Morgunblaðið - Sunnudagur - 08.04.2018, Síða 16

VIÐTAL
16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8.4. 2018
finnst mér. Þá finnst mér þetta orðið óþægi-
legt og það er það sem við upplifum oft. Þótt
fólki finnist oft ekkert mál að gera þessa hluti
fyrir okkur finnst mér óþægilegt að vera að
stoppa strætóinn ef það er hægt að leysa það
með öðrum hætti,“ segir hann og þess vegna
finnst honum vagnarnir í París svona spenn-
andi.
„Það er hægt að hafa samband við t.d. SEM
eða Öryrkjabandalagið, það er með hóp sem
sérhæfir sig í aðgengismálum, sem getur ráð-
lagt fólki eða komið því í samband við einhvern
sem hefur vit á hlutunum. Fólk ætti alls ekki
að fara út í einhverjar framkvæmdir án þess
að tala við fatlað fólk. Við höfum séð það að
fólk vill vel, fer í einhverjar framkvæmdir sem
eru síðan bara óhentugar,“ segir hann.
Hann segir fatlað fólk ræða sín á milli á net-
inu um aðgengismál og ferðalög en einn slíkur
hópur heitir Accessible Travel Club. „Það er
mjög erfitt fyrir fatlað fólk að ferðast. Þegar
ég ferðast læt ég þetta kannski líta auðveld-
lega út en kærastan mín eyðir mörgum
löngum kvöldum í skipulagningu. Það þarf að
plana allt mjög vel, meðal annars finna út úr
öllum samgöngum,“ segir hann. Kærastan
hans er Anna Dóra Valsdóttir, starfsmaður hjá
Íslandsdeild Amnesty International, en þau
hafa verið saman í átta ár og hafa ferðast víða.
Föst í lestinni
Það gengur ekki alltaf allt sem skyldi eins og
ferðalag til Versala um páskana ber vott um.
„Kærastan mín var búin að kynna sér þetta vel
með lestina og svo fórum við og keyptum miða
og okkur var sagt að fara bara upp en þegar
við komum að lestinni var bara stórt þrep upp
til að fara inn í hana. Það var einhver svona
rampur eða lyfta en það voru engar upplýs-
ingar um notkun,“ segir hann en meðan þau
voru að reyna að finna út úr þessu fór lestin
bara af stað. Eftir að hafa rætt við marga kom-
ust þau loks í samband við fólk sem gat hjálpað
þeim. „Þá kom karl þarna með okkur og að-
stoðaði mig með þessum lyfturampi. Hann
sagðist ætla að hafa samband við lestarstöðina
í Versölum og þar yrði tekið á móti okkur en
þegar þangað var komið var enginn þar. Lest-
in hélt bara áfram með okkur innanborðs og
við fórum á endastöðina. Þar var tekið á móti
okkur loksins eftir að við vorum búin að
hringja í eitthvert neyðarnúmer og það komst
til skila að lokum að það þyrfti að bjarga okkur
út úr lestinni. Það var tekið á móti okkur með
rampi og við fórum upp í aðra lest sem var á
leiðinni til Versala þar sem var síðan tekið á
móti okkur,“ segir Rúnar þannig að þau náðu
því að skoða Versali á endanum.
„En það tók þrjá tíma að komast þangað í
staðinn fyrir hálftíma og á leiðinni til baka
þurftum við að bíða í klukkutíma eftir lest með
aðstoð en það eru lestir þarna á kortersfresti.
Það eru þessir hlutir sem ég er að tala um,“
segir Rúnar sem hefði heldur viljað stóla á
tækni í þessum aðstæðum, líkt og í frönsku
strætisvögnunum, en að fólk yrði að vera á
staðnum til að aðstoða.
Hefur gaman af að leysa vandamál
„Það er oft erfitt að ferðast með lestum. Oft
hef ég verið skammaður því ég átti að láta vita
með sólarhringsfyrirvara að ég væri að koma
af því að það er svona þjónusta sem maður
þarf að fá inn í lestina. En ég læt nú yfirleitt
ekki svona hluti buga mig. Ég mæti á staðinn
og bíð þá bara í hálftíma ef þarf.“
Blaðamaður veltir fyrir sér að aðrir myndu
kannski bugast í þessum aðstæðum en ekki
Rúnar.
