiskól-
ann í Lundúnum, London School of
Economics, 5. nóvember 2008 í því
skyni að vígja nýtt hús skólans,
minntust gestgjafar hennar á fjár-
málakreppuna, sem þá stóð sem
hæst. Drottning spurði: „Hvers
vegna sá enginn hana fyrir, úr því
að hún reyndist svo alvarleg?“
Eitthvað stóð í viðstöddum gáfu-
mönnum að svara þessari einföldu
spurningu.
Þess vegna settust nokkrir
breskir spekingar niður í júní 2009
og ræddu hugsanlegt svar, og upp
úr þeim umræðum sömdu tveir
þeirra, prófessorarnir Tim Besley
og Peter Hennessy, bréf til drottn-
ingar. Í bréfinu kváðu þeir ýmsa
vissulega hafa varað við kreppunni
vegna misgengis hagstærða og
jafnvægisleysis. Enginn hefði samt
haft yfirsýn yfir fjármálakerfið.
Flestir hefðu haldið, að banka-
menn vissu, hvað þeir væru að
gera með því að taka í notkun alls
konar ný fjármálatæki. Kerfið
hefði skilað miklum hagnaði og all-
ir því verið ánægðir. Sú trú hefði
verið almenn, að glíma ætti við
kreppur, þegar þær skyllu á, ekki
reyna að afstýra þeim. Seðla-
bankar hefðu einbeitt sér að því að
tryggja stöðugt verðlag, ekki fjár-
málastöðugleika.
Í niðurlagi bréfsins skrifuðu
prófessorarnir tveir: „Til þess að
gera langa sögu stutta, Yðar Há-
tign, átti kreppan sér margar or-
sakir. En meginástæðan til þess,
að ekki var séð fyrir, hvenær hún
skylli á og hversu víðtæk og djúp
hún yrði, var, að fjöldinn allur af
snjöllu fólki gat ekki í sameiningu
ímyndað sér, hversu mikil áhættan
væri fyrir kerfið í heild.“
Heldur er þetta fátæklegt svar
við spurningu drottningar: „Við er-
um snjallir, en veruleikinn er of
flókinn til þess, að við skiljum
hann.“ Það var eflaust hvort
tveggja rétt, en hinir kurteisu við-
mælendur drottningar sneiddu hjá
öðrum skýringum á kreppunni.
Margir rekja hana til misráðinna
ríkisafskipta, tilrauna til að keyra
niður verð á fjármagni með of
ódýrum húsnæðislánum, of lágum
vöxtum og öðrum þeim brellum,
sem auðvelda fólki að eyða um efni
fram, þótt það hefni sín til lengdar.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Spurning drottningar