Morgunblaðið - 01.11.2018, Side 28

28 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. NÓVEMBER 2018
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Það er vægast sagt sérkennilegt að
veiða sel af stofni sem er í bráðri út-
rýmingarhættu til að vernda lax
þegar niðurstöður liggja fyrir sem
benda til að lax-
fiskar séu ekki
mikilvægir í fæðu
selsins eins og
áður var talið,
segir Sandra M.
Granquist,
deildarstjóri líf-
fræðirannsókna-
deildar hjá Sela-
setrinu á
Hvammstanga og
sérfræðingur hjá
Hafrannsóknastofnun. Í sumar birt-
ist grein efir hana í vísindaritinu
Polar Biology um niðurstöður rann-
sókna við Sigríðarstaðaós og
Bjargaós á austanverðu Vatnsnesi
sumrin 2010 og 2011. Þar kom fram
að laxfiskar væru ekki verið á mat-
seðli landsels eins og margir höfðu
gefið sér.
„Ein aðalástæðan fyrir því að
veiða landsel er að koma í veg fyrir
hugsanleg áhrif hans á laxfiska,“
segir Sandra. „Í niðurstöðum rann-
sóknarinnar, sem staðið hefur yfir í
um tíu ár, kemur fram að það er í
raun ekkert sem bendir til þess að
laxfiskar séu mikilvægir í fæðu land-
selsins. Fækkað hefur töluvert í
landselsstofninum, en samt er ekk-
ert gert.“
80% af veiðinni nálægt veiðiám
Sandra segir að gögn bendi til að
á síðustu fimm árum hafi frá 40 og
upp í 200 landselir verið veiddir ár-
lega og yfir 80% af veiðinni eigi sér
stað nálægt ósum laxveiðiáa í þeim
tilgangi að minnka áhrif selaafráns á
laxfiska. Þessar upplýsingar séu þó
varla tæmandi því ekki er skylda að
skrá veidda seli.
Hún segir að gerðar hafi verið
mismunandi rannsóknir, en meðal
annars hafi verið gerð DNA-
greining á skít selsins til að kanna
hvaða tegundir selurinn hafi étið og
eins kannað hvort þar væru kvarnir
og bein úr laxfiskum. Ekkert slíkt
hafi fundist og selurinn hafi því ekki
étið lax. Þó sé svæðið við Sigríðar-
staðaós og Bjargaós á Vatnsnesi í
grennd við laxveiðiár eins og Víði-
dalsá, Fitjaá og Vatnsdalsá og þekkt
sé að þar hafi landselur verið
skotinn.
Lítið um selbitinn lax
Einnig voru laxveiðimenn beðnir
um að skrá selbitinn lax, bleikju og
urriða sumrin 2009 og 2010 í fimm
mikilvægum laxveiðiám þar sem
upplýsingar voru um að selbit væri
verulegt. Sandra segir að það hafi
ekki átt við rök að styðjast og hafi
reynst vera innan við 1% og reyndar
innan við 0,1% í sumum tilvikum.
Hún segir að selbit geti verið breyti-
legt milli ára, en þetta hafi verið nið-
urstöður þessara tveggja ára.
Veiði við árósa laxveiðiáa er lík-
lega ein helsta ástæðan fyrir áfram-
haldandi fækkun í stofninum, að
sögn Söndru. Fjöldi sela sem er
veiddur á þessum svæðum hafi trú-
lega eitthvað minnkað síðustu ár, en
þá sé nærtæk skýring að sel hafi á
sama tíma fækkað við landið og
færri selir séu á ferðinni. Með
minnkandi stofni skipti öll afföll
miklu mál. Varðandi seli sem drep-
ast í grásleppu- og þorskanetum
segir hún að unnið sé að því hjá Haf-
rannsóknastofnun að uppfæra líkan
til að fá réttari tölur um fjölda sela
sem drepast á þann hátt.
Sandsíli, þorsk- og flatfiskar
Sandra segir að algengasta fæða
landsels í þessum rannsóknum hafi
verið sandsíli, þorskfiskar og flat-
fiskar, en einnig hafi loðna, síld og
æðarfugl fundist í úrganginum.
Fæðan fari að verulegu leyti eftir
framboði. Lax hafi verið á svæðinu á
rannsóknatímanum, en fullorðnir
laxfiskar séu líklega ekki auðveld
bráð fyrir selinn því þeir séu hrað-
syndir. Hvorki í þessari rannsókn né
í öðrum íslenskum rannsóknum hafi
lax verið mikilvægur í fæðu landsels.
Hún segir þó mikilvægt að það
komi fram að selir hafi sést með
rauðan fisk. „Þessar niðurstöður úti-
loka ekki að selir éti nokkurn tíma
lax, en aðalástæða þess að selir
liggja í grennd við árósa á Vatnsnesi
er tvímælalaust ekki sú að þeir séu
að éta lax. Ef svo hefði verið hefði
það komið fram í fjölmörgum sýnum
sem við tókum,“ segir Sandra.
Hugsanlegt sé þó að afrán sela á
laxfiski geti verið breytilegt á milli
ára.
Erlendar rannsóknir þar sem lax-
fiskar hafa fundist í fæðu selanna,
sýni oft að þar eigi einn eða fáir ein-
staklingar hlut að máli, sérhæfðir í
að taka lax. Spurð að því hvort selir
geti fælt lax frá því að ganga í ár
segir hún að það hafi ekki verið
kannað hérlendis.
Sandra segir brýnt að grípa til
heildstæðra aðgerða til að koma í
veg fyrir beinar veiðar og að selur
sé réttdræpur. Í þeim efnum séu
þessar niðurstöður mikilvægar.
Fækkun um 77% á 36 árum
Á 36 árum frá 1980 til 2016 hafi
fækkað um 77% í landselsstofn-
inum. Ekki er fullljóst hvað veldur
fækkuninni en líklegustu orsakir
eru beinar veiðar við laxveiðiár og
meðafli í fiskveiðum, en hugsanlega
koma einnig við sögu loftslags-
breytingar, fæðuskortur, truflanir
vegna ferðamennsku, mengun og
sjúkdómar.
Á nýútgefinni válista íslenskra
spendýra eru tvær tegundir flokk-
aðar í bráðri hættu (CR), landselur
og sléttbakur. Sandra segir að mest
hafi landsel fækkað á árunum á
milli 1980 og 1990 eða úr 33 þúsund
dýrum í um 17 þúsund 1990. Á
þessu tímabili var markvisst unnið
að fækkun í stofninum af hálfu yfir-
valda og m.a. greiddi hringorma-
nefnd þá ákveðið gjald fyrir veidda
seli.
Frá árinu 1990 segir Sandra að
hnignunin hafi haldið áfram og í síð-
ustu heildartalningu árið 2016 var
talið að 7.700 dýr væru í stofninum.
Samkvæmt stjórnunarmarkmiðum
íslenska landselsstofnsins skal
halda stofninum í 12.000 selum en
hann er nú talsvert minni en það
viðmið.
Ljósmynd/Sandra
Mikil fækkun Makindalegir landselir í svörtum sandi í fjörunni við Sigríðarstaðaós á Vatnsnesi. Landselsstofninn við landið er metinn í bráðri hættu á válista spendýra hjá Náttúrufræðistofnun.
Lax ekki á matseðli landsels
 Sérkennilegt að veiða sel af stofni sem er í bráðri útrýmingarhættu til að vernda lax, segir selasér-
fræðingur  Tugir sela veiddir árlega, flestir nálægt ósum laxveiðiáa  Brýnt að grípa til aðgerða
Sellátur við Vatnsnes
Blönduós
Bj
ar
ga
ós
Si
gr
íð
ar
st
að
aó
s
Húna-
fjörður
Hóp
Húnaflói
VA
TN
S
N
ES
Loftmyndir ehf.
Sandra M.
Granquist
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
EM Orka áætlar að reisa 35
vindmyllur á Garpsdalsfjalli í
Reykhólasveit og framleiðslugeta
þeirra verði 126 MW. Áætlað er að
taka þær í notkun árið 2022 og líf-
tími verkefnisins verði 25 ár. Á
byggingatíma er reiknað með alls
um 200 störfum við verkefnið, auk
óbeinna starfa, en þegar uppsetn-
ingu verður lokið verða 25 störf við
stjórnun, rekstur og viðhald, þar af
um 20 störf í nærumhverfi. Áætlað
er að fjárfesting við vindorkugarð-
inn kosti um 16,2 milljaðar króna.
Fjallað er um verkefnið á heima-
síðum EM Orku og Reykhólasveit-
ar, en verkefnið var kynnt á fundi í
Króksfjarðarnesi í síðustu viku.
Virkjunin er fyrsta verkefni EM
Orku á Íslandi, en það er í jafnri
eigu danska fyrirtækisins Vestas
og írska fyrirtækisins EMPower.
Bæði hafa fyrirtækin mikla reynslu
á þessu sviði.
Helstu kostir við staðsetningu á
Garpsdalsfjalli, 22 kílómetra aust-
ur af Reykhólum, eru taldir nálægð
við tengivirki í Geiradal, en reikn-
að er með að tengjast aðveitustöð-
inni þar með sex kílómetra jarð-
streng. Vindskilyrði eru sögð góð,
sterkur vindur og stöðug vindátt
og eru veðurmælingar hafnar en
þær munu standa í tvö ár. Miðað er
við að möstrin verði 91,5 metra há,
spaðarnir 58,7 metrar og heildar-
hæð því um 150 metrar.
Svæðið er það langt frá byggð að
hljóðmengun mun ekki valda ónæði
og landslagið skermar vindmyll-
urnar svo þær sjást ekki úr ná-
grenninu, en munu hins vegar sjást
lengra að.
EM Orka áformar að stofna
samfélagssjóð fyrir íbúa Reykhóla-
hrepps og greiða í hann 15 millj-
ónir króna á ári. Á líftíma verkefn-
isins til 2047 gerir það hátt í 400
milljónir króna. Hægt verður að
sækja um framlög úr sjóðnum til
verkefna í Reykhólahreppi sem
tengjast heilsueflingu, menntun,
innviðauppbyggingu og nýsköpun.
Í september var byrjað að kynna
verkefnið fyrir öllum íbúum í 10
km fjarlægð frá Garpsdal, hrepps-
nefnd, sveitarstjóra og byggingar-
fulltrúa.
Vinna við umhverfismat er hafin
og reiknað er með að drög að mats-
áætun liggi fyrir í nóvember. Gangi
allt samkvæmt áætlun ætti rekstur
að geta hafist 2022.
16,2 milljarða fjárfesting á fjallinu
 Vindorkugarður
á Garpsdalsfjalli
 Samfélagssjóður
Fyrirhugaður vindorkugarður í Garpsdal
Tenging við
raforkunet
Fyrirhugaður
vindorkugarður
Kortagrunnur: OpenStreetMap Gilsfjörður
Króksfjarðarnes
Ga
rp
sd
als
fja
llG
au
tsd
alu
r
Ge
ird
alu
r
Ga
rp
sd
alu
r
Mú
laf
jal
l
F
IM
M
TU
DAGSLEIKU
R
•
M
O
RGUNBLAÐ
SI
N
S
•
FINNDU
HAPPATÖLUNA
Í BLAÐINU
– og þú gætir dottið
í lukkupottinn