Læknablaðið - 01.10.2017, Blaðsíða 13

LÆKNAblaðið 2017/103 413
kransæðastíflu 25-74 ára karla og kvenna fyrir tímabilið 1981-2009.
Hér eru teknir með allir sem deyja innan 28 daga, þar með talið
dauðsföll utan sjúkrahúsa. Lifun þeirra sem fá hjartastopp utan
sjúkrahúsa þar sem endurlífgun er reynd hefur ekki breyst mark-
tækt á þessu tímabili og er nú um 25%.12
Á árabilinu 1990-2013 hefur meðalævilengd Íslendinga aukist
um 4,8 ár. Þar af eru 2,6 ár vegna lækkunar í dánartíðni hjarta- og
æðasjúkdóma (www.healthdata.org).13 Hjá körlum hefur meðal-
ævilengdin aukist um 5 ár og eru 2,6 ár vegna lækkunar í dánar-
tíðni hjarta- og æðasjúkdóma. Hjá konum hefur meðal ævilengdin
aukist um 4,6 ár, þar af eru 2,1 ár vegna lækkunar í dánartíðni
vegna hjarta- og æðasjúkdóma. Konur eru að meðaltali fimm
árum eldri en karlar við fyrsta tilfelli kransæðastíflu.
Með vaxandi langlífi eykst hlutfall aldraðra verulega á næstu
áratugum. Í dag eru um 15% þjóðarinnar eldri en 67 ára en árið
2040 verður þetta hlutfall um 23%. Hlutfall vinnufærra (16-66 ára)
á móti eftirlaunaþegum lækkar úr 5,6 árið 2010 í 3,3 árið 2040 og
í 2,6 árið 2060 (mynd 3). Vaxandi kostnaður af öldrun og meðferð
langvinnra sjúkdóma lendir því á æ færri höndum og mun hafa
veruleg áhrif á allt hagkerfið þegar fram í sækir.6
Reiknað hefur verið út frá gögnum Hjartaverndar að á ár-
inu 2006 urðu nær 500 færri kransæðastíflutilfelli og 295 færri
dauðsföll af þeirra völdum á Íslandi en verið hefði ef staða helstu
áhættuþátta hefði haldist óbreytt frá árinu 1981.1 Ef þetta er skoðað
fyrir árið 2014 kemur í ljós að 405 færri ótímabær dauðsföll urðu
það árið en hefðu orðið ef óbreytt dánartíðni frá 1981 hefði enn
verið við lýði.
Þegar leitað er skýringa á þeim breytingum sem orðið hafa í
nýgengi og dánartíðni vegna kransæðasjúkdóma koma annars
vegar til álita breytingar í þekktum og óþekktum áhættuþátt-
um og hins vegar breytt áhrif inngripa svo sem lyfjameðferðar
og aðgerða. Þróuð hefur verið reikniaferð sem metur innbyrðis
vægi áhættuþátta og meðferðar í dánartíðni vegna kransæðasjúk-
dóma, svokallað IMPACT módel.14-15 Þetta reiknilíkan tekur mið
af mældum breytingum í stöðu áhættuþátta og notkun íhlutun-
ar svo sem lyfjameðferðar og kransæðainngripa. Áhrif þessara
þátta hafa verið sannreynd í fjölda sjálfstæðra rannsókna og eru
vel þekkt.16-27- Þegar algengi áhættuþáttar eða íhlutunar er marg-
faldað með áhrifum hvers þáttar má reikna út að hve miklu leyti
breytt dánartíðni skýrist af breytingum í hverjum þætti fyrir sig.
Þetta reiknilíkan hefur verið notað á mælingar Hjartaverndar til
að reikna út framlag áhættuþátta og meðferðar í þeirri fækkun
dauðsfalla vegna kransæðasjúkdóma sem orðið hefur hér á landi
á árunum 1981-2006. Þær niðurstöður sýndu að nærri 3/4 hlutar
fækkunarinnar voru útskýrðir með breytingum á sex áhættuþátt-
um og fjórðungur með læknisfræðilegum inngripum (lyfjameð-
ferð og skurðaðgerðum).1
Stór hluti kransæðastíflu á sér stað án þess að viðkomandi geri
sér grein fyrir áfallinu. Í Öldrunarrannsókn Hjartaverndar voru
þátttakendur meðal annars rannsakaðir með segulómskoðun af
hjarta. Þar fundust tveir með óþekkt hjartaáfall fyrir hvern einn
einstakling með þekkta sögu um kransæðastíflu.28 Horfur þessara
einstaklinga með þögul áföll voru sambærileg við horfur þeirra
sem höfðu þekkta sögu um kransæðastíflu og voru marktækt verri
en hjá þeim sem voru með heilbrigð hjörtu. Það er því ljóst að um-
fang kransæðasjúkdóma er mun stærra vandamál en hefðbundin
faraldsfræðileg gögn sýna.
Mynd 1c. Aldursstöðluð dánartíðni blóðþurrðar-hjartasjúkdóma 25-74 ára, tímabilið
1981-2015.
Mynd 2. Batnandi 28 daga lifun eftir fyrstu kransæðasstíflu 25-74 ára 1981-2009.
Mynd 3. Spá um mannfjölda á Íslandi 2010-2065. Hlutfall 16-66 ára á móti 67 ára og
eldri. Hagstofan 2016.
Y F I R L I T S G R E I N