Fréttablaðið - 18.04.2019, Blaðsíða 12

Algengasta áhyggju-efni foreldra sem hafa tekið ákvörð-un um að sk ilja eru börnin þeirra. Hvernig það snerti
þau, líðan þeirra og viðbrögð og
hvernig þau takast á við slíkar
breytingar. Slíkar áhyggjur valda
því oft að foreldrið reynir að hug-
hreysta, laga og jafnvel lofa án þess
að átta sig á því hvað barninu er
mikilvægast.
„Börn eru ólík, fjölskyldur eru
ólíkar og foreldrar ná misgóðum
tengslum við börnin sín. Systkini
upplifa skilnað með mjög ólíkum
hætti. Foreldrar þurfa að axla
ábyrgð, sýna stöðugleika í sam-
skiptum og gefa barninu svigrúm
til að átta sig á breyttum aðstæð-
um. Það er meðal annars gert með
stuðningi og áheyrn,“ segir Ragn-
hildur.
„Þegar kemur að unglingum og
ungu fólki er mjög mikilvægt að
foreldrar séu ekki að gera þau að
sínum trúnaðarvinum og ætlast
til að þau myndi sér skoðun á hinu
foreldrinu. Hér þarf hver og einn
í fjölskyldunni að fá svigrúm til
að vinna úr breytingunum á mis-
miklum hraða.“
Eðlilegt er fyrir barn að fara í
gegnum sorgarferli þegar foreldr-
ar skilja. Í raun má segja að það
sé engin ein leið sem er best því
allt fer þetta eftir aldri og per-
sónugerð barnsins sem og því
samskiptamynstri sem hefur
verið ríkjandi í fjölskyldunni.
„Ef við byrjum að skoða
þetta út frá praktískum þátt-
um er best að upplýsa barnið
þegar ák vörðunin hef ur
verið tekin og komin vissa í
frekari framvindu. Út frá til-
finningalegu sjónarmiði er
best að ræða við barnið á
yfirvegaðan hátt án þess
þó að gera lítið úr tilfinn-
ingum foreldra. Þetta
er yf irleitt sorg-
legur atburður
og þur f um
v ið s v ig-
rúm til að
upplifa og
meðtaka,
bæði for-
eldrar og
börn. Mik-
ilvægast er
að foreldrar
séu móttæki-
l e g i r f y r i r
Barnið þurfi svigrúm
Stuðningur og áheyrn er það sem barn þarf á að halda þegar foreldrar skilja.
Börn eru afar ólík og upplifa breytingar af þessu tagi á mismunandi hátt.
Kolbrún Pálína Helgadóttir og Kristborg Bóel ákváðu að leiða saman hesta sína og
gera þætti um skilnaði. Hugmynd
þeirra á rætur sínar að rekja í per-
sónulega reynslu þeirra beggja en
Kristborg skrifaði bókina 261 dagur
sem byggð er á dagbók hennar eftir
skilnað.
„Sjálf hef ég alla tíð verið með-
vituð um það að vinna í sjálfri mér
og iðkað hina ýmsu andlegu vinnu
til að stækka og þroskast. Þegar svo
kom að þessari reynslu, að skilja,
áttaði ég mig á því að ég kunni það
ekki og átti engin verkfæri til. Ekki
frekar en nokkur annar þegar ég fór
að tala við fólk í sömu sporum. Enda
hefur engum verið kennt að skilja,“
segir Kolbrún Pálína.
Hún segir þættina í raun svar við
þeirri þörf að skilja hvað það raun-
verulega er að skilja og að fá sam-
þykki fyrir öllum þeim tilfinninga-
skala sem fólk fer í gegnum í ferlinu,
bæði andlega og líkamlega.
„Þættirnir hafa hins vegar tekið á
sig stærri mynd því áður en maður
skilur þarf víst ástarsamband eða
hjónaband til. Við skoðum því mjög
vel nútímasambönd, helstu álags-
þætti þess og helstu orsök skilnaða
í dag og hvort kröfur fólks til sam-
banda séu orðnar óraunhæfar.“
Kolbrún segir þær stöllur hafa
fengið mikla innsýn í ferli skiln-
aðar og að ákveðinn rauður þráður
hafi myndast við vinnslu þáttanna.
Sá snúi alfarið að einstaklingnum
sjálfum.
„Fagfólk er almennt sammála
um það að því betur sem þú þekkir
sjálfa/n þig og þínar þarfir því betur
ertu í stakk búinn fyrir gott sam-
band. Því ef þú veist ekki sjálf/ur
fyrir hvað þú stendur eða þekkir
ekki langanir þínar og skoðanir
nægilega vel geturðu ómögulega sett
þá kröfu á aðra manneskju, eða sett
það í hendurnar á öðrum að gera þig
hamingjusama/n,“ segir Kolbrún.
