Læknablaðið - 01.10.2017, Blaðsíða 40

440 LÆKNAblaðið 2017/103
U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
■ ■ ■ Anna Ólafsdóttir Björnsson
Á þeim fimmtíu árum sem liðin eru frá
því Rannsóknarstöð Hjartaverndar var sett
á laggirnar hefur verið unnið þar einstakt
starf. Þekking og reynsla orðið til og magn
þeirra gagna sem safnað hefur verið og
unnið úr er gífurlegt. Enginn þekkir betur
hvaða verkefni eru brýnust nú en dr. Vil-
mundur Guðnason, forstöðulæknir Hjarta-
verndar og prófessor í erfðafræði hjarta
og æðasjúkdóma við Háskóla Íslands. Þau
verkefni eru ekki fá. Þótt langt sé síðan
fyrstu rannsóknir Hjartaverndar fóru af
stað hefur aðeins náðst að vinna úr hluta
þeirra gagna sem safnast hafa í megin-
rannsóknum. Því er ekki að undra að
aukin áhersla hefur á undanförnum árum
verið lögð á úrvinnslu úr þeim gögnum
sem fyrir liggja, bæði heima fyrir og í al-
þjóðlegri samvinnu.
Rannsóknir frá 1967
Rannsóknarsaga Hjartaverndar byrjaði
af miklum krafti þegar Rannsóknarstöð
Hjartaverndar hóf starfsemi sína árið 1967.
Þá voru samtökin Hjartavernd aðeins
fimm ára.
,,Stóra Reykjavíkur-stúdían (Reykja-
víkurrannsókn Hjartaverndar) hófst strax
í október 1967 og sjónum var þá beint
að Íslendingum á höfuðborgarsvæðinu
sem fæddir voru á árunum 1907 til 1935.“
Rannsóknin náði til um 55 af hundraði
landsmanna í þessum aldurshópi. Á
grunni fyrstu rannsóknarinnar náðist ár-
angur sem fáa gat dreymt um. Dánartíðni
vegna kransæðasjúkdóma hefur lækkað
um meira en helming frá því hún hófst og
enn meira, eða um 86%, ef litið er á yngri
hópana sem rannsakaðir hafa verið. Hver
þáttur Hjartaverndar nákvæmlega er í
þeim árangri er erfitt að dæma, en hann er
umtalsverður.
Hjartavernd varð til fyrir frumkvæði
manna sem höfðu góða sýn á það hvað
gera þyrfti til að sporna við auknum
ótímabærum dauðsföllum vegna hjarta-
áfalla. Sigurður Samúelsson var helsti
frumkvöðull að stofnun Hjartaverndar,
Ólafur Ólafsson, síðar landlæknir, var
fyrsti yfirlæknirinn og leiddi Reykjavíkur-
rannsóknina í upphafi og Nikulás Sigfús-
son tók síðan við. Vilmundur Guðnason
tók síðan við keflinu árið 1999 og í hans
tíð hefur mikið starf verið unnið í því að
miðla þekkingu og vinna úr þeim gögn-
um sem safnað hefur verið í rannsóknum
Hjartaverndar og tengja þau við alþjóðlega
strauma á sama vettvangi.
Sjötíu ritrýndar vísindagreinar á ári
Ein öflugasta leiðin til að miðla upplýsing-
um er birting vísindagreina.
,,Við gáfum út sjötíu ritrýndar vísinda-
greinar á síðasta ári en alls hafa yfir 500
vísindagreinar birst úr efniviði Hjarta-
verndar. Þær byggja annars vegar á okkar
rannsóknum og gögnum eingöngu og
hins vegar á rannsóknum sem við komum
að í samstarfi við aðra. Við höfum borið
gæfu til að vera meðstofnendur tveggja af
öflugustu vinnuhópunum á okkar sviði.
Öðrum sem fæst við hefðbundna faralds-
fræði, hann heitir ERFC (Emergeing Risk
Factors Collaboration) og starfar út frá
Cambridge í Bretlandi.“ Það samstarf á
rætur í samvinnu Vilmundar og manns
sem heitir John Danesh, allt frá því hann
var stúdent í Oxford. Hann er nú prófessor
í Cambridge og gegnir Vilmundur einnig
heiðursrannsóknarstöðu þar. ,,Við byrjuð-
um á því að skoða Reykjavíkurrannsókn-
ina og vinna úr henni einni og í safngrein-
ingu (meta-analysis) en samstarfið þróaðist
hratt og varð upphaf að löngu ferli. Alls
höfum við komið að hátt í hundrað rann-
sóknum saman.
Hinn hópurinn heitir CHARGE
(Cohorts for Heart and Aging Research in
Geonomic Epidemiology) og heldur utan
um erfðafræðirannsókn þar sem saman
komu fimm framskyggnar rannsóknir í
hjarta- og æðasjúkdómum. Öldrunarrann-
sókn Hjartaverndar er ein þeirra ásamt
hinni þekktu Framingham-rannsókn og
þremur öðrum. Fjöldi annarra rannsókna
hafa síðan bæst í hópinn á hinum ýmsu
rannsóknasviðum.
„Gögnin á ekki að
loka niðri í skúffum“
– Segir Vilmundur Guðnason forstjóri Hjartaverndar