Fréttablaðið - 03.01.2019, Blaðsíða 18

Á síðustu mánuðum hafa laun-þegasamtökin verið að setja fram kröfur sínar, en, eins og
kunnugt er, eru kjarasamningar að
renna út. Það vekur athygli, að leið-
togar launþega hafa forðast umræð-
una um gjaldmiðilinn, krónuna, en
þeir eru samt – og það réttilega – að
fárast mikið yfir þeim okurvöxtum,
sem hún veldur.
Sér þetta ágæta fólk ekki beint
samband krónu og okurvaxta?
Skilur þetta fólk ekki, að orsaka-
valdur hárra vaxta er fyrst og fremst
veik, sveiflukennd og óútreiknanleg
króna, og, að ekki verður komizt
fyrir rætur vaxtavandans, nema
með því að skipta um gjaldmiðil;
fara yfir í evruna, sem reyndar er
stöðugasti og sterkasti gjaldmiðill
heims.
Forysta launþega virðist halda, að
Seðlabanki og ríkisstjórn beri aðal-
ábyrgð á þeim yfirkeyrðu vöxtum,
sem í gangi eru. Að nokkru er þetta
rétt. Stefna Seðlabanka í vaxtamál-
um er með öllu úrelt, og samræmist
engan veginn þeirri lágvaxtastefnu,
sem aðrir vestrænir seðlabankar
hafa fylgt síðustu 10 árin.
Enginn nema íslenzkur seðla-
bankastjóri hefur lagt raunvexti til
grundvallar sinni vaxtastefnu, auk
þess, sem þessir raunvextir hafa
verið reiknaðir út á mjög vafasam-
an hátt; með því að taka húsnæðis-
kostnað inn í vísitöluútreikning og
reikna síðan raunvexti ofan á þá
vísitölu.
Ef húsnæðiskostnaður hefði ekki
verið inn í íslenzkri framfærsluvísi-
tölu, hefði verðbólga hér síðustu
fjögur árin verið lítil eða engin, oft í
mínus. Svo, þó að seðlabankastjóri
hefði viljað halda sínu úrelta raun-
vaxtastriki, þá hefðu stýrivextir
ekki þurft að vera nema 1-2%.
Að þessu leyti má réttilega sakast
við Seðlabanka um þá miklu vaxta-
byrði, sem skuldarar landsins hafa
mátt bera, margfalt það, sem gerist
í nágrannalöndunum, en, þó að for-
sætisráðherra sé yfir Seðlabanka og
geti haft þar áhrif á ákveðna þætti,
getur hann ekki hlutast mikið til
um vaxtastefnuna, vegna sjálf-
stæðis Seðlabanka. Ríkisstjórnin
getur þó haft óbein áhrif á vaxta-
stefnuna með vali manna í pen-
ingastefnunefnd.
Hinn stórfelldi vaxtavandi er því
fyrst og fremst afleiðing af hand-
ónýtum gjaldmiðli, krónunni, sem
hoppar upp og niður, oft án nokk-
urra réttra ástæðna, og enginn veit,
hvert fer eða hvar endar.
Sjá forustumenn launþega og
verkalýðshreyfingarinnar þetta
virkilega ekki!? Og, ef þeir sjá það,
af hverju í ósköpunum setja þeir
þá nýjan og traustan lágvaxta-
gjaldmiðil, evruna, ekki efst á sinn
baráttulista? Treystir þetta fólk sér
ekki í stóra slaginn?
Það þarf ekki mikla reikni-
meistara til að sjá, hverjar klyfjar
hávextir krónunnar leggja á herðar
skuldara landsins. Nú síðustu mán-
uði hefur krónan fallið um 10%.
Reynslan sýnir, að um helmingur
slíks gengisfalls fer fljótlega út í
verðlagið; 5%. Það blessaða fólk,
sem álpaðist til að taka verðtryggt
lán, og skuldar, kannski, 40 millj-
ónir, er nú í einu vetfangi orðið
tveimur milljónum króna fátækara.
Venjulegt fólk, sem kaupir sér
íbúð á 50 milljónir, tekur lán upp á
40 milljónir og þarf að borga af því
6,5% vexti, er með vaxtabyrði upp
á 2,6 milljónir á ári; 217 þúsund á
mánuði.
Í evrulandi mætti fá svona lán
með 1,5% vöxtum, sem þýðir vaxta-
byrði upp á 600 þúsund á ári af 40
milljóna króna láni; 50 þúsund á
mánuði. Umframgreiðsla Íslend-
ingsins kr. 167 þúsund á mánuði.
Hvar annars staðar finnur forusta
launþega annan eins ávinning fyrir
sína umbjóðendur, svo að ekki sé
nú talað um þann stöðugleika og
það öryggi, sem evru myndi fylgja?
