Morgunblaðið - 07.12.2018, Page 43

MENNING 43
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. DESEMBER 2018
19. kafli
Vorið 1978 sendi David McDuff
mér skeyti um að sækja sig á
Keflavíkurflugvöll. Ég hafði lokið
fyrstu gerð af fyrstu skáldsögu
minni, Milljón prósent menn, og í
einhverju fáti sent David fyrsta
kaflann. Hann sendi mér hann til
baka á ensku! Ég opnaði bréfið á
Mokka og las þýðinguna með lotn-
ingu. Ég hafði
aldrei fyrr séð
stakan staf eftir
sjálfan mig á
öðru tungumáli
en íslensku.
Stuttu síðar fékk
ég annað bréf frá
David. Hann
hafði sent kafl-
ann á virtan am-
erískan útgefanda, Grove Press í
New York, og þeir voru himinlif-
andi. Ég hélt ég væri að verða
heimsfrægur.
David er fæddur í Edinborg 1944
og ólst þar upp og þegar hann var
tólf ára þá óskaði hann sér bókar
um íslenska málfræði í afmælisgjöf.
Svona var hann nú sérstæður
drengur.
David McDuff er einna líkastur
mannlegum flamingó-fugli. Að sjá
hann í kokteilpartí er svipað því að
sjá þennan tígulega en sérkennilega
vaðfugl fara um í tjörn eða sefi og
róta þar með löngu nefinu í volgri
botnleðjunni. David rótar hins vegar
í rússneskum bókmenntum nítjándu
aldar og í kokteilpartí getur hann
talað yfir öxlina á sér á tíu til fimm-
tán tungumálum við hina kúltúr-
fuglana í kring.
Ég setti Eyjólf Halldórsson –
Eyjólf bankamann – inn í málið.
Hann hafði tekið að sér að verða nýr
Erlendur í Unuhúsi. Hann skaffaði
peninga svo hægt væri að fá David
til þess að koma til Íslands að þýða.
Ég lét honum eftir vinnustofu mína í
risinu á Frakkastíg og byrjaði sjálf-
ur að vinna í eldhúsinu á neðri hæð-
inni. Nú var sama bókin í vinnslu á
tveimur tungumálum í sama húsi.
David hafði komið úr fríhöfninni
klyfjaður sælgæti og með flösku af
Grant‘s viskíi.
Við endurnýjuðum kynni okkar
með því að drekka flöskuna. Allt í
einu var kominn morgunn fyrir ut-
an, sléttur sjór á milli Frakkastígs
og Esju og hálftæmd flaska af
brennivíni komin á borðið til við-
bótar og David byrjaður að hringja
út um allan heim. En hann er sér-
lega náttúraður fyrir hringingar um
miðjar nætur ef hann hefur smakk-
að það. Einhvern tímann tilkynnti
hann mér í gegnum viskíþokuna: –
Joseph vill koma.
– Segðu þá bara Joseph að koma,
sagði ég.
– En eigum við pening? spurði
McDuff.
– Já, vitaskuld, sagði ég. – Það er
til nóg af peningum í veröldinni vin-
ur minn, vandinn er bara sá að hafa
vit á að ná í þá. Ég var að vitna í Ás-
björn Ólafsson stórkaupmann föður-
bróður minn.
– Og má ég þá segja honum að
koma?
– Allt í þessu fína með það, sagði
ég.
Ég komst svo að því þegar við
röknuðum úr rotinu að ég var búinn
að bjóða Rússa sem hét Joseph
Brodsky til Íslands. Ég hafði aldrei
heyrt minnst á Joseph Brodsky og
sagði David að hér væri á ferðinni
einhver misskilningur. En þá varð
hann ákaflega sár og sagði: – Well if
you don’t want to invite him, don’t,
og þar sem mér þykir alltaf slæmt
að sjá fólk sem ekki er hamingju-
samt þá hringdi ég í Eyjólf banka-
mann. Ég setti hann inn í málið og
bað hann lána mér fyrir flugmið-
anum og innan tíu mínútna var
Joseph Brodsky búinn að fá miðann
í hendur hjá Flugleiðum í New York
og var að velta því fyrir sér, frétti ég
síðar, að fara á miðanum til Ba-
hama-eyja vegna þess að hann hélt
að Ólafur Gunnarsson væri háskóli
sem var að bjóða sér til Íslands.
