Fréttablaðið - 28.01.2019, Qupperneq 14

Öllum mönnum finnst gott að eiga sér draum og draumum fylgja alltaf góð markmið.
Við Íslendingar eigum saman alveg
frábæra matvælaauðlind sem oft
er nefnd Matvælalandið Ísland.
Annars vegar er það hafið kringum
landið, þar eigum við fiskinn sem er
ein gjöfulasta matarkista heimsins í
okkar eigu. Og hins vegar eigum við
landið sjálft hreint og ómengað með
einni dýrmætustu vatnsauðlind
í heimi. Við eigum góða bændur
sem byggja hinar dreifðu byggðir
og reka búskap með búfjárstofnum
sem af Alþjóðaheilbrigðisstofnun-
inni er metinn og talinn einn sá
heilbrigðasti í allri veröldinni. Allt
er þetta metið út frá búfjársjúk-
dómum, sýklalyfjanotkun í dýrin og
nú sýklalyfjagjöf í fóður sem er ný
vá í Evrópu og Bandaríkjunum og
veldur því að fólk fær lyfjaónæmar
bakteríur í gegnum fæðuna.
Hér er tekist á um hvort leyfa eigi
innflutning á hráu kjöti en hingað
til hefur það orðið að vera frosið
sem læknar telja öryggisatriði út
frá pestum o.fl. sem borist geta. ESB
segir okkur skylduga út frá samning-
um að taka við hráu kjöti og hafna
enn öllum rökum vísindamanna í
læknisfræði.
Stefnumótun með bændunum
okkar
Eru þetta ekki dálítil forréttindi
að eiga matarborð sem býður upp
á úrvalsvöru sem sker sig úr í allri
veröldinni? Þarna á ég við allt kjöt
framleitt hér hvort það er naut,
svín, kjúklingur eða kalkúnn svo
ekki sé talað um blessað lambið
sem er gullinmura og gleymmérey,
villibráð. Og enn fremur allt græn-
meti frá móður jörð og úr gróður-
húsum landsins. Nú þegar umræða
um sjúkdóma og lyfjaóþol skekur
heimsbyggðina er þá ekki best að
fagna þessari stöðu okkar og verja
hana.
Það hefur enginn, hvorki for-
sendur né rétt til þess að tala þessi
varnaðarorð niður sem Alþjóðaheil-
brigðisstofnunin hefur sent frá sér
og alls ekki Félag atvinnurekenda
á Íslandi eða Verslunarráðið. Væri
ekki rétt við þessar aðstæður að
setja sér markmið um að framleiða
sem mest af kjöti, mjólkurvörum og
grænmeti í landinu okkar. Hollur er
heimafenginn baggi auk þess sem
hann sparar kolefnisspor.
Hér á Íslandi stunda bændurnir
okkar ábyrga matvælaframleiðslu.
Víða um heim er pottur brotinn í
þeim efnum þótt löndin séu mis-
vel stödd, en það er alls ekki sama
kjöt og kjöt, grænmeti og græn-
meti. Hvernig væri að við sem
þjóð settum okkur markmið t.d. til
næstu tíu ára að bændurnir okkar
anni innanlandsþörfinni á kjöti,
mjólkurvörum og grænmeti? Ríkis-
stjórnin með Bændasamtökum
yrði að leiða svona stefnumótun og
aðgerðir þeim tengdar en sjálfsagt
er að sem flestir komi að verkefninu
svo sem Alþingi, Samtök atvinnu-
lífsins, verkalýðshreyfingin, Félag
atvinnurekenda, Samtök verslunar
og þjónustu, Neytendasamtökin,
Landlæknisembættið o.fl.
Við eigum fátt í þessu landi sem
við erum jafn stolt af og matvæl-
unum frá sjó og landi nema væri
fegurð landsins. Ísland og Noregur
eru löndin sem uppfylla Heims-
markmið Sameinuðu þjóðanna
þegar - til hamingju íslenskir neyt-
endur.
Ég á mér draum um Matvælalandið Ísland
Veturinn 2012-13 spurðist að borgaryfirvöld hygðust leyfa stórbyggingu á horni
Thorvaldsensstrætis og Kirkju-
strætis í Reykjavík. Í blaðagreinum
kom fram 2013 að byggingin næði
yfir austurhluta hins gamla Víkur-
kirkjugarðs. Borgaryfirvöld svöruðu
og vitnuðu til þess að þarna mætti
reisa hús samkvæmt deiliskipulagi
en sú heimild var auðsæ mistök og
ólögleg.