„Svona eru ferðalög. Það er erfitt að finna
leigubíla fyrir hjólastóla. Það er erfitt að vita
hvaða lest þú þarft að taka og hvern þú þarft
að hafa samband við. Hótelin eru skráð að-
gengileg en eru það síðan ekki. Hótelið sem ég
var á núna; það var smákantur inn á baðher-
bergið. Á hóteli sem ég var einu sinni á úti á
Taílandi var gólfið nokkrum cm hærra á bað-
herberginu en í herberginu en samt var það
skráð sem aðgengilegt. En ég redda mér. Ég
læt mig oft hafa svona aðstæður og tek svolítið
mikið sénsa. Það eru svona hlutir sem við í
hópnum Accessible Travel Club erum að
deila,“ segir hann en ný viðbót við Google
Maps hjálpar til við ferðalög en hægt er að
skoða hjólastólaaðgengi í nokkrum stór-
borgum. Rúnar notaði þetta í París og segir
þetta gott skref.
Hvað gerir þig svona seigan? Af hverju ertu
svona þrautseigur?
„Ég er bara þannig að ég læt mig hafa hluti.
Ég hef gaman af því að leysa vandamál. Ég er
með mjög mikið jafnaðargeð þannig að ég get
tekist á við vandamál, ég er ekkert að sökkva
mér í þau heldur tekst á við þau þegar kemur
að því. Svo er maður líka svo mikill nískupúki
að maður reynir að ferðast ódýrt. Það er
ástæðan fyrir því að við ferðumst svona mikið
– við ferðumst eins ódýrt og við getum – en
það er alltaf dýrara fyrir fatlað fólk að ferðast.
Ég verð að velja hótel sem eru í betri kant-
inum. Svo er ég náttúrlega með góða aðstoð-
armenn með mér sem eru tilbúnir í svona æv-
intýri og ég á góða kærustu líka.“
Hann segir samt helstu ástæðuna vera
þessa: „Ég er bara til í ævintýrin.“
Datt af ljósastaur
Rúnar ólst upp á Akureyri sem barn en flytur
svo á Sauðárkrók 14 ára. „21 árs lendi ég í
slysi, hálsbrotna og flyt til Reykjavíkur,“ segir
Rúnar en þetta var fyrir 15 árum.
Hvernig slasaðist þú?
„Ég klifraði upp í ljósastaur og datt niður.
Bara einhver fíflagangur sem endaði illa,“ seg-
ir hann en slysið varð um áramót.
Varstu strax með þetta viðhorf til hlutanna
eins og þú ert með núna?
„Ég hef alltaf verið með jafnaðargeð þannig
lagað en það sem hefur veitt mér mesta inn-
spýtingu er náttúrlega kærastan og NPA,“
segir hann en NPA stendur fyrir notenda-
stýrða persónulega aðstoð.
„Þegar ég fæ NPA gerir það mér kleift að
framkvæma hluti sem ég annars myndi ekki
geta. Það var upp úr 2013 sem ég fer að gera
meira,“ segir hann en fyrst eftir slysið var erf-
iðara tímabil.
„Áður var ég í raun og veru svolítið lokaður
inni á heimili mínu. Ég var í skóla í Fjölbraut í
Breiðholti en svo kom ég bara heim, horfði á
sjónvarp og lék mér í tölvunni. Það var það
eina sem ég gerði. Líf mitt var bara að hanga
heima. Það var ekkert félagslíf,“ segir Rúnar,
sem einangraðist á þessum tíma.
Þjónustan var bundin við húsið
„Núna er ég með minn eigin aðstoðarmann. Þá
er miklu auðveldara fyrir mig að fara út um
allt og takast á við alls konar verkefni,“ segir
hann en áður var þjónustan sem hann fékk
bundin við húsið.
Þannig að NPA er bylting, er hægt að nota
minna orð en það?
„Nei, það er ekki hægt. Ég sagði það einu
sinni að NPA væri mesta bylting í málefnum
fatlaðs fólks síðan það var hætt að binda okkur
við staur. Ég held að það sé rétt; þetta er
mesta einstaka byltingin í mjög langan tíma.“
Rúnar segir að það liggi fyrir frumvarp hjá
velferðarnefnd Alþingis sem snúist m.a. um
lögfestingu NPA í einhverjum þrepum.
„Stefnt er á að klára það á þessu vorþingi.
Samkvæmt textanum sem liggur fyrir ættu
lögin að taka gildi í sumar en það er eitthvað
verið að þrýsta á að ýta því aftur þannig að það
verður kannski með haustinu eða næstu ára-
mót,“ segir Rúnar, sem telur að þetta eigi eftir
að breyta miklu.