Þetta kom til af því að það mun alls
ekki óvenjulegt að forríkir háskólar
í Ameríku sendi skáldum flugmiða í
þeirri von að þeir líti við og lesi upp.
David sagði mér deili á Brodsky.
Strax á unga aldri var hann talinn
eitt efnilegasta ljóðskáld Rússa á
tuttugustu öld en þegar ljóð hans
byrjuðu að birtast á prenti var hann
sendur til Síberíu. Dómarinn hafði
spurt hvort hann hefði próf upp á
það að vera skáld. Brodsky svaraði:
Ég hef ekkert próf vegna þess að
skáldskapurinn kemur frá Guði.
Hann losnaði úr Síberíu fyrir til-
stuðlan skáldsins W.H. Auden, og
þaðan lá leiðin til Ameríku en þar
var Brodsky svo sannarlega ekki á
neinu nástrái. Þegar hann kom til
Íslands hafði hann fengið tvö hundr-
uð þúsund dollara úr einhverjum
sjóði til að kaupa sér íverustað og
var að reyna að gera upp við sig
hvort hann ætti að kaupa sér lítinn
fjallakofa á Íslandi eða á Írlandi.
Það var svo á föstudegi í júnímán-
uði 1978 að Joseph Brodsky kom til
landsins. Ég hafði vaknað snemma
þennan morgun og hellt upp á kaffi,
eins og ungu skáldi sæmir og sat og
var að fara yfir textann sem mundi
gera mig heimsfrægan þegar heims-
frægur maður stóð allt í einu í eld-
húsdyrunum með ferðatöskuna sína
og David að baki og Joseph brosti til
mín hýr til augna og sagði: – I can
see that there is some litterature
going on.
David: – Já, eins og þú kannski
manst þá sagði ég þér að hann er
rithöfundur.
– Nú, svo það er þá enginn há-
skóli, sagði Brodsky feginn. – Og
enginn campus.
– Nei, það er bara hann, sagði
David.
Joseph Brodsky var fremur lág-
vaxinn og þunnhærður, mundi
kannski kallast pattaralegur á ís-
lensku og var kominn með ekta
hamborgarabumbu og honum leist
svona rétt miður vel á Ísland.
Þegar lent var, þóttist hann vera
á tunglinu, þegar keyrt var Kringlu-
mýrarbrautina kannaðist hann við
sig í Ríga í Sovétríkjunum og þegar
ekið var niður Laugaveginn sagðist
hann geta svarið að hann væri í
New York.
Joseph Brodsky fór að sofa um
hábjartan dag og það var enn há-
bjartur dagur þegar hann vaknaði
og heljarmikill frúkostur beið hans.
Það var föstudagur í júní og slíkir
dagar á Frakkastíg 6A voru oft
dásamlegir því að út um stofuglugg-
ann mátti gjarnan sjá óstöðvandi
mannflauminn koma í þungu fljóti
niður götuna að fara í Ríkið. Þarna
mátti sjá margan vonbjartan haus-
inn fara skoppandi ofan á hausaflóð-
inu, gott ef Sigurður Örlygsson
skoppaði ekki hjá. Ég lék það oft að
sitja við borðstofuborðið með opinn
gluggann á föstudögum og krækja í
einn og einn inn fyrir.
Ég fór upp í ris að vekja Brodsky
vegna þess að mig hungraði í gott
partí og ég var búinn að setja mig í
stórskuld til að fá manninn til lands-
ins. Ég bankaði og opnaði örlítið
dyrnar og Joseph vaknaði með and-
fælum og settist fram á og þreifaði
fyrir sér fram í herbergið. Hann var
með fóðruð tuskugleraugu á andlit-
inu, ætluð til svefns. Hann hafði
keypt sér þessi svefngleraugu í til-
efni ferðarinnar norður í hábjarta
Jónsmessuna og var lengi að baksa
við ná þeim af sér.
Svo tók hann þau niður og mundi
að hann var á Íslandi. Ég sagði hon-
um að við ætluðum að fara að borða
og drekka.
– Fínt, sagði Brodsky og fór ofan í
töskuna sína og dró upp vodka-
flösku og viskíflösku.
