Morgunblaðið - 27.11.2018, Blaðsíða 31

MENNING 31
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. NÓVEMBER 2018
Ný, athyglisverð og bráð-skemmtileg skáldsagaBergsveins Birgissonar,Lifandilífslækur, gerist
„á þeim dögum þegar líf hinnar ís-
lensku þjóðar hékk á bláþræði“. Það
var á þeim miklu hörmungatímum á
níunda áratug 18. aldar, þegar móðu-
harðindin gengu nærri þjóðinni og
stráfelldu menn og skepnur; og það
gaus víðar með tilheyrandi skaða og
harðræði, stór-
flóð gengu yfir,
hafís lagðist að
landi, stóra-
bóla herjaði, og
svo lést fólk af
vondum og
skemmdum
mat. „Lífið var
á sinn hátt ekki
mögulegt,“ seg-
ir í fyrsta kafla
þar sem hörm-
ungunum er lýst. Og fleiri en Íslend-
ingar „voru farnir að úthugsa vissar
ráðstafanir svo innbyggjarar lands-
ins myndu ei þurrkast út með öllu.“
Þær ráðstafanir voru, eins og þekkt
er, að flytja stóran hluta íbúa lands-
ins á brott, að taka þá frá þessu
hörmungarskeri.
Sá fyrirhugaði brottflutningur er
vissulega frábært söguefni, sem
Bergsveinn vinnur með á fínan hátt.
Frásögnin hefst á kostulegum fund-
um í Kansellíinu í Kaupmannahöfn,
þar sem rætt er um málefni Íslands
og grafalvarlega stöðuna. Andmæli
mega sín lítils gegn vilja kammer-
herra Levetzows, um að björgunar-
aðgerðir Íslendinga, með flutningi,
verði útfærðar. Og lesandinn fylgir
síðan einum þeirra fulltrúa sem send-
ir eru til landsins „í rannsaks-
tilgangi“. Hann heitir Magnus Aure-
lius Egede, sonur dansks föður og
íslenskrar móður – talar því mál inn-
lendra, og er dæmigerður fulltrúi
upplýsingarstefnunnar og nýjustu
vísindahyggju þess tíma. Hugmynda
sem eiga eftir að rekast illilega á hug-
myndaheim innbyggjaranna á þeim
hluta Íslands sem hann ferðast um,
fyrst Vatnsnes og síðan norður
Strandir, um heim sem var hvorki
þekktur né mældur. En hlutverk
Magnúsar er, auk þess að yfirheyra
heimamenn með assistentum sínum,
að mæla og hnita landið og hafa enn
fremur „augu opin fyrir antikvítet-
um, bréfum og pergamentbókum og
kaupa vægu verði…“.
Sögumaður kveðst byggja á sög-
unnar anda og hans heimildar-
mönnum, munnmælum þess tíma,
þegar hann fylgir Magnúsi og kostu-
legum aðstoðarmönnum hans eftir á
ferðalaginu, milli ömurlegra kotbýla,
og segir af samskiptunum við bláfá-
tækan og illa leikinn lýðinn sem enn
þraukar. Frásögnin er framan af
brotin upp með formlegum bréfum
sem Magnús ritar Levetzow, þar sem
lýst er bæði upplifunum og ástandi,
og blandast þar saman á snjallan hátt
vísindanna andi sem rammasta
hjátrú, og lesandinn er jafnframt
upplýstur um ferðalagið úr annarri
átt en frá sögumanni. Það gengur
nefnilega alls ekki allt að óskum; að-
stoðarmenn óttast norðurhluta
Stranda og láta sig að lokum hverfa,
Magnús verður fyrir ýmsum skakka-
föllum – mergjuð náttúran tekur að
hafa skynsemisnálgun hans undir –
og alvarlegustum undir lokin, á leið
til Hallvarðar bónda í Skjaldbjarnar-
vík. Þar verður Magnús fyrir árás
sem ríður honum nánast að fullu, og
þarf eftir það að treysta á góð-
mennsku, ást og trú á náttúruna til
þess að lifa af.
