Morgunblaðið - 12.11.2018, Qupperneq 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 12. NÓVEMBER 2018
Gamalt og nýtt Grágæsir á flugi yfir bílum og fólk að gefa öndum og álftum brauð fyrir framan menningarhúsið Iðnó við Tjörnina með tónlistarhúsið Hörpu og Esju í öllu sínu veldi í bakgrunni.
Árni Sæberg
Núverandi mennta-
málaráðherra hefur
hrint af stað vinnu við
gerð nýrrar mennta-
stefnu sem gilda á til
ársins 2030. Það er
þarft verk og miklu
skiptir að vel takist til.
Yngsta skólastigið á
Íslandi er leik-
skólastigið og á þá
hvort tveggja við, að
þar eru yngstu nem-
endurnir og svo hitt, að styst er síð-
an starf leikskóla var gert að sjálf-
stæðu skólastigi. Það er ýmislegt
sem bendir til að leikskólastigið sé
enn í frumbernsku, hafi ekki slitið
barnsskónum ef svo má segja. Þá er
ekki átt við það starf sem unnið er í
leikskólum landsins, – það er nær
undantekningarlaust prýðilegt.
Hins vegar virðist sjónum ekki hafa
verið beint nægilega að kerfinu
sjálfu, umgjörðinni og skipulaginu,
því svo er að sjá að það hafi fyrst og
fremst þróast tilviljanakennt út frá
þörfum foreldra og at-
vinnulífs fyrir barna-
gæslu.
Hvað aldur nemenda
varðar þá er leik-
skólastigið fyrir börn
undir skólaskyldualdri,
eins og segir í lögum
um leikskóla. Hvenær
börn eiga að hefja nám
eða vistun í leikskóla,
er hins vegar óljósara
og virðist fyrst og
fremst fara eftir henti-
stefnu og fjárhagslegri
getu hvers og eins
sveitarfélags.
Ætli það séu engin uppeldis-
fræðileg eða þroskasálfræðileg rök
fyrir því hvenær skynsamlegt er að
barn komi til náms og dvalar í stofn-
un eins og leikskóla? Er eðlilegt að
það sé bara tilviljunum háð? Er eðli-
legt að það ráðist meira af þörfum
foreldra fyrir að taka þátt í atvinnu-
lífinu en þörfum barnsins sjálfs fyr-
ir nærveru og umönnun foreldra
sinna?
Lokið á leikskólakerfinu liggur
ljóst fyrir, skilin milli leik- og
grunnskólans. En þarf ekki líka að
setja botn í kerfið, botn byggðan á
hagsmunum barnsins, þroska-
sálfræðilegum rökum? Eða finnst
okkur eðlilegra að miða botninn við
þarfir samfélagsins fyrir barna-
gæslu hverju sinni? Ný mennta-
stefna þarf að svara þessum spurn-
ingum með skýrum faglegum
leiðbeiningum um upphaf leik-
skólastigsins.
Og hvað með dvalartíma barna í
leikskólum? Er gott og eðlilegt að
lítil börn dvelji að meðaltali um 45
vikur á ári í leikskóla, meðan börn í
grunnskóla eru 36 vikur í skólanum
ár hvert? Skóladagur leikskóla-
barna er auk þess í flestum tilfellum
lengri en hjá grunnskólabörnum.
Finnst okkur eðlilegt að því yngri
sem börnin eru því lengri tíma
dvelji þau í skólanum?
Leikskólakerfið er fyrst og
fremst sniðið að þörfum þéttbýlis
því það gerir ráð fyrir að foreldrar
komi börnum sínum sjálfir í leik-
skólann og sæki að skóla loknum.
Það krefst stuttra vegalengda til og
frá skóla. Leikskólakerfið hentar
illa í dreifbýli þar sem vegalengdir
eru miklar því það eru takmörk fyr-
ir því hvað hægt er að ætlast til að
foreldrar flytji börn sín um langan
veg til og frá leikskóla. Skólakerfi
sem gerir ráð fyrir að foreldrar aki
börnum sínum tugi km í leikskóla
getur tæplega talist góð þjónusta
við íbúa dreifbýlisins. Til að jafna
aðstöðu leikskólabarna til skóla-
göngu þarf ný menntastefna að
gera ráð fyrir skólaakstri með leik-
skólabörn í dreifbýli með sama
hætti og grunnskólabörn.
Ný menntastefna til ársins 2030
þarf fyrst og fremst að taka stöðu
með börnum þessa lands. Það krefst
barnvæns samfélags þar sem hagur
ungra barna og fjölskyldna þeirra
er hafður að leiðarljósi. Barnvænt
samfélag krefst verulega lengra
fæðingarorlofs en nú er og barn-
vænt samfélag krefst líka styttri
vinnuviku. Barnvænt samfélag get-
ur einnig þurft að huga að öðrum
leiðum en leikskólum til umönnunar
yngstu barnanna.
Barnvænt samfélag gerir kröfu
um breyttan hugsunarhátt, lág-
stemmdari, með minni áherslu á
veraldleg gæði en meiri á mannleg
gildi og innihald. Í nýrri mennta-
stefnu þarf að ríkja skilningur á að
hvert barn á rétt á nærveru og
umönnun foreldra sinna fyrstu ævi-
árin og þar þarf líka að ríkja skiln-
ingur á því að það er réttur foreldra
að búa í samfélagi sem gerir þeim
kleift að rækja uppeldisskyldur sín-
ar gagnvart börnum sínum. Í nýrri
menntastefnu þarf að ríkja skiln-
ingur á því að góð tilfinningaleg
tengsl barns og foreldris eru grunn-
ur þess sem á eftir kemur.