Því var líka haldið fram að
þessum austurhluta garðsins hefði
jafnan verið sýnd lítilsvirðing og
því væri hæpið að fara að sýna
honum sérstaka ræktarsemi. Þetta
var þó alrangt, þessum austurhluta
garðsins var sýnd sérstök umhyggja
á árunum 1965 og 1966; þá spurðist
að Póstur og sími vildi fá að reisa
byggingu þarna, álíka stóra og núna
er fyrirhuguð. Ríkisstjórnin bann-
aði þetta haustið 1965 til að hlífa
austanverðum kirkjugarðinum.
Hófst þá mikil togstreita, Póstur og
sími var vaxandi þjóðþrifafyrirtæki
og sótti fast á um að fá að bæta við
húsnæði sitt við Austurvöll. Loks
var fallist á það árið 1966 að húsið
yrði um hálfu minna og næði aðeins
yfir norðausturhorn kirkjugarðsins.
Ekki var þó heimilt að gera þar kjall-
ara en leyft að grafa 2 m breiðan og
9 m langan skurð í garðinum fyrir
undirstöðu (sökkli). Fornleifafræð-
ingar grófu þar upp jarðneskar leifar
sex manns, í febrúar 1967.
Rökin fyrir að leyfa þetta munu
hafa verið samfélagsleg nauðsyn,
margir biðu eftir að fá síma og
ekki mun hafa þótt fært á þessum
tíma að finna fyrirtækinu annan
stað í borginni. Núna gegnir öðru
máli, engin samfélagsleg nauðsyn
rekur til þess að reisa stórt hótel á
umræddum reit sem er söguhelgur
og viðkvæmur. Slíku hóteli mætti
vel finna annan stað. Viðbyggingin
frá 1967 hefur verið brotin niður
og gefst einstakt, sögulegt færi á að
endurheimta allan hinn forna garð
og breyta honum í skrúðgarð, eins
og hann var.
Vanvirðing
Þeir sem segjast ekki sjá neitt
að því að reisa hótel á umræddum
stað nefna að austurhlutinn hafi
verið vanvirtur lengi og finnst fátt
um bannið frá 1965. Einkum er
tínt til að þarna hafi staðið braggar.
Braggana lét bandaríski herinn
reisa í seinni heimsstyrjöld en sam-
kvæmt uppdrætti Pósts og síma stóð
aðeins einn þeirra innan hins gamla
kirkjugarðs og þó aðeins að nokkru
leyti. Undirstöður voru einfaldar og
röskuðu litlu. Þá er bent á að fyrir
framan umrædda viðbyggingu Pósts
og síma hafi verið bílastæði yfir
gamla kirkjugarðinum.
Við fornleifagröft árið 2016 komu
þarna í ljós 22 heillegar beinagrind-
ur í heillegum kistum og afsönn-
uðu það sem fullyrt hafði verið að
öllum jarðneskum leifum hefði
verið umturnað þarna með fram-
kvæmdum. Það er matsatriði hvort
bílastæðið var meiri eða minni
vanvirðing en hið steinlagða torg í
Fógetagarðinum þar sem standa að
jafnaði söluvagnar í seinni tíð. Árið
1960 lét Póstur og sími grafa skurð
horna á milli í Fógetagarðinum, án
samþykkis yfirvalda, og kom upp
mikið af hauskúpum og beinum.
Fáum mun detta í hug að hin slæma
umgengni í Fógetagarði réttlæti að
þar verði reist stórbygging. Hið
sama ætti að gilda í austurhlut-
anum, eðlilegt að bæta fyrir fyrri
mistök, tímabært að endurheimta
garðinn sem skrúðgarð og breyta
honum í almenningsgarð.
Ekki lengur kirkjugarður?
Fullyrt er að ekki séu lengur
neinar minjar í austurhlutanum og
skyndifriðun hans sé lögleysa. Er
þá vísað til þess að ekki séu lengur
nein bein í þessum hluta garðsins,
allar jarðneskar leifar hafi verið
fluttar brott. Það er engan veginn
víst, hold verður mold. Það er ein-
hver geðþóttaskýring sem ekki
stenst að kirkjugarður hætti að vera
kirkjugarður þegar bein hafi verið
flutt brott. Kirkjugarður er vígður
einu sinni og er síðan kirkjugarður
og þegar jarðsetningu er hætt ber
skv. lögum að varðveita hann sem
almenningsgarð þótt hold hafi
orðið mold og bein séu molnuð og
kannski horfin. Austurhlutinn er
óafmáanlegur partur hins gamla
kirkjugarðs Reykvíkinga.
