Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.01.2019, Blaðsíða 4

Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.01.2019, Blaðsíða 4
INNLENT 4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13.1. 2019 Liður í að bjarga íslenskunni Eiríkur Rögnvaldsson, prófess-or emeritus, verður í 40%starfi sem landsfulltrúi CLARIN á Íslandi, en CLARIN er eitt af rannsóknarinnviðaverkefnum Evrópusambandsins. Eiríkur segir að í tengslum við máltækniátak ís- lenska ríkisins verði til margs kon- ar málleg gögn sem eigi að vera öll- um opin. Mikilvægt er að þessi gögn séu tryggilega geymd og að- gengileg, skráð samkvæmt ákveðnum stöðlum og leyfum og á stöðluðu formi. Hann segir að með þátttöku í CLARIN fáum við Ís- lendingar aðgang að bæði búnaði og þekkingu sem auðveldar utan- umhald þessara gagna. „Ég er búinn að vera að vinna að því í tíu ár að koma Íslandi inn í þetta verkefni,“ segir Eiríkur, sem gat því ekki sleppt tækifærinu að taka þátt í verkefninu þótt hann hafi farið á eftirlaun í sumar eftir að hafa kennt íslensku og málvís- indi við Háskóla Íslands í áratugi. Hagstæð þróun Af hverju er verkefnið mikilvægt á þessum tímapunkti? „Núna er að fara af stað mál- tækniátak ríkisstjórnarinnar en grundvallaratriði í því er að byggja upp alls konar málleg gagnasöfn, textasöfn, orðasöfn, upptökur af töl- uðu máli og svo framvegis. Aðferðir í máltækni hafa breyst heilmikið á seinustu árum. Áður fyrr þurfti að skrifa sérstakan hugbúnað fyrir hvert tungumál til að þróa t.d. leið- réttingar- eða þýðingarforrit. Það er mikið mál, jafn mikið fyrir tungumál sem 300 þúsund manns tala eins og 300 milljónir. Þróunin hefur verið okkur hagstæð að því leyti að aðferðirnar eru að verða miklu óháðari tungumálinu með gervigreind og tauganetum. Þær aðferðir byggjast í einfölduðu máli fyrst og fremst á því að tölvurnar eru látnar fara í gegnum gífurlega mikið af gögnum en í þessu tilviki væru það hljóðupptökur eða textar. Tölvunni er alveg sama hvers konar gögn hún er með og hvort hún er með íslenskan eða enskan texta; það sem hún gerir er að leita að munstrum sem síðan er hægt að nota í alls konar hugbúnaði,“ segir Eiríkur. „Eitt af því sem er lögð mikil áhersla á í þessu máltækniverkefni hérna er að byggja upp gögn og gagnasöfn sem síðan er hægt að nota. Grundvallaratriði í því er að þau gögn eiga að vera opin og öll- um aðgengileg,“ segir hann og heldur áfram: „Ýmis fyrirtæki geta gengið að þessum gögnum og vita þá hvers konar gögn þau hafa. Ef fyrirtæki vill þróa vélrænar þýðingar milli ís- lensku og einhverra mála þá liggi fyrir alveg nákvæmar upplýsingar um hvaða gögn eru til og á hvaða formi þau eru.