„Þannig að það er engin klisja að
fólk þurfi að vinna í sjálfu sér. Það
er einfaldlega algjör nauðsyn. Sér-
staklega eftir sambandsslit. Þá þarf
fólk að staldra við og uppfæra sig og
finna út úr sér áður en það heldur í
næsta samband. Það sem hefur svo
kannski komið hvað skemmtilegast
á óvart er að finna hvað fólk tekur
of boðslega vel í að taka þátt í verk-
efninu svo það virðist vera mikil
þörf fyrir það að ræða opinskátt um
þessi mál. Loksins!“
Þættirnir eru sjö talsins og fara í
sýningu á Sjónvarpi Símans í sept-
ember en Kolbrún og Kristborg
unnu þá í samvinnu við Sagafilm.
Engin klisja að vinna í sjálfum sér
Þetta er yfirleitt
sorglegur atburður
og þurfum við svigrúm til
að upplifa og meðtaka, bæði
foreldrar og börn.
Hrefna
Hugosdóttir,
sálfræðingur
spurningum og tilfinningum barna
sinna – þau þurfa sinn tíma,“ segir
Hrefna.
Hrefna og Ragnhildur nefna að
það þurfi að leita uppi vísbendingar
hjá barninu, því oft eigi börnin erf-
itt með að segja frá eða segja hvað
þau eru að upplifa. Það sé fólki eðlis-
lægt að taka tillit til annarra og oft
fara börnin að taka of mikið tillit til
foreldra þar sem þau upplifa van-
líðan foreldra sinna.
Þá segja þær að nærsamfélag
barnsins þurfi að vera eftirlitsaðili
og fylgjast með breyttri hegðun og
líðan barns.
„Við hvetjum foreldra sem eru að
ganga í gegnum skilnað til að upp-
lýsa kennara barnsins, þjálfara,
skólahjúkrunarfræðing og for-
eldra vina, svo fátt eitt sé nefnt,
um breytingarnar hjá barninu.
Birtingarmynd vanlíðunar hjá
börnum er misjöfn en getur komið
fram í erfiðum tilfinningum líkt og
depurð, reiði, sorg og söknuði. Einn-
ig getur hegðunarmynstur breyst og
komið niður á námsárangri, félags-
legri þátttöku og almennum sam-
skiptum,“ segir Ragnhildur.
Sumir eiga það til að hanga í
ástlausu hjóna-
bandi til þess
eins að hlífa börnum sínum. Er það
hollt?
„Þegar börn eru ung og skuld-
bindingar miklar finnst okkur að
fólk eigi að vanda vel ákvörðun sína
um að fara í sundur. Allt of margir
gefast upp of fljótt, án þess að leggja
á sig tíma, vinnu og einhug við að
endurskapa það sem áður var gott,“
segir Hrefna.
„Hafandi sagt það er líka allt of
algengt að fólk hangi í samböndum
til að brjóta ekki upp fjölskyldu-
mynstur en axlar ábyrgð á þeim
óheilbrigðu samskiptum sem eiga
sér jafnvel stað fyrir framan börnin.
Börnin okkar læra nefnilega á par-
sambönd, ástúð og umhyggju í
gegnum félagsmótun og eru
þar foreldrar fremstir í
f lokki. Við spyrjum
því oft fólk; hvern-
ig fyrirmynd ert
þú fyrir börnin
þín þegar kemur
að því að vera
maki, í ástarsam-
bandi, þegar eitt-
hvað bjátar á
og svo fram-
vegis.“
Kristborg Bóel
Steindórsdóttir
Kolbrún Pálína
Helgadóttir
Svefn-
munstur og
svefnvenjur
eru lík-
lega stærsti
þátturinn í
vanda þeirra
sem glíma
við slíkar
raskanir og
oftsinnis gera
einstaklingar
sér ekki grein
fyrir því og
þurfa aðstoð
til að breyta
venjum
sínum.
Teitur Guðmundsson
læknir
Það er víst aldrei nógu oft kveðin sú vísa að svefninn er okkur öllum mikil-vægur, bæði andlega og líkamlega. Það er á þessum tíma sem líkaminn endurnærist og hleður batteríin svo við getum tekist á við næsta dag full af orku
og fagnað þeim verkefnum sem hann færir okkur.
Þegar við höfum upplifað það að vera svefnlaus
skiljum við vel hversu stórt hlutverk í okkar dag-
lega lífi svefninn spilar og skyldi maður ekki taka
honum sem sjálfsögðum hlut, sérstaklega þegar
við eldumst. Þá er hann afar mikilvægur þegar við
erum undir hvers kyns álagi.