Í síðustu bókum sínum hefur
Bergsveinn leikið sér að því að stíga
á eftirtektarverðan hátt aftur í sög-
una og vinna úr henni á persónulegan
hátt. Í höfundarverki hans ber enn
hæst Geirmundar sögu heljarskinns,
sem hafði undirtitilinn Íslenzkt forn-
rit, og byggðist á fræðilegri rann-
sókn höfundarins sem áður kom út á
merkilegri bók í Noregi en síðar hér,
Leitin að svarta víkingnum. Berg-
sveinn hefur því sýnt hvað hann er
snjall að vinna á persónulegan, og oft
skoplegan, hátt úr sögunni og fyrna
um leið mál sitt sem hæfir. Hér leik-
ur hann sér, og þá einkum í fyrri
hlutanum, með kansellístíl og
dönskuskotna íslensku 18. aldar, en
færir tungutakið nær okkur í tíma og
tali eftir því sem Magnús verður und-
irgengnari háttum og kröftum nátt-
úru og manna hér. Hann fær nokkra
fylgdarmenn á leiðinni sem lesandinn
áttar sig smám saman á því að hann
sér einn; Magnús reynist ramm-
skyggn og nær með mennskunni að
aðstoða þessa vesalinga, sem um leið
segja sögur sínar og draga upp átak-
anlegar myndir af þeirri grimmd sem
viðgekkst.
Lifandilífslækur Bergsveins mun
eflaust rata til margra, eins og þessi
ævintýralega og fína saga á skilið, og
því rétt að segja ekki of mikið um
línulega frásögnina af upplifunum,
ástum og lífsháska Magnúsar, sem
rituð er bæði af list og snerpu. En
Epilogus höfundar dregur í lokin upp
allt aðra Íslandssögu en við þekkjum;
hvernig fyrirætlun ráðamanna hafi
gengið eftir og landsmenn verið flutt-
ir á brott. Þar er á býsna snjallan og
gagnrýninn en þó knappan hátt
dregin upp mynd af því hvernig land-
ið var lagt undir stóriðjuævintýri og
annan djöfulskap eyðingarafla, allt
nema Strandir, og þar kemur Magn-
ús Árelíus aftur við sögu.
Bergsveinn Sagan Lifandilífslækur
er rituð „bæði af list og snerpu“.
Þegar líf hinnar íslensku
þjóðar hékk á bláþræði
Skáldsaga
Lifandilífslækur bbbbm
Eftir Bergsvein Birgisson.
Bjartur, 2018. Innb., 295 bls.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR
Vilborg Auður
Ísleifsdóttir
sagnfræðingur
heldur fyrirlest-
urinn „Mann-
gerðar hörm-
ungar á 16. öld.
Dýrt er drottins
orðið“ í dag kl.
12.05 í fyrir-
lestrasal Þjóð-
minjasafns Ís-
lands og er hann sá síðasti á þessu
misseri í fyrirlestraröð sem Sagn-
fræðingafélag Íslands skipuleggur
í samvinnu við Þjóðminjasafnið.
Þema haustsins er hörmungar og
segir m.a. um fyrirlestur dagsins:
„Í Danmörku stefndi Kristján
III að því að koma á nútímaríki í
löndum sínum en máttarviðir þess
voru miðstýrð stjórnsýsla með
stöðluðu dómsvaldi, fastaher og
lúthersk kirkja. Stofnkostnaður
nútímaríkisins var mikill og hafði
í för með sér gífurlega eignaupp-
töku og eignatilfærslu í öllum
löndum hins danska ríkis.
Kirkjuordinanzían frá 1537
bylti hinni kaþólsku miðaldakirkju
á Íslandi og ýmsum stofnunum
hennar. Fyrirlesturinn mun fjalla
um birtingarmyndir þessarar
eignatilfærslu hérlendis og áhrif
hennar á innviði íslensks sam-
félags, sem rekja má allt fram á
20. öld, einkum hvað varðar stöðu
fátækra.“
Manngerðar hörm-
ungar á 16. öld
Vilborg Auður
Ísleifsdóttir
Laumulistasamsteypan býður til annarrar kaffipásu
sinnar undir titlinum Rúmelsi í Nýlistasafninu frá og
með deginum í dag til 2. desember. „Á opnunartímum
safnsins býðst gestum og gangandi að staldra við, í
lengri eða styttri tíma, og taka sér pásu ásamt með-
limum samsteypunnar,“ segir í tilkynningu. „Þetta er
alveg að bresta á, við erum að fara að gera eitthvað
stórkostlegt bara eftir smááá stund, einn kaffibolla í
viðbót. Og kannski tíu dropa til,“ segir m.a. í tilkynn-
ingu. Laumulistasamsteypan er hópur listamanna sem
dvelja árlega og tímabundið saman í Hrísey. Ásgerður
Birna Björnsdóttir og Helena Aðalsteinsdóttir stofnuðu
samsteypuna.
