Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.01.2019, Blaðsíða 30

30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13.1. 2019
P
ótemkíntjöld eru enn lifandi hugtak í
stjórnmálaumræðu og segja má að
þau hafi haldið nafni Grigory
Potemkins á lofti öldum saman.
Hann var vissulega myndarlegt nafn
á rússneskum keisaratíma. Greiddi
götu Katrínar miklu til valda og varð henni náinn
sem stjórnmálalegur ráðgjafi, erindreki og ástmað-
ur. Og jafnvel eftir að dofnaði í seinasta þætti hins
notadrjúga hjálparkokks Katrínar var áfram gott
með þeim að öðru leyti og hún gerði veg hans góðan
og virðulegan.
Frægasti leiktjaldamálarinn
Hinn liðtæki herstjóri, kvennabósi, áhættufíkill og
skreytingahönnuður, svo nafntogaðasta þáttar til-
veru hans sé getið, gat borið sig vel til loka. Og enn,
öldum síðar, halda tjöldin nafni hans á vörum þeirra
sem fjalla um stjórnmál og áróðurinn sem er mik-
ilvægur hluti þeirra.
Þessi leikmyndahönnuður stjórnmálanna lét sig
ekki muna um að setja heilu þorpin á svið raunveru-
leikans, litskrúðug og geislandi af hamingjuríkum
íbúum, þéttum og söddum og þakklátum valdhaf-
anum mikla fyrir velsæld þeirra á jörð.
Potemkin var fjarri því fyrstur til slíkra verka og
sá síðasti er enn ekki kominn fram. Möguleikarnir í
þeirri grein eru orðnir óendanlegir eftir því sem
tæknikunnáttu mannsins fleygir fram. Stórveit-
urnar, sem gera núna hefðbundna fjölmiðla að
dvergum við hlið risa, eru fjöldaframleiðendur fals-
aðra frétta, ýktra sagna og tilbúinnar tilveru, svo að
við, lýðurinn, vitum varla okkar rjúkandi ráð.
Ekkert af þessu er þó nýtt þótt möguleikarnir hafi
margfaldast.
Og jafnvel þeir sem við höfum í mestum hávegum
hafa gengið svo langt að vekur furðu. Kannski voru
þeir sefjaðir af nýjum „hugsjónum“, svo blindaðir af
áróðri, jafnvel eigin áróðri, um betri tíð og um mál-
stað svo göfugan að hann réttlætti skilyrðislausan at-
beina, jafnvel þvert gegn betri vitund.
Í hinn ógurlegu hungursneyð í Úkraínu, hinni
heimatilbúnu hungursneyð Stalíns og samherja hans
í Kreml, þar sem 7 milljónir manna vesluðust upp af
hungri í frjósamasta héraði ofurveldisins, sem notaði
þjóðarmorð sem svipu til að berja menn til hlýðni
gátu jafnvel Íslands bestu menn gengið um sem
blindingjar væru og borið vitni um að