En nú kom hann mér á óvart. –
Er mikið um KGB menn á Íslandi?
– Er hvað? sagði ég.
– KGB, sagði Joseph Brodsky. –
Er mikið um þá?
– Nei, það held ég varla, en ég er
samt ekki viss. Ég er hálf linur að
þekkja þá úr.
– Láttu mig um það, sagði
Brodsky.
Við settumst til borðs og ég sat
þannig að ég sá upp Frakkastíginn
og klukkan var orðin fimm og fólkið
farið að streyma í Ríkið. Ég sá einn
vin minn, mikinn slarkara, síga nið-
ur götuna með sólgleraugu og hatt.
Hann var langrauður í kinnum.
Einhvers staðar höfðum við kom-
ist yfir kassa af bjór og vorum rétt
byrjaðir að láta renna í glös. Þá var
dyrabjöllunni hringt.
Það var vinur minn sem ég hafði
séð út um gluggann. Hann hélt á
púrtvínsflösku og hafði fengið sér
tvo þrjá rótsterka slurka og lífið
blasti við. Ég bauð honum til stofu.
– Hver er þetta? spurði hann og
benti á Brodsky.
– Mjög frægur Rússi, sagði ég, –
og mikið ljóðskáld.
– Aha, frægur, sagði vinur minn á
ensku og settist. – Ég var næstum
því líka einu sinni orðinn frægur.
Það var í Róm.
– Oh yeah! sagði Joseph Brodsky
og það var hálf skrýtið „je“.
– Það vildi þannig til, vinur minn
ýtti sólgleraugunum ofar á nefið, –
að ég var staddur á næturklúbbi í
Róm, þegar allt í einu kemur til mín
maður að borðinu og kynnir sig og
segir: You look like a moviestar. I
am a film director and I am going to
make you a star.
– Og hvað gerðist svo? spurði
Brodsky.
– Ekkert, sagði vinur minn eftir
nokkra þögn. – Ég sá þennan mann
aldrei oftar. Ég varð ekki múvístar.
– This was a sad story, sagði
Brodsky og leit í kringum sig til að
athuga hvort aðrir væru sama sinn-
is. Hann tók upp harðfiskbita og
virti hann hugsandi fyrir sér. – Ó, ég
veit hvað þetta er, sagði hann og
setti harðfiskbitann aftur frá sér á
fatið.– Bragðast eins og gamlir skó-
sólar.
Á meðan Brodsky svaf með fóðr-
uðu svefngleraugun sín hafði David
lesið söguna mína Hrognkelsin sem
Ólafur Jónsson hafi skrifað svo fal-
lega um og Flóki myndskreytt og
endursagði hana nú á rússnesku.
Brodsky fékk sér síld og flatkökur
og hverabrauð, og hann fékk sér
stóran hlunk af lifrarkæfu, og hin og
þessi malakoff og alls konar pylsur,
og dálítið meira af vodka, og svo
heilt linsoðið egg og opnaði það var-
lega með hníf svo sjálf sólin rúllaði
út á diskinn hans, svona fallegt og
glæsilegt var þetta allt því ég var
farinn að bragða á rússneska vodk-
anu sem hann hafði lagt með sér á
borðið, og allt í einu var heilt hangi-
kjötslæri borið inn, heilt dúndrandi
læri sem æpti á að fá yfir sig sjóð-
heita uppstúfsgusu, vildi rauðar
rauðbeðusneiðar til að hallast upp
að sér, langaði að finna snarpheitar
kartöflur gæla við sig, þráði heitt að
vera krýnt með laufabrauði og sól-
gulu smjöri. Viðbitið féll í þungum
dropum af hverju strái á Frakkastíg
6A og fyrir utan var júnísólin og allt
fólkið að herða á sér að fara í Ríkið
og Esjan blá … Esjan er blá og við
erum allir bræður, hugsaði ég og
rifjaði upp þá setningu sem Alfreð
Flóki sagði að einna best lýsti því
hvað hippakynslóðin væri vitlaus, og
ég fékk mér meira af rússnesku
vodka í glas og sá kósakkakór
syngja: þeir stóðu á miðjum gylltum
kornakri sem var að bylgjast fyrir
heitum vindi, svona getur rússneskt
vodka verið gott, og Brodsky setti
upp í sig þykka sneið af hangikjöti
og sagði: – Þetta hangikjöt er besta
kjöt í heimi! Og nú var David búinn
að segja söguna um Hrognkelsin
sem fjallar um það hvernig konan sá
manninn sinn breytast í rauðmaga á
dauðastundu en hafði ekki hugmynd
um að það gerði hana sjálfa að grá-
sleppu. – Terrific! sagði Brodsky.