Annað Rúmelsi Laumulistasamsteypu
Ásgerður Birna
Björnsdóttir
Tríó bandaríska píanóleikarans
George Colligan leikur á djass-
kvöldi Kex hostels í kvöld. Tríóið
hefur leik kl. 20.30 og er aðgangur
ókeypis að tónleikunum. Með Coll-
igan leika Þorgrímur Jónsson á
kontrabassa og Scott McLemore á
trommur.
Colligan hefur komið víða við á
ferli sínum, segir í tilkynningu.
„Hann vermdi lengi píanóbekkinn í
sveitum söngkonunnar Cassandra
Wilson og klarinettuleikarans Don
Byron. Undanfarin ár hefur Collig-
an leikið í kvartett trommuleikar-
ans Jack DeJohnette auk þess að
leiða sín eigin verkefni. Colligan er
trompetleikari að mennt en skipti
yfir á píanó að loknu tónlistarnámi
og er sjálfmenntaður píanisti,“ seg-
ir þar. Á efnisskránni í kvöld verða
standardar, djasssmellir og verk
eftir Colligan.
Tríó George Colligan á Kex hosteli
Píanóleikari Colligan lærði á
trompet en skipti yfir í píanó.
Ronja Ræningjadóttir (Stóra sviðið)
Lau 1/12 kl. 14:00 Auka Sun 6/1 kl. 13:00 28.sýn Sun 3/2 kl. 13:00 36.sýn
Lau 1/12 kl. 17:00 23. s Sun 6/1 kl. 16:00 29.sýn Sun 3/2 kl. 16:00 37.sýn
Sun 2/12 kl. 14:00 Auka Sun 13/1 kl. 13:00 30.sýn Sun 10/2 kl. 13:00 38.sýn
Sun 2/12 kl. 17:00 24. s Sun 13/1 kl. 16:00 31.sýn Sun 10/2 kl. 16:00 39.sýn
Sun 9/12 kl. 14:00 Auka Lau 19/1 kl. 13:00 Aukas. Sun 17/2 kl. 13:00 40.sýn
Sun 9/12 kl. 17:00 25. s Lau 19/1 kl. 16:00 Aukas. Sun 17/2 kl. 16:00 41.sýn
Lau 29/12 kl. 13:00 Auka Sun 20/1 kl. 13:00 32.sýn Sun 24/2 kl. 13:00 42.sýn
Lau 29/12 kl. 16:00 Auka Sun 20/1 kl. 16:00 33.sýn Sun 24/2 kl. 16:00 43.sýn
Sun 30/12 kl. 13:00 26. s Sun 27/1 kl. 13:00 34.sýn
Sun 30/12 kl. 16:00 27. s Sun 27/1 kl. 16:00 35.sýn
Stórskemmtilegur og æsispennandi söngleikur fyrir alla fjölskylduna!
Samþykki (Stóra sviðið)
Fim 29/11 kl. 19:30 8.s Fös 30/11 kl. 19:30 9.s Fös 7/12 kl. 19:30 10.sýn
Kraftmikið, splunkunýtt verk sem sló í gegn í Breska þjóðleikhúsinu.
Einræðisherrann (Stóra Sviðið)
Mið 26/12 kl. 19:30 Frums Fös 11/1 kl. 19:30 5.sýn Fim 24/1 kl. 19:30 9.sýn
Fim 27/12 kl. 19:30 2.sýn Lau 12/1 kl. 19:30 6.sýn Fös 25/1 kl. 19:30 10.sýn
Fös 28/12 kl. 19:30 3.sýn Fim 17/1 kl. 19:30 7.sýn
Lau 5/1 kl. 19:30 4.sýn Fös 18/1 kl. 19:30 8.sýn
Siggi Sigurjóns mætir Charlie Chaplin!