“ Eitt meginatriði í máltækniverk- efninu er að ná sambandi við al- þjóðleg stórfyrirtæki á borð við Go- ogle, Apple og Amazon og láta vita að þessi gögn séu til á íslensku og biðja þau að fella þau inn í hug- búnað sinn, útskýrir Eiríkur. Þá er mikilvægt að fyrir liggi að gögnin séu gerð samkvæmt ákveðnum stöðlum. CLARIN er ekki aðeins hugsað fyrir máltækni heldur fyrir hvers kyns rannsóknir í félags- og hugvís- indum sem nýta málleg gögn. Verk- efni Eiríks verður fyrst um sinn að koma á fót samstarfshópi stofnana sem búa yfir mállegum gögnum og/ eða nýta slík gögn. Síðan þarf að vinna að því að koma upp íslensku CLARIN-tæknisetri og gera marg- vísleg gagnasöfn aðgengileg í gegn- um það. Enn fremur liggur fyrir að kynna CLARIN og gagnsemi þess fyrir stofnunum og fræðafólki. Ís- lenskir fræðimenn fá þarna aðgang að gagnasöfnum í yfir 20 Evr- ópulöndum, auk þess sem aðgengi að ýmsum innlendum gagnasöfnum mun væntanlega batna smátt og smátt. Móðurmál í raddstýringu Eiríkur hlær við þegar spurt er hvort þetta sé verkefnið sem bjargi íslenskunni. Hann játar því þó að þetta sé mikilvægt. Tæki séu orðin raddstýrð og við getum ekki notað móðurmálið við stýringuna. „Þá er bara tímaspursmál hvenær unga fólkið spyr hvers vegna við erum að púkka upp á þetta mál ef við getum ekki notað það í því sem okkur finnst spennandi. Það er mjög mik- ilvægt að koma íslenskunni í þenn- an heim. Það skiptir heilmiklu máli að þessi gagnasöfn verði til, þau verði aðgengileg og stöðluð.“ „Ég er búinn að vera að vinna að því í tíu ár að koma Íslandi inn í þetta verkefni,“ segir Eiríkur í viðtalinu. Morgunblaðið/Kristinn Magnússon Stefnt er á að öll stafræn málgögn verði aðgengileg í gegnum einn sameiginlegan netaðgang í Evrópu. Eiríkur Rögnvaldsson fer fyrir verkefninu hérlendis, sem nýtist jafnt máltækniverkefnum og rannsóknarverkefnum í félags- og hugvísindum. Inga Rún Sigurðardóttir ingarun@mbl.is Heitið CLARIN stendur fyrir „Common Language Resourc- es and Technology Infrastruct- ure“. Meginmarkmið CLARIN er að öll stafræn málföng, það eru gagnasöfn um tungumál og önnur málsöfn og mállegar heimildir alls staðar að úr Evr- ópu (og víðar), verði aðgengileg í gegnum einn sameiginlegan netaðgang, til rannsókna í hug- og félagsvísindum og til tækni- þróunar. Með þessum innviðum veitir CLARIN aðgang að staf- rænum málgögnum (textum, hljóði og mynd), sem vísinda- menn geta nýtt sér. CLARIN býður upp á þróuð verkfæri til að skoða, greina og vinna með slík gagnasöfn, hvar sem þau eru staðsett. Ákvörðun um þátttöku Ís- lands í CLARIN var tekin á síð- asta ári í tengslum við mál- tækniátak ríkisins sem er að fara af stað. Mennta- og menn- ingarmálaráðuneytið er hinn formlegi aðili og fjármögnun þátttökunnar er hluti af mál- tækniátakinu, en Árnastofnun hefur verið falið að halda utan um verkefnið. Hvað er CLARIN? Mig dreymir stundum um að vinna stóra vinning-inn í lottóinu. Reyndar ekki bara lottóinu held-ur Víkingalottóinu (sem heitir reyndar núna Vikinglottó – hvernig sem stendur á því). Þar eru alltaf einhverjar bilaðar upphæðir sem maður nær ekki alveg að skilja en veit samt að væri meiriháttar að fá. Ég veit líka að ég yrði ekki einn af þessum vitleys- ingum sem maður les um sem fá stóra vinninginn og eru búnir með peninginn tveimur árum seinna. Líta bara út eins og þeir hafi verið allan tímann í partíi á Selfossi og Magaluf og skilja ekkert. Það er reyndar nóg af tækifærum. Mér finnst Ólafur Egilsson, rödd víkingalottósins, öskra á mig í hverri viku að ef ég bara gæti grísað á þessar tölur þyrfti ég aldrei að vinna framar. Og