Eftir Ólaf
Arngrímsson »Er eðlilegt að það
ráðist meira af þörf-
um foreldra fyrir að
taka þátt í atvinnulífinu
en þörfum barnsins
sjálfs fyrir nærveru og
umönnun foreldra
sinna?
Ólafur
Arngrímsson
Höfundur er skólastjóri
Stórutjarnaskóla.
oliarn@storutjarnaskoli.is
Að taka stöðu með börnum
– menntastefna til ársins 2030
Í síðustu viku gekk
dómur Hæstaréttar í
máli sem Samherji
hafði höfðað á hendur
Seðlabanka Íslands til
ógildingar á stjórn-
valdssekt sem bank-
inn hafði lagt á fyr-
irtækið í september
2016. Var staðfestur
héraðsdómur, þar sem
sektin var felld úr
gildi. Höfðu ekki verið
lagaskilyrði til að leggja hana á.
Málsýfingar Seðlabankans á
hendur Samherja hófust á árinu
2012 með húsrannsókn á skrif-
stofum fyrirtækisins. Mikill fjöl-
miðlahvellur varð vegna þessarar
aðfarar og virðist fréttastofa RÚV
hafa átt beinan þátt í að stofna til
þessa upphlaups. Vísast um það til
bókar eftir Björn Jón
Bragason, „Gjaldeyr-
iseftirlitið“, sem út
kom á árinu 2016.
Enginn vafi er á að
þetta upphlaup var til
þess fallið að skaða
fyrirtækið með alvar-
legum hætti.
Í apríl 2013 kærði
bankinn svo Samherja
fyrir brot á reglum um
gjaldeyrismál. Sér-
stakur saksóknari
taldi kæruna ekki geta
orðið tilefni lög-
reglurannsóknar og vísaði henni
frá sér. Bankinn kærði þá fjóra
nafngreinda einstaklinga sem voru
í fyrirsvari fyrir Samherja. Í sept-
ember 2015 endursendi sérstakur
saksóknari þessa kæru líka til
baka, þar sem ekki væru uppfyllt
lagaskilyrði fyrir henni.
Bankinn gafst samt ekki upp. Í
september 2016 lagði hann á fyr-
irtækið 15 milljón króna stjórn-
valdssekt. Með dómi Hæstaréttar í
síðustu viku var fallist á kröfu
Samherja um að fella sektina niður.
Ekki hefðu verið uppfyllt lagaskil-
yrði til að leggja hana á.
Þetta er einfaldlega dæmi um
mál þar sem handhafi opinbers
valds misbeitir valdi sínu til tjóns
fyrir starfandi atvinnufyrirtæki í
landinu. Brot bankans er gróft þó
að ekki væri fyrir annað en að hann
hefur ekki viljað sjá að sér þó að
hann hafi fengið skýr og alvöru-
þrungin tilefni til þess á leiðinni.
Hér á ekki að þurfa um að binda.
Seðlabankastjórinn ber ábyrgð á
þessari aðför bankans. Hann tók
reyndar sjálfur beinan þátt í henni,
svo sem fram hefur komið reglu-
lega í fjölmiðlum, meðan á þessu
hefur staðið. Það ætti að vera aug-
ljóst að bæði hann og aðrir emb-
ættismenn við bankann, sem tóku
þátt í þessu, hljóta að víkja. Það
fylgir því mikil ábyrgð að stjórna
opinberum stofnunum sem fengnar
eru heimildir til að beita borgara
valdi þeim til tjóns. Þegar svo
hrapallega tekst til sem hér er
raunin hljóta þeir sem ábyrgð bera
á aðför stofnunar að gjalda fyrir
með starfi sínu. Um það ætti ekki
að þurfa neinar málalengingar.
En þá birtist í fjölmiðlum for-
sætisráðherra þjóðarinnar, en sam-
kvæmt lögum skipar sá ráðherra
bankastjórann til starfa og ætti því
að víkja honum úr starfi vilji hann
ekki víkja sjálfur. Dómurinn hefur
ekki áhrif á stöðu seðlabankastjóra
segir ráðherrann!
Hér birtist okkur hin íslenska
leið. Engu máli skiptir þó að op-
inberir starfsmenn misfari með
vald sitt og valdi borgurum að ólög-
um bæði fjárhagslegu og persónu-
legu tjóni. Þeir skulu enga ábyrgð
bera á athöfnum sínum. Kannski
við ættum að biðja stjórn-
málamenn, sem taka svona afstöðu,
að hlífa okkur í framtíðinni við
orðagjálfri um ábyrga og vandaða
stjórnsýslu? Þeir sem þannig tala
reglulega eru ekki síður en hinir
botnsokknir í þá spillingu sem ríkir
á Íslandi við meðferð opinbers
valds.
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson »Engu máli skiptir þó
að opinberir starfs-
menn misfari með vald
sitt og valdi borgurum
að ólögum bæði fjár-
hagslegu og persónu-
legu tjóni. Þeir skulu
enga ábyrgð bera á at-
höfnum sínum.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er lögmaður.
Vikist undan ábyrgð