Fokkað í fullveldinu (Stóra sviðið)
Lau 1/12 kl. 22:00
Frekar vandræðaleg kvöldstund á Stóra sviðinu
Fly Me To The Moon (Kassinn)
Lau 1/12 kl. 19:30 21.sýn Fös 7/12 kl. 19:30 20.sýn
Nýtt verk eftir höfund hins geysivinsæla leikrits Með fulla vasa af grjóti
Leitin að jólunum (Leikhúsloft)
Lau 1/12 kl. 11:00 320.s Sun 9/12 kl. 12:30 328.s Sun 16/12 kl. 14:30 336.s
Lau 1/12 kl. 12:30 321.s Fös 14/12 kl. 17:30 329.s Lau 22/12 kl. 11:00 337.s
Sun 2/12 kl. 11:00 322.s Fös 14/12 kl. 19:00 330.s Lau 22/12 kl. 13:00 338.s
Sun 2/12 kl. 12:30 323.s Lau 15/12 kl. 11:00 331.s Lau 22/12 kl. 14:30 339.s
Lau 8/12 kl. 11:00 324.s Lau 15/12 kl. 13:00 332.s Sun 23/12 kl. 11:00 340.s
Lau 8/12 kl. 13:00 325.s Lau 15/12 kl. 14:30 333.s Sun 23/12 kl. 13:00 341.s
Lau 8/12 kl. 14:30 326.s Sun 16/12 kl. 11:00 334.s Sun 23/12 kl. 14:30 342.s
Sun 9/12 kl. 11:00 327.s Sun 16/12 kl. 13:00 335.s
Grímuverðlaunasýningin Leitin að jólunum.
Insomnia (Kassinn)
Fim 29/11 kl. 19:30 5.sýn Lau 12/1 kl. 19:30 7.sýn Fös 18/1 kl. 19:30 9.sýn
Fös 30/11 kl. 19:30 6.sýn Fim 17/1 kl. 19:30 8.sýn
Brandarinn sem aldrei deyr
Improv Ísland (Þjóðleikhúskjallari)
Mið 28/11 kl. 20:00 Mið 5/12 kl. 20:00 Mið 12/12 kl. 20:00
Spunasýningarnar vinsælu snúa aftur - engin sýning eins!
leikhusid.is | midasala@leikhusid.is | 551 1200
Elly (Stóra sviðið)
Fim 29/11 kl. 20:00 175. s Fös 7/12 kl. 20:00 179. s Sun 16/12 kl. 20:00 183. s
Lau 1/12 kl. 20:00 176. s Sun 9/12 kl. 20:00 180. s Sun 30/12 kl. 15:00 aukas.
Sun 2/12 kl. 20:00 177. s Fim 13/12 kl. 20:00 181. s Sun 30/12 kl. 20:00 aukas.
Fim 6/12 kl. 20:00 178. s Lau 15/12 kl. 20:00 182. s
Stjarna er fædd.
Allt sem er frábært (Litla sviðið)
Fös 30/11 kl. 20:00 22. s Fös 14/12 kl. 20:00 24. s
Fös 7/12 kl. 20:00 23. s Sun 30/12 kl. 20:00 25. s
Gleðileikur um depurð.
Kvenfólk (Nýja sviðið)
Fös 30/11 kl. 20:00 5. s Sun 16/12 kl. 20:00 11. s Fös 4/1 kl. 20:00 aukas.
Lau 1/12 kl. 20:00 6. s Fim 20/12 kl. 20:00 aukas. Lau 5/1 kl. 20:00 aukas.
Fös 7/12 kl. 20:00 7. s Fös 21/12 kl. 20:00 aukas. Sun 6/1 kl. 20:00 15. s
Lau 8/12 kl. 20:00 8. s Fös 28/12 kl. 20:00 12. s Fös 11/1 kl. 20:00 16. s
Fim 13/12 kl. 20:00 9. s Lau 29/12 kl. 20:00 13. s Lau 12/1 kl. 20:00 17. s
Fös 14/12 kl. 20:00 10. s Sun 30/12 kl. 20:00 14. s
Drepfyndin sagnfræði með söngvum.
Tvískinnungur (Litla sviðið)
Sun 2/12 kl. 20:00 6. s Fim 6/12 kl. 20:00 7. s Sun 16/12 kl. 20:00 Lokas.
Aðeins þrjár sýningar eftir!
Jólaflækja (Litla sviðið)
Lau 1/12 kl. 13:00 3. s Sun 9/12 kl. 13:00 6. s Lau 22/12 kl. 13:00 9. s
Sun 2/12 kl. 13:00 4. s Lau 15/12 kl. 13:00 7. s
Lau 8/12 kl. 13:00 5. s Sun 16/12 kl. 13:00 8. s
Aðeins sýnt á aðventunni.
Rocky Horror (Stóra sviðið)
Fös 30/11 kl. 20:00 69. s Lau 8/12 kl. 20:00 70.s Fös 14/12 kl. 20:00 Lokas.
Allra síðustu sýningar!
BORGARLEIKHÚSIÐ
Kynntu þér nýjan tapas-matseðil Leikhúsbarsins
á borgarleikhus.is
Miðasala | 568 8000 | borgarleikhus.is
Veistu um góðan
rafvirkja?
FINNA.is