Morgunblaðið - Sunnudagur - 06.01.2019, Side 14

VIÐTAL
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6.1. 2019
Í
yfir tvo áratugi hefur Margrét Jónas-
dóttir unnið að gerð heimildamynda en
tilviljun réði því að ungi sagnfræðinem-
inn leiddist út á þá braut. Hún var í
meistaranámi í London en skrapp heim
í frí jólin 1997 og hitti þá kunningja, Magnús
Viðar Sigurðsson, á förnum vegi. Þau áttu það
sameiginlegt að hafa brennandi áhuga á
þorskastríðunum en meistararitgerð Mar-
grétar fjallaði einmitt um félagslegar afleið-
ingar í Hull og Grimsby eftir þorskastríðin og
líf breskra togarasjómanna á Íslandsmiðum.
Mitt í jólagjafaleiðangrinum ákváðu þau að
stilla saman strengi sína og gera saman heim-
ildamynd.
„Við byrjuðum strax þarna um jólin og um
leið og ég kláraði MA-námið fórum við af stað í
myndina okkar um þorskastríðin, Síðasta vals-
inn. Ég ætlaði upphaflega í doktorsnám í
London og var búin að leggja drög að því að
stækka rannsóknina og taka inn hvaða áhrif
hrun útgerðarinnar hafði á konur og börn sjó-
mannanna líka. En það endaði í raun sem
næsta heimildamynd sem hét því skemmtilega
nafni Hafmeyjar á háum hælum, ástarsögur
sjómannskvenna,“ segir hún.
Á þessum dimma desemberdegi gleymum
við tímanum því sögurnar hennar Margrétar
eru svo margar og skemmtilegar. Það er af
nógu að taka þegar horft er yfir farinn veg. En
við byrjum á upphafinu.
Fólkið og sögurnar
Eftir gerð þessara þriggja þorskastríðsþátta
ákvað Margrét að sækja föggur sínar til Lond-
on og flytja heim. Doktorsnámið bíður enn því
Margrét hafði fundið sína hillu í lífinu. Hún hóf
sinn feril í heimildamyndagerð og vann í upp-
hafi sjálfstætt með Storm, en hefur verið hjá
Sagafilm síðan árið 2008 þar sem hún er yfir
heimildamyndadeildinni.
Aðspurð hvað það hafi verið við heimilda-
myndagerð sem hafi heillað, segir Margrét að
það hafi helst verið fólkið.
„Í raun og veru voru það samskiptin við fólk.
Það fylgir því alltaf ákveðin spenna að hitta
nýtt fólk, hringja símtalið, taka svo viðtalið og
storka sjálfri sér á nýjum stöðum. Það er rosa-
lega mannlegt að vera í svona starfi og mjög
gefandi. Ég er alltaf pínulítið stressuð þegar
ég hringi dyrabjöllunni hjá ókunnugu fólki og
veit ekki alveg hvað bíður. Eða hvað viðkom-
andi ætlar að segja. En það er líka það
skemmtilegasta við starfið,“ segir hún og bæt-
ir við að oft sé vandasamt að taka viðtöl við fólk
um erfið mál.
„Ég hef alltaf allan minn feril borið mikla
virðingu fyrir viðmælendum mínum. Þeir eru í
raun að opna glugga inn í líf sitt fyrir sjónvarp
og jafnvel fyrir alheiminn. Ég er alltaf jafn
þakklát fyrir það. Ég reyni að undirbúa mig
vel. Ég vil skilja við verkin þannig að allir séu
sáttir. Oftast tekst það.“
Margrét á ekki í vandræðum með að tala við
fólk og eignast nýja vini, enda félagslynd og
opin. Hún segist oft hitta áhugavert fólk í ferð-
um sínum.
„Í sumar var ég veðurteppt á Grænlandi en
ég var í ferð með skákfélaginu Hróknum sem
við erum að vinna mynd um. Þar hittum við tvo
af frægustu geimförum Rússlands, annar hef-
ur verið lengst utan geimfars allra í heiminum.
Þetta voru alveg pollrólegir karlar en þeir voru
að fljúga með franskan ofurhuga hringinn í
kringum heimskautsbaug, en sá glímir við MS-
sjúkdóminn og rekur góðgerðarsamtökin
PolarKid. Við erum nú að skoða verkefni sam-
an. Þetta starf snýst um að hafa opinn hug og
anda!“ segir Margrét og segir hugmyndir oft
koma svona óvænt upp í hendurnar.