Allt var í himnalagi, partíið á há-
tindi! Vinur minn sem ekki hafði
hlotið heimsfrægð í Róm var á för-
um.
– Hvað gerir hann þessi? spurði
Brodsky.
– Ja, ég bara veit ekki hvað hann
er að gera, alveg þessa stundina,
svaraði ég.
– Gæti vel verið KGB eftir útlitinu
að dæma, sagði Brodsky.
– Fáðu þér síld, sagði David
McDuff.
Brodsky lyfti upp síldarflaki á
gaffalshorni og virti það fyrir sér. –
Síld heitir herring, sagði hann. –
Rímar á móti Göring. Göring herr-
ing. Herring Göring.
– Hvað er að frétta af KGB?
spurði ég.
– Ég get sagt þér sögu af KGB,
sagði Brodsky, – og hún er svona:
það var fyrir nokkru í verksmiðju,
ég segi ekki hvar þetta gerðist, en
sagan er sönn, að kom í ljós að stór
hluti framleiðslunnar skilaði sér
aldrei til vörutalningar. Þetta var
leikfangaverksmiðja sem framleiddi
ekkert nema upptrekktar endur.
Nú, vörður frá KGB var settur við
dyrnar og hann leitaði á öllum sem
fóru hjá en aldrei fannst önd á
nokkrum manni. En endurnar héldu
áfram að hverfa. Loks var fenginn
yfirmaður KGB frá Moskvu og eftir
mikil heilabrot komst hann að því
hvernig í öllu lá. Í verksmiðjunni
miðri var rist í gólfinu og þetta hol-
ræsi endaði í röri út í skurði, ein-
hver lyfti ristinni og lét upptrekkta
önd ofan í rörið og svo tók öndin sig
til og spásseraði út eftir rörinu og
datt ofan í skurðinn og þangað var
hægt að sækja hana eftir vinnu og
það var engan hægt að ákæra því
endurnar yfirgáfu verksmiðjuna
sjálfar. –They left the factory by
themselves, sagði Brodsky og hló. –
Yeah! ]...]
Nú var barið að dyrum. Það voru
Eyjólfur bankamaður og Hilmar
Örn Hilmarsson galdramaður.
Hilmar var með skjóðuna sína á öxl-
inni sem hafði að geyma boðskap
Aleisters Crowley og tarotspilin þar
að auki, og hann tók spilin upp og
breiddi úr þeim í logandi og litríkan
krans á borðið. Svo fór hann að spá:
– Hér er nú spilið með hengda
manninum, ekki veit það á gott. En
bíðum við, það er í fortíðinni, táknar
sennilega árin tvö í Síberíu, en
hengdi maðurinn snýr sér við með
tímanum og þá breytist öll merking
hans, hérna er sólin, nei, nei, það er
einhver ægilegur heiður sem bíður
þín, ha? Það er dáldið langt í það,
svona sjö, átta til níu ár. Gætu verið
bókmenntaverðlaun. Ætli það séu
ekki Nóbelsverðlaunin?
Brodsky virti Hilmar Örn fyrir
sér og vissi ekki hvaðan á hann stóð
veðrið.
Esjan er blá og við erum allir bræður
Ólafur Gunnarsson rithöfundur var góðvinur listamannanna Alfreðs Flóka, Dags Sigurðarsonar og Steinars Sigurjónssonar,
umdeildra snillinga sem ólu aldur sinn á jaðri samfélagsins. Í bókinni Listamannalaun lýsir hann kynnum sínum af þeim.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Húmor Ólafur Gunnarsson var góðvinur Alfreðs Flóka, Dags Sigurðarsonar og Steinars Sigurjónssonar.
Alfreð Flóki Dagur Sigurðarson Steinar Sigurjónsson