hversu gaman sem er í vinnunni minni þá er það alltaf soltið spennandi hugmynd. Bara gera ekkert nema kaupa hluti á netinu. Svo ríkur að maður gengur aldrei í sömu fötunum og situr bara og röflar á Twitter. En hugsum rökrétt. Ég er aldrei að fara að vinna í lott- óinu. Ég er með miða í áskrift en þegar sagt er frá vinn- ingshafanum er þetta alltaf einhver netlaus lúði sem hef- ur farið út í búð og keypt miðann. Helst í Kópavogi, einhverra hluta vegna. Eða jafnvel enn lengra út á landi. „Vinningsmiðinn var keyptur í Olísskálanum í blablabla.“ Og ef ég les enn eina fyrirsögn sem byrjar á „Heppinn Norðmaður“ þá öskra ég. Einu sinni vann ég með manni sem gerði ráð fyrir því að vinna í Happdrætti Háskólans. Það var í alvöru hluti af heimilisbókhaldinu hjá honum. Þegar það gerðist ekki fór hann á taugum. Við gerðum í raun aldrei ráð fyrir honum í vinnu fyrsta dag mánaðar því þá var hann að redda yfir- drætti. En ég hef val. Ég get haldið áfram að svekkja mig á því að komast aldrei í meira en þrjár tölur eða horft framan í ískaldan veruleikann. Þetta mun aldrei gerast. Til þess er ég bara of heppinn á öðrum sviðum. Ég reyni frekar að horfa á litlu sigrana, sem koma í dagsins önn. Eins og þegar maður fær stóra skápinn í sundinu. Eða þegar maður heyrir sundlaugarvörðinn taka æðiskast og þetta eru ekki börnin mín. Eða þegar allir á undan þér í röðinni eru bara að kaupa eitthvert smotterí og muna pin-númerið sitt í fyrstu tilraun. Eða þegar stæði losnar á besta stað á föstudegi rétt fyrir lok- un og þú á leið í ríkið. Eða þegar maður fær sæti við neyðarútgang með auknu fótaplássi. Eða þegar það sem mig vantar fer akkúrat á útsölu og einmitt í minni stærð. Við tökum ekki eftir þessu og lítum á þetta eins og sjálfsagðan hlut. En það er það klárlega ekki. Það er í raun miklu líklegra að fá litla skápinn milli tveggja þétt- vaxinna með of mikið af líkamshárum á stórfurðulegum stöðum og að rúllan klárist akkúrat hjá starfsmanni í þjálfun sem þekkir ekki lár- perur frá eggaldinum og þarf að kalla til alla starfsmenn í búðinni á meðan maður bíður og er orðinn of seinn í allt hitt sem maður á eftir að gera. Þess vegna á maður að fagna hverjum sigri og sætta sig við að auðvitað hefur mað- ur ekkert við lottóvinning að gera. Honum er miklu betur komið fyrir hjá barnmörgu einstæðu móðurinni á lág- markslaununum sem virðist alltaf vera að vinna í lottóinu. Ég ætla bara að halda upp á litlu sigrana. Morgna þeg- ar maður þarf ekki að skafa, stuttar raðir, langar góðar bækur og röð af grænum ljósum. Það nægir mér. Litlu sigrarnir ’Ég reyni frekar að horfaá litlu sigrana, sem komaí dagsins önn. Eins og þegarmaður fær stóra skápinn í sundinu. Eða þegar maður heyrir sundlaugarvörðinn taka æðiskast og þetta eru ekki börnin mín. Eða þegar allir á undan þér í röðinni eru bara að kaupa eitthvert smotterí og muna pin- númerið sitt í fyrstu tilraun. Á meðan ég man Logi Bergmann logi@mbl.is

x

Morgunblaðið - Sunnudagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið - Sunnudagur
https://timarit.is/publication/1078

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.