Með frá upphafi til enda
Margrét er titluð framleiðandi á myndum sín-
um en segist ekki dæmigerður framleiðandi.
„Ég er kannski öðruvísi framleiðandi en
margir aðrir því ég skrifa yfirleitt grunninn af
verkefnunum sjálf, vinn rannsóknina og sel svo
hugmyndina. Svo tek ég oftast sjálf viðtölin, er
oft handritshöfundur og sit svo yfir klippingu
með leikstjóra og klippara líka. Svo sel ég
verkið að lokum, þannig ég er nánast undan-
tekningarlaust með frá upphafi til enda,“ segir
hún.
„Ég vinn yfirleitt þannig að ég skipti mér
mikið af sögunni sem á að segja, mér finnst
mest ögrandi að byggja upp frásagnarstrúkt-
úrinn. Svo „þekja“ klippararnir og leikstjór-
inn, eða myndvinna verkið,“ segir Margrét og
nefnir að auðvitað sé heimildamynd blanda af
frásögn, myndmáli, tónlist og grafískri vinnslu.
„Í raun er ég mest að hugsa um einn af þess-
um þráðum, frásögnina, sem mér finnst mikil-
vægastur. Góð heimildamynd ætti í raun líka
að geta verið útvarpsþáttur, og nú drepa mig
örugglega margir,“ segir Margrét sposk á
svip.
„Sagan verður að geta staðið ein og sér.“
Oft er úr miklu efni að moða. Að klippa
kannski þúsund mínútur niður í níutíu, er það
ekki erfiðasti hlutinn?
„Það er bara hræðilegt,“ segir hún og hlær.
„Af því að það er svo mikið af góðu efni í hverju
verki. Eins og þetta er skemmtilegt þá getur
líka verið grátlegt að sjá á eftir góðu efni,“ seg-
ir hún.
Margrét segir að vinnsla hverrar heimilda-
myndar taki oft tvö til þrjú ár og stundum
lengur. Það þarf að afla fjár til verksins, sækja
um styrki, ferðast víða um heiminn til að reyna
að selja verkið fyrirfram og allt þetta þarf að
gerast áður en ráðist er í gerð myndarinnar.
„Heimildamyndir eru ofsalega þungar í fjár-
mögnun og þó að maður sé búinn að selja á
margar sjónvarpsstöðvar og fá úr mörgum
sjóðum þá kemur í raun stærstur hluti fjár-
magnsins þegar verkið er fullunnið. Kostn-
aðurinn verður allur til á meðan verið er að
mynda og klippa. Þetta er langhlaup og það er
ekki gríðarlegur hagnaður í þessum geira, það
verður bara að segjast,“ segir Margrét.
„En við lítum líka á þetta hér í Sagafilm sem
svo að við séum að skapa menningarverðmæti.
Hráefnið fer á Kvikmyndasafn Íslands til varð-
veislu til framtíðar. En þessi verkefni sem við í
Sagafilm erum að framleiða eru flest að fara á
erlendan markað, þau eru dýr og það er óger-
legt að fjármagna þau eingöngu hér á landi
miðað við það kerfi sem hér er,“ segir Margrét.
„Kvikmyndasjóður er ekki blómlegur, aðal-
Morgunblaðið/Ásdís
Lífið er skipulagt kaos
Margrét Jónasdóttir heillaðist af heimildamyndagerð vegna fólksins sem hún hittir og sagnanna þeirra. Í starfinu hefur hún
kynnst togarasjómönnum, geimförum og rokkstjörnum og lent í ýmsum ævintýrum í leiðinni. Við vinnu næstu myndar þarf
Margrét að hitta helstu stjörnur heims en eftir mörg ár í bransanum veit hún að sögurnar leynast á ólíklegustu stöðum.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is
’ Ég tók viðtal við gamlakonu í Kanada sem var gifttogarasjómanni og hún sagðivið mig: „Mér fannst ég aldrei
hafa átt merkilegt líf fyrr en þú
komst.“ Þetta þótti mér vænt um
og snerti mig. Það sýnir líka að
það eiga allir merkilegt líf og
það eiga allir sögur.
„Ég hef alltaf allan minn feril borið mikla
virðingu fyrir viðmælendum mínum. Þeir
eru í raun að opna glugga inn í líf sitt fyrir
sjónvarp og jafnvel fyrir alheiminn. Ég er
alltaf jafn þakklát fyrir það,“ segir Margrét
Jónasdóttir sem unnið hefur allan sinn
starfsferil að gerð heimildamynda.