Eitt af stærstu heilsufarsvandamálum sam-
tímans er svefnleysi og svefntruflanir en við
þekkjum ótalmargar birtingarmyndir þessa. Ef við
reynum að skilgreina svefnraskanir almennt þá
má segja að það sé ástand sem hefur áhrif á hversu
mikið og hversu vel einstaklingurinn sefur og þar
af leiðandi getur það haft áhrif á hann til skemmri
og lengri tíma. Svefnmunstur og svefnvenjur eru
líklega stærsti þátturinn í vanda þeirra sem glíma
við slíkar raskanir og oftsinnis gera einstaklingar
sér ekki grein fyrir því og þurfa aðstoð til að breyta
venjum sínum.
Það er hægt að skipta svefnvandamálum í til-
fallandi, sem standa í viku eða skemur, bráðan
svefnvanda, sem stendur í mánuð eða skemur, og
svo krónískar svefntruflanir sem standa lengur
yfir. Allar eiga það sammerkt að geta haft veruleg
áhrif á andlega og líkamlega líðan, en orsakir
og meðhöndlun geta verið mjög mismunandi.
Algengar orsakir sem tengjast vanahegðun og er
tiltölulega auðvelt að breyta til hins betra eru til
dæmis kaffi- eða koffíndrykkja seinnipart dags eða
að kvöldi, reykingar, áfengisdrykkja, sjónvarpsgláp
eða tölvunotkun fyrir svefn, þungar og kryddaðar
máltíðir að kvöldi, að sofna með ljósin kveikt, lítil
eða ónóg líkamleg hreyfing, of mikil líkamsþjálfun
sérstaklega stuttu fyrir svefn, óreglulegur hátta-
tími og vaktavinna. Þetta er meðal þess sem getur
haft verulega slæm áhrif á svefninn okkar.
Undirliggjandi sjúkdómar eða vandamál eru
til dæmis kæfisvefn, sem er oft vangreindur,
verkjaheilkenni ýmiss konar, fótaóeirð, geð- og
kvíðasjúkdómar, hormónaójafnvægi kvenna við
tíðahvörf eða á meðgöngu, skjaldkirtilstruflanir,
brjóstsviði, fíkniheilkenni, streita og álag tengt
vinnu eða samskiptum geta einnig haft veruleg
áhrif á svefn og svona mætti eflaust lengi telja.
Þeir sem eru vansvefta eru í aukinni hættu á að
glíma við truflun á einbeitingu og þannig standa
sig verr í vinnu og þeir geta verið beinlínis hættu-
legir við stjórnun ökutækja. Þeir eru líklegri til að
eiga í samskiptaerfiðleikum, vera uppstökkir og
með lyndisraskanir. En fyrir utan þessa upptaln-
ingu eru svefntruflanir áhættuþáttur fyrir þróun
alvarlegra sjúkdóma eins og til dæmis sykursýki,
hjarta- og æðasjúkdóma og heilabilunar.
Greining á svefnvanda fer fyrst og fremst fram
með svefndagbók til að átta sig á hegðunar- og
neyslumynstri einstaklingsins. En einnig undir-
liggjandi sjúkdómum og lyfjanotkun og svo með
flóknari aðferðum eins og svefnriti sem getur
greint á milli mismunandi orsaka eins og til
dæmis kæfisvefns. Meðferð við slíkum trufl-
unum byggir vitaskuld á eðli þeirra truflana sem
við er að eiga hverju sinni en góður árangur næst
með því að breyta út af slæmum venjum, borða
léttari fæðu á kvöldin og taka til sín flóknari kol-
vetni og prótein svo dæmi séu tekin. Gott er að
stunda slökun og samtalsmeðferð, jafnvel kynlíf,
sem hefur slakandi og svefnbætandi áhrif. Þá beita
margir hugrænni atferlismeðferð með góðum
árangri og hefur komið á daginn að slík meðferð
getur dugað jafnvel betur en lyfseðilsskyld
svefnlyf sem oftar en ekki eru ofnotuð
og fólk ánetjast að óþörfu. Sértækar
meðferðir eins og við kæfisvefni eru
fjölmargar en sumir þurfa að sofa
með vél til að hvílast. Ef þú átt við
svefnvanda að glíma ættir þú
að skoða vel venjur þínar og
ræða við lækninn þinn til
þess að hægt sé að átta
sig á því hvaða úrræði
hentar þér og reyndu
að forðast í lengstu lög
að nota svefnlyf sé það
mögulegt.
Góður svefn er
lífsnauðsyn
F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 12F I M M T U D A G U R 1 8 . A P R Í L 2 0 1 9
1
8
-0
4
-2
0
1
9

0
7
:2
6
F
B
0
4
0
s
_
P
0
2
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
1
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
2
D
6
-4
7
0
4
2
2
D
6
-4
5
C
8
2
2
D
6
-4
4
8
C
2
2
D
6
-4
3
5
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
B

F
B
0
4
0
s
_
1
7
_
4
_
2
0
1
9
C
M
Y
K