„Þarna er fjallað um ýmislegt á annan hátt
en hefur verið gert áður. Það er ríkari vísun í
samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatl-
aðs fólks sem við vonumst til að geri dómurum
kleift að dæma eftir þeim samningi en hingað
til höfum við fatlað fólk verið að tapa dómum
því íslensk lög eru ekki nógu skýr og dómarar
líta ekki svo á að samningur Sameinuðu þjóð-
anna um réttindi fatlaðs fólks sé leiðarljós fyr-
ir þá. Þeir líta svo á að hann sé leiðarljós fyrir
Alþingi og Alþingi þurfi að setja skýrar reglur
sem dómarar dæma eftir.“
Elskar vísindi
Rúnar hefur ennfremur mikinn áhuga á vís-
indum og ræktun og heldur úti vefsíðunni
Plantan.is sem fjallar um inniræktun.
„Ég fór í Fjölbrautaskólann í Breiðholti eft-
ir slysið, bara svona til að hafa eitthvað að gera
og fara út úr húsi. Ég byrjaði á því að gera það
sem mér fannst skemmtilegt, sem voru vís-
indin, þessar raungreinar, eðlisfræði, stjarn-
fræði, líffræði og jarðfræði. Ég elska þessi
fræði og hef alltaf gert. Seinna meir fór ég að
taka ensku, íslensku og dönsku og á endanum
var ég bara kominn með stúdentspróf. Þá vildi
svo til að ég var kominn með mikinn áhuga á
garðyrkju innandyra. Ég sótti um í Garðyrkju-
skólanum í Hveragerði og fékk þar inngöngu.
Ég fékk breytingu á þjónustu samhliða því en
ég þurfti að fara til Hveragerðis á hverjum
degi en ég gat ekki farið að heiman átta tíma á
dag nema að hafa mikla aðstoð með mér. Ég
náði að kreista út úr Reykjavíkurborg bein-
greiðslusamning fyrsta árið og svo fékk ég
NPA ári síðar og þá kláraði ég bóklega námið í
garðyrkjufræði. Ég hef ekki klárað verklega
námið enn og sé ekki alveg gagnið að því fyrir
mig eins og er. Ég er með vefsíðuna Plantan.is
þar sem ég fræði fólk um inniræktun matjurta.
Ég held að það sé miklu meira það sem mig
langar að vinna við,“ segir Rúnar sem er með
ræktun inni á lokuðum svölum.
„Undanfarin þrjú vor hef ég gefið tómata-
plöntur í gegnum vefsíðuna mína. Ég segi svo
bara fólki að það megi styrkja mig á móti ef
það vill. Það hefur gengið ágætlega. Ég hef
gaman af því. Ég er að undirbúa það og það
eru plöntur á leiðinni núna sem ég mun gefa í
vor en ég hef haft lítinn tíma til að sinna þeim,“
segir Rúnar og útskýrir að samhliða því að
sinna ræktunaráhuganum fái hann líka útrás
fyrir græjuáhugann. „Þetta snýst líka að miklu
leyti um græjufíkn, það er að vera með sjálf-
vökvandi kerfi, hita- og rakamæla og ljós sem
kvikna og slokkna,“ segir Rúnar og játar því
að það sé líka gefandi að sjá plöturnar vaxa og
dafna.
„Núna í lok janúar átti ég erfiðan tíma út af
áföllum í fjölskyldunni og þá fannst mér hugg-
andi að geta farið út á svalir og verið með
grænu plöntunum mínum. Ég finn það alveg
að þær gefa mér mikið. Ég tala nú ekki um
þegar ég var í skólanum, þá var ég með rækt-
un inni hjá mér allan ársins hring og var með
sterk ræktunarljós. Þegar ég kom heim
þreyttur úr skólanum fór ég að þeim og lagði
mig í hjólastólnum fyrir framan plönturnar
með viftu í gangi í 28 stiga hita, með grænu
plönturnar á hreyfingu í kringum mig og allt
þetta ljós. Þetta var bara eins og að vera kom-
inn til einhvers heits lands.“
Endurlifði áfallið
Áföllin sem Rúnar talar um er að afi hans varð
veikur og systir hans lenti í alvarlegu slysi.
Með kærustunni, Önnu Dóru Valsdóttur, á einu af þeirra mörgu ferðalögum, í þetta skiptið eru
þau stödd á suðrænum slóðum. Ferðalögin krefjast mikils undirbúnings.
Í stórborgarferð til London. Útsýnið er gott úr London Eye.
Kalifornía heillaði Rúnar. Þar er aðgengi jafnan gott og
gert er ráð fyrir þátttöku fatlaðs fólks í samfélaginu.
’ Ég er bara þannig aðég læt mig hafa hluti.Ég hef gaman af því aðleysa vandamál. Ég er
með mjög mikið jafn-
aðargeð þannig að ég get
tekist á við vandamál, ég
er ekkert að sökkva mér í
þau heldur tekst á við þau
þegar kemur að því.