Við teljum eðlilegt að minningar-
mörk, sem flutt voru úr austurhlut-
anum og enn eru varðveitt, verði
sett í hann að nýju á rétta staði.
Vel kæmi til greina að sækja bein
í geymslur og koma þeim fyrir að
nýju á sínum stöðum í garðinum.
Aðalatriðið er að garðurinn verði
almenningsgarður þar sem fólk
geti átt góðar stundir innan um tré
og annan gróður.
Stríð og friður á Landsímareit – Skyndifriðun skýrð II
Áshildur Haraldsdóttir
flautuleikari
Friðrik Ólafsson
fv. skrifstofustjóri Alþingis
Helgi Þorláksson
fv. prófessor
Hjörleifur Stefánsson
arkitekt
Marinó Þorsteinsson
formaður sóknarnefndar
Dómkirkjunnar
Neytendur eiga rétt á því, einnig á veitingastöðum, að fá að vita frá hvaða landi
maturinn kemur og það án þess
að þurfa að spyrja.“ Þetta segir
Jari Leppä, landbúnaðarráðherra
Finnlands, en í maímánuði munu
nýjar reglur taka gildi í Finnlandi
sem skikka alla þá sem selja kjöt í
landinu til að upplýsa neytendur
um uppruna kjötsins.
Var ákveðið að fara þessa leið í
framhaldi af könnun sem gerð var
fyrir ríkisstjórnina þar í landi þar
sem 80% aðspurðra svöruðu því til
að uppruni kjötsins skipti þá miklu
máli og álíka hátt hlutfall vildi hafa
vöruna merkta svo ekki þyrfti að
spyrja um upprunann.
Nýju reglurnar kveða á um að
allir veitingastaðir þurfa að merkja
með skýrum hætti hvaðan það kjöt
og sá fiskur sem þeir bjóða upp á
komi. Er sérstaklega tekið fram í
reglunum að merkingarnar eigi að
vera svo skýrar og aðgengilegar að
fólk eigi ekki að þurfa að spyrja um
upprunann.
Um allnokkurt skeið hafa tals-
menn íslenskra bænda bent á mikil-
vægi þess að upprunamerkingar séu
skýrar og auðsjáanlegar og séu ekki
einungis fyrir augum neytenda í
verslunum heldur einnig í mötu-
neytum og á veitingastöðum.
Samkvæmt könnun Gallup í
ágúst 2016 skiptir uppruni land-
búnaðarafurða íslenska neytendur
síður minna máli en finnska en þá
svöruðu 82,2% því að þeir veldu
eingöngu, mun frekar eða frekar
íslenskt kjöt en erlent þegar verslað
er og 88,3% sögðu það skipta öllu,
mjög miklu eða frekar miklu máli
að upplýsingar um uppruna væru á
umbúðunum.
Ekki krafa um upprunamerk-
ingar á veitingastöðum og mötu-
neytum á Íslandi
Krafa er um upprunamerkingar
matvæla í verslunum hér á landi og
er það vel. Mér sem neytanda finnst
það reyndar lágmarkskrafa. Þannig
geta neytendur tekið upplýst val um
hvaða vörur fara í innkaupakerruna
og verður boðið upp á innan veggja
heimilisins. Það hafa þó komið
upp dæmi um merkingar eins og
„Upprunaland: Ýmis lönd“ og afar
illsjáanlega og jafnvel villandi fram-
setningu upplýsinga á hinum ýmsu
vörum. Það er því ljóst að betur má
ef duga skal. Þótt málin séu að þok-
ast í rétta átt innan verslunarinnar
þá gildir hið sama hins vegar ekki
um veitingastaði og mötuneyti, þó
svo ákveðnir veitingastaðir gangi
fram með góðu fordæmi og hafi
tekið slíkar merkingar upp af sjálfs-
dáðum.
Án upplýsinga um uppruna
höfum við lítið um það að segja
hvað við látum ofan í okkur í þau
skipti sem borðað er utan veggja
heimilisins.