Öryggi og vissa um það, hvar
maður stendur, er auðvitað stór-
fellt velferðarmál.
Á sama hátt og hávextir kýla upp
kostnað húsnæðiskaupenda, heldur
það auðvitað uppi leiguverði, en
húsbyggjendur og þeir, sem fjárfesta
í húsnæði, leigusalarnir, verða líka að
borga okurvexti krónunnar.
Það sama gildir um vaxtabyrði
verzlunar- og þjónustufyrirtækja,
sem að sjálfsögðu verða að hækka
sitt vöru- eða þjónustuverð til sam-
ræmis. Vaxtaokrið gegnumsýrir allt
þjóðfélagið, en í lok dags eru það
launþegar og neytendur, almenn-
ingur í landinu, sem verða að greiða
þennan kostnað.
Skuldsetning Íslendinga mun
vera um 6.000 milljarðar. Ef meðal-
vextir, sem almenningur, fyrirtæki,
sveitarfélög og ríkissjóður þurfa að
greiða af þessari skuld er 6%, þá eru
vextir einir 300 milljarðar á ári. Á
evrusvæðinu gætu þessir vextir verið
2%. Sparnaður 4%, sem jafngildir
240 milljörðum á ári.
Fyrir það fé mætti endurbyggja allt
vegakerfi landins, árlega, eða byggja
þrjá nýja Landspítala, líka árlega, svo
dæmi séu nefnd.
Drífa, Ragnar Þór og Sólveig Anna;
í guðanna bænum opnið þið augun!
Er verkalýðsforystan blind
fyrir stærsta hagsmunamálinu?
Guðni Jóhannesson orku-málastjóri og Jón Steinar Gunnlaugsson lögmaður eru
menn á besta aldri í góðum stöðum
sem báðir hafa á síðustu dögum gert
myndina Kona fer í stríð að umtals-
efni í skrifum sínum. Þeim virðist
mislíka mjög margt í myndinni.
Það kemur reyndar ekki sérstaklega
á óvart því fyrirfram hafa væntan-
lega fáir gert ráð fyrir að þeir ættu
auðvelt með að samsama sig aðal-
söguhetju myndarinnar, einhleypri
konu og náttúruunnanda sem ekki
þarf að bjarga.
Guðni reynir enn að hefja málm-
bræðslu á Íslandi upp sem e.k. lausn
á loftslagsvandanum og finnur það
myndinni helst til foráttu að hún
gengur út frá því að náttúruvernd
og loftslagsmál fari saman. Tesa
Guðna er að álið sem hér er brætt
úr súráli sem numið var með hræði-
legum kostnaði fyrir umhverfið,
yrði ella unnið með kolaorku. Samt
hefur honum margoft verið bent
á hversu rangt er að halda þessu
fram. Enginn hefur enn sýnt fram
á að álframleiðsla í heiminum sé
undanskilin lögmáli framboðs og
eftirspurnar. Heimsframleiðsla á
áli er með öðrum orðum ekki fasti
og alls ekki hægt að ganga út frá því
að jafngildi þess áls sem framleitt er
hér yrði framleitt annars staðar með
óhreinni orku.
Við höfum skapað hér á Íslandi
aðstæður sem gera það aðlaðandi
fyrir alþjóðleg risafyrirtæki að
setja upp mengandi framleiðslu.
Þessi fyrirtæki, sem flokkast hátt á
listum yfir mestu mengunarvalda
heims, starfa þar sem aðstæður eru
þeim hagfelldar og koma eingöngu
til Íslands vegna þess að hér fá þau
mjög ódýrt rafmagn – og aðgang
að leiðitömu stjórnmálafólki og
„þægilegum“ embættismönnum og
stjórnsýslu.
Okkar stóra verkefni næsta ára-
tuginn er að koma upp hringrásar-
hagkerfi og draga úr neyslu í víðasta
skilningi orðsins. Þannig náum við
skjótum árangri í loftslagsmálum.
Ál er frábær málmur inn í hring-
rásarhagkerfið því hann er hægt að
endurvinna nánast endalaust. Þar
á fókusinn að vera, að endurvinna
álið sem við eigum nú þegar. Vernd-
un náttúru með öflugri gróður- og
jarðvegsvernd er mikilvæg lofts-
lagsaðgerð. Orkufrekur málmiðn-
aður með tilheyrandi eyðileggingu
náttúru, mengun og losun gróður-
húsalofttegunda er það ekki.
Álframleiðsla og hringrásarhagkerfið
Þá eru hátíðarnar að baki þá við kepptumst við að Bagga lútast í nýju náttfötunum með kon-
fekt og huggulegheit og reyndum
af fremsta megni að njóta stundar-
innar, vera dálítið í núinu. Konunni
minni finnst svo yndislegt á jólum
og áramótum að það eru allir að
gera það sama. Er það ekki bara?
