Morgunblaðið - 02.11.2018, Blaðsíða 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. NÓVEMBER 2018
Kristín Heiða Kristinsdóttir
khk@mbl.is
Ég heillaðist af Skúlafyrir fjórum árum þegarég var beðin um aðflytja um hann erindi á
Vetrarhátíð. Þegar okkar stærstu
menn liggja óbættir hjá garði
vaknar í mér verndarinn, enda er
Þór í nafni mínu og hann sami guð
og Júpiter, verndari jarðar. Ég
hellti mér því í að rannsaka Skúla
og hefði getað skrifað nokkrar
doktorsritgerðir, slíkt er magn
heimilda til um hann, en mér end-
ist ekki aldur til
þess svo ég læt
þessa bók fyrir
alþýðu duga,“
segir Þórunn
Jarla Valdimars-
dóttir, rithöfund-
ur og sagnfræð-
ingur, en hún
afhenti Hrefnu
Róbertsdóttur,
forseta Sögu-
félagsins, fyrsta eintakið af bók
sinni um Skúla fógeta Magnússon
úti í Viðey í vikunni, sem er vel
við hæfi því þar lét Skúli byggja
slotið, fyrsta steinhúsið á Íslandi
og þar bjó hann með fjölskyldu
sinni.
„Það hefur verið sérlega
ánægjulegt að skrifa þessa bók,
enda er ævi Skúla ótrúlega ævin-
týraleg. Björn Þorsteinsson, minn
mentor og merkasti sagnfræð-
ingur sinnar kynslóðar, sagði eitt
sinn í erindi sem hann flutti um
Reykjavík að tvennt merkilegt
hefði gerst í Íslandssögunni:
Landnám Íslands og Skúli. Og
þetta er satt því Skúli var mjög
stór í sögunni. Hann barðist meðal
annars fyrir byggingu fyrstu al-
mennilegu húsanna á Íslandi,
fyrstu steinhúsunum. Hefði Skúli
ekki verið svona vökull, hvatvís og
frekur og vel tengdur í Danmörku
hefði ekkert af þessu fé til fram-
kvæmdanna komið hingað til Ís-
lands frá danska kónginum. Skúli
sigldi heim frá Kaupmannahöfn
vorið 1752 með konunglegt leyfi til
að byggja steinhús úti í Viðey og
fé til framkvæmdanna. Hann fyllti
fjögur skip af góssi og fólki til að
byggja fyrsta vísi að götu hér í
villta vestrinu. Það er falleg fæð-
ingarsaga borgar og fyrir vikið er
hann sagður faðir Reykjavíkur.
Skúli hóf líka þilskipaútgerð en
það var tvöfaldur skuggi yfir hon-
um að mati vinstrisinnaðra sagn-
fræðinga kalda stríðsins, hann var
verksmiðjurekandi og skattmann.
En þegar Skúli hóf viðreisn lands-
ins stóðu embættismenn landsins
þétt saman. Þeir voru landreisn-
armenn og hugsuðu verklega, á
meðan Fjölnismenn hugsuðu um
tungu og rómantík, og drápu rím-
ur og grallarasöng,“ segir Þórunn
og bætir við að fljótlega eftir
uppbygginguna í Viðey hafi hungr-
ið lagst yfir landið.
„Einn af hverjum tíu dó seint
á fimmu átjándu aldar, svo lögðust
móðuharðindin yfir með öllum sín-
um þunga 1783 og einn af hverjum
fimm dó hér á landi. Þá voru Ís-
lendingar flestir eins og börnin í
Jemen núna. Við erum búin að
gleyma því í sukki og svínaríi nú-
tímans..“
Braut þrjár gaddakylfur
í áflogum við lögregluna
Skúli var Skagfirðingur en
flutti ungur í Kelduhverfi og Aðal-
dal.
„Hann er kominn af bókakörl-
um og biskupum, en biskupabörnin
forfeður hans voru lausaleiks.
Skúli var drengur númer tvö hjá
foreldrum sínum, svo hann fékk að
vera fíflið en stóri bróðir hans átti
að vera gáfubarnið. Eins og allt
gott fólk sem eitthvað verður úr
þá lenti Skúli í áföllum í bernsku,
hann missti eldri bróður sinn og
tók við hlutverki elsta sonar.
Stuttu síðar drukknaði faðir hans
og þá þurfti hann að vera höfuð
fjölskyldunnar, aðeins 16 ára
strákur,“ segir Þórunn og bætir
við að Skúli hafi fæðst óþekkur.
„Hann hrekkti systkini sín.
Var látinn vinna mikið svo hann
fengi útrás fyrir orkuna. Afi hans,
séra Einar í Garði í Kelduhverfi,
dró hann kvölds og morgna út í
kirkju þau ár sem hann var hjá
honum til að reyna að ná úr hon-
um óþekktinni, lét hann hugleiða
þar. Það bar lítinn árangur, enda
er Skúli eldsmaður, fæddur um
miðjan desember í merki bog-
manns, svo hann iðaði í skinninu,
heitur skapmaður. Eitt sinn á fyll-
iríi í Kaupmannahöfn sprakk hann
og réðist á löggur þegar átti að
loka þar sem hann sat að sumbli.
Hann braut í þeim áflogum þrjár
gaddakylfur og var dreginn fyrir
dómara. Þetta sýnir að í honum
bjó maður sem lætur verkin tala.“
Í Þingeyjarsýslu var
merk miðja menningar
Þórunn segir að eitt af því fal-
lega sem hún hafi áttað sig á við
að skrifa bókina um Skúla, sé að
ástæðan fyrir því að Þingeyingar
eru gáfað fólk, sé sú að þar voru
tvö af allra feitustu brauðum á
landinu, Grenjaðarstaður og Múli,
og líka Rauðaskriða.
„Mikið höfðingjaveldi var
þarna nyrst í Aðaldal sem Skúli
átti ungur samskipti við. Þegar
rektorar í fullu fjöri í Skálholti
vildu hafa það náðugt, fóru þeir að
Grenjaðarstað til að lifa á öllu
þessu smjöri. Þorleifur galdramað-
ur Skaftason sat í Múla, en hann
var stjúpi Skúla. Hann kunni mál
hrafna, segir Bólu-Hjálmar. Þor-
leifur var með heimaskóla í Múla
og þegar Skúli fór út til að hefja
nám í Kaupmannahafnarháskóla
var hann annar tveggja drengja
frá Múla í Aðaldal í Þingeyjar-
sýslu sem hófu nám þar ytra, en
aðeins einn drengur frá Skálholti
og einn frá Hólum. Þetta sýnir
hvað heimaskólinn í Múla var
góður. Í Þingeyjarsýslu var strax
á miðöldum merk miðja menning-
ar.“
Grét þegar hann fann til
Þegar Skúli kom heim frá
Kaupmannahöfn, 22 ára guðfræði-
nemi, sigldur og einhleypur, var
hann um tíma í Bjarnanesi í
Skaftafellssýslu, þar sem hann var
sýslumaður.
„Hann barnaði þar tvær gjaf-
vaxta fósturdætur prestsins hús-
ráðanda síns, Guðrúnu og Stein-
unni. Barnið sem hann átti með
Guðrúnu var vanskapað og Skúli
sór það barn af sér, annars hefði
hann ekki getað setið í embætti,
því yfirvald sem hýðir fólk fyrir
lausaleik getur ekki átt tvö lausa-
leiksbörn í einu. Skúli orðar það á
þann veg að hann muni gera þá
skuld upp við Guð þegar þar að
komi. Það kemur fram í heim-
ildum að Skúli var bullandi tilfinn-
ingavera eins og margir karl-
mannlegir eldhugar, karlar og
konur, og hann grét þegar hann
fann til. Fólk, sem er heitt í
hamsi, er oftast með rjúkandi til-
finningar og grætur án þess að
skammast sín. En hann gekkst
auðvitað við barni Steinunnar
Thorlacius og giftist henni. Hún
er sú ektakvinna sem fylgir honum
út lífið, elur honum börn og býr
með honum í Viðey. Þau tilheyra
sem landfógetahjón háaðli Ís-
lands.“
Örn hlustaði á Oddnýju
kreista úr sér krakkann
Fjölmargt drífur á daga Skúla
áður en hann verður landfógeti
með aðsetur í Viðey og um það allt
má lesa í bók Þórunnar.
„Skúli var konungur í ríki
sínu. Þegar hann fæddist settist
örn á ufsir bæjarins. Eftir því var
tekið og það fært til bókar. Þessi
konungur fuglanna heyrði hljóðin í
Oddnýju móður Skúla þegar hún
kreisti úr sér krakkann, örn aldar.
Þegar ég fór í vettvangsrannsókn
þar sem drengurinn Skúli fæddist,
rann upp fyrir mér að nokkrum ár-
um áður þegar ég var á gangi úti í
Viðey með Erlu Þórarinsdóttur
myndlistarmanni, reis risastórt
fygli upp úr þúfunum rétt framan
við okkur. Þetta var ungur örn,
sennilega úr Borgarfirði. Þá vissi
ég ekki að ég ætti eftir að skrifa
sögu arnarins Skúla fógeta, sem
byggði slotið í Viðey og varð faðir
Reykjavíkur.“
Innandyra „Ég afhendi þér þessa bók með ánægju, því þú ert kvenna fróðust um Skúla.“ Kátar Gleðin var við völd á heimleiðinni enda siglt sérstaklega út í Viðey til að afhenda bókina.
Skúli var mikil tilfinningavera
Sólin kyssti kinn þegar Þórunn Jarla Valdimarsdóttir sigldi út í Viðey í vikunni til fundar við anda Skúla fógeta sem þar byggði og bjó.
Þórunn sendir nú frá sér bók um þennan föður Reykjavíkur sem var breyskur maður en framkvæmdaglaður enda frekur og hvatvís en líka
bullandi tilfinningavera. Skúli var landreisnarmaður, eldsmaður og iðandi í skinninu. Hann má ekki gleymast.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Fegurðin Þær voru glaðbeittar vinkonurnar Hrefna og Þórunn eftir að hafa átt góða stund á fyrrum heimaslóðum Skúla í blessaðri blíðunni.
Bók Þórunnar um Skúla kemur í
búðir nk. þriðjudag en þann sama
dag mun Vigdís Finnbogadóttir
taka við eintaki úr hendi Þórunnar
í Fógetagarði í miðbæ Reykjavíkur
við styttu Guðmundar frá Miðdal
af Skúla.