Sjálfsagður réttur að vita hvaðan
maturinn kemur
Það er nánast sama við hvern
er talað; stjórnmálafólk úr öllum
flokkum, verslunarfólk, veitinga-
fólk, neytendur, bændur, það eru
allir sammála um að upprunamerk-
ingar séu eðlileg krafa. Með aukinni
vitund neytenda um kolefnisspor,
lyfjanotkun í framleiðslu, dýravel-
ferð og fleira höfum við sífellt breið-
ari grunn til að byggja val okkar á.
Auðvitað skiptir það margan
neytandann miklu máli hvort upp-
runaland sé Ísland eða „Ýmis lönd“.
Því tel ég það einungis tímaspurs-
mál hvenær við sjáum álíka reglur
hér á landi og Finnar hafa nú sett
sér.
Neytendur eiga alltaf að hafa
möguleikann á að taka upplýst val
þegar matvæli eru keypt, óháð því
hvar maturinn er keyptur.
Matvælalandið „Ýmis lönd“
Ég sé mig knúinn til að gera alvarlega athugasemd við pistil Þórlinds Kjartanssonar
á 9. síðu Fréttablaðsins 25. janúar
2019. Þar segir hann að ruglið um
hlaup bónda kringum bæ sinn á
fyrsta degi Þorra sé runnið frá sagn-
fræðingnum síra Jóni Halldórssyni
sem var prestur í Hítardal 1692-
1736. Vitnað er í bók mína, Sögu
daganna 1993, sem heimild.
Reyndin er sú að Jón Halldórsson
svaraði fyrirspurnum frá vini sínum
Árna Magnússyni í Kaupmanna-
höfn 30. september 1728. Klausan
um að bjóða Þorra, Góu, Einmánuði
og Hörpu í garð er í nefndri bók
minni birt á bls. 437-438. Þar er
hvergi minnst á hlaup kringum bæ.
Jón Árnason fær 130 árum síðar
spuna um þvílík hlaup frá ónafn-
greindum heimildamanni og birtir
hann í seinna bindi þjóðsagna sinna
1864. Í bók minni er hún á bls. 440.
Þessi spaugilega frásögn hefur orðið
vinsæl, en það hefur ekki fundist
ein einasta haldbær heimild um
að þetta hafi gerst í alvörunni þrátt
fyrir ítarlegar eftirgrennslanir. Frá
þeim greini ég á bls. 444-446. Ef
þetta er ekki algjör uppspuni ein-
hvers grínista, er trúlegasta skýring-
in sú að um sé að ræða aldagömul
minningabrot frá þeim tíma þegar
ríkismenn höfðu enn raunverulegar
baðstofur eða sánur í bæjarhúsum
sínum. Algengt er að menn hlaupi
út úr þeim öðru hverju til að kæla
sig. Og það er ekki ólíklegt að menn
hafi á miðöldum einmitt fagnað
Þorra í sánu.
Það gerir lítið til þótt mín orð séu
rangfærð. Ég get enn birt leiðrétt-
ingu. Hitt er verra ef mætum fyrri
alda fræðimanni eins og Jóni Hall-
dórssyni í Hítardal er eignað eitt-
hvert rugl.
Þorrahlaup Þórlinds
Þessi spaugilega frásögn
hefur orðið vinsæl, en það
hefur ekki fundist ein einasta
haldbær heimild um að þetta
hafi gerst í alvörunni þrátt
fyrir ítarlegar eftirgrennsl-
anir.
Hér á Íslandi stunda bænd-
urnir okkar ábyrga matvæla-
framleiðslu. Víða um heim er
pottur brotinn í þeim efnum
þótt löndin séu misvel stödd,
en það er alls ekki sama kjöt
og kjöt, grænmeti og græn-
meti.
Guðni Ágústsson
fv. ráðherra
Margrét
Gísladóttir
framkvæmda-
stjóri Landssam-
bands kúabænda
Árni Björnsson
doktor í menn-
ingarsögu
2 8 . J A N Ú A R 2 0 1 9 M Á N U D A G U R14 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
2
8
-0
1
-2
0
1
9

0
4
:5
7
F
B
0
5
6
s
_
P
0
5
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
4
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
0
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
2
2
6
-F
6
6
0
2
2
2
6
-F
5
2
4
2
2
2
6
-F
3
E
8
2
2
2
6
-F
2
A
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
3
A

F
B
0
5
6
s
_
2
7
_
1
_
2
0
1
9
C
M
Y
K