Hafið þið heyrt áramótasögu H.C.
Andersen, Litla stúlkan með eld-
spýturnar?
Það er saga sem enginn gleymir
sem heyrt hefur. Sagan segir í stuttu
máli frá lítilli fátækri stúlku sem
ráfar um göturnar á gamlárskvöld.
Hún er að selja eldspýtnabúnt en
enginn hefur keypt neitt af henni
svo hún þorir ekki heim, því þá mun
pabbi hennar misþyrma henni. Og
það er svo sem ekki mikið hlýrra
heima en í snjóbylnum á götunni.
Örmagna af kulda sest litla stúlkan
í skot við götuna. Henni er svo kalt
að hún freistast til að kveikja á
einni eldspýtu og svo enn einni og
svo annarri. Í logunum sér hún í
gegnum veggina inná fallega skreytt
heimili efnafólks þar sem borðin
svigna undan gæsasteikum og öðru
góðgæti. Að lokum kveikir hún í
heilu eldspýtnabúnti, þá birtist
amma hennar af himnum og sækir
hana. Um morguninn sjá vegfar-
endur litla stúlku í keng á skreyttu
strætinu, hún er króknuð úr kulda.
Þannig lýkur þessari nístandi fal-
legu sögu en ef ég man rétt var það
síðasta sem litla stúlkan sagði: „I
will be back.“
Kannski var það í einhverri ann-
arri sögu en allavega nú 173 árum
síðar er hún komin aftur. Og henni
er ekki hlátur í huga. Hún er foxill,
skiljanlega í ljósi sögunnar. Hún er
búin að fá nóg af fátækt, kúgun og
ofbeldi. Hún er steinhissa á að þrátt
fyrir tæknibyltingar og samfélags-
framfarir eru ennþá þúsundir barna
fátæk á Íslandi og fjöldi fullvinnandi
kvenna. Hún er hundleið á að horfa
inná heimili efnafólks, hvort sem
það er tertubakstur í Garðabænum
eða kampavíns- og humarveislur úti
á Seltjarnarnesi. Endalausar skjá-
myndir af hliðarveruleika þess lífs
sem hún lifir. Hennar veruleiki er
ennþá strit og kynbundið ofbeldi, í
launaumslögum, orðum og verkum.
Nú ætlar hún ekki að koðna niður
og deyja útí horni. Hún er mætt og
berst fyrir sínu af miklu afli.
Þú þekkir hana. Þú hittir hana á
netinu, sérð hana í fréttunum, hittir
hana á mótmælum og mætir henni
á götu á hverjum degi. Hún heitir
Sólveig Anna Jónsdóttir. Hún heitir
Stephanie Rósa Bosma. Hún heitir
Sanna Magdalena Mörtudóttir. Hún
heitir Lára Hanna Einarsdóttir og
óteljandi öðrum nöfnum baráttu-
kvenna fyrir betra lífi. Af einni eld-
spýtu er lítill logi en af þúsundum
verður mikið bál.
 Litla stúlkan með eldvörpuna
Ole Anton
Bieltvedt
alþjóðlegur
kaupsýslumaður
Sverrir
Björnsson
hönnuður
Okkar stóra verkefni næsta
áratuginn er að koma upp
hringrásarhagkerfi og draga
úr neyslu í víðasta skilningi
orðsins. Þannig náum við
skjótum árangri í loftslags-
málum.
Hún er steinhissa á að þrátt
fyrir tæknibyltingar og
samfélagsframfarir eru
ennþá þúsundir barna fátæk
á Íslandi og fjöldi
fullvinnandi kvenna.
Auður Önnu
Magnúsdóttir
framkvæmda-
stjóri Land-
verndar
Venjulegt fólk, sem kaupir
sér íbúð á 50 milljónir, tekur
lán upp á 40 milljónir og
þarf að borga af því 6,5%
vexti, er með vaxtabyrði upp
á 2,6 milljónir á ári; 217 þús-
und á mánuði. Í evrulandi
mætti fá svona lán með 1,5%
vöxtum, sem þýðir vaxta-
byrði upp á 600 þúsund á ári
af 40 milljón króna láni; 50
þúsund á mánuði.
3 . J A N Ú A R 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R18 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
0
3
-0
1
-2
0
1
9

0
4
:4
3
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
1
E
E
-C
B
2
4
2
1
E
E
-C
9
E
8
2
1
E
E
-C
8
A
C
2
1
E
E
-C
7
7
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
B

F
B
0
4
8
s
_
2
_
1
_
2
0
1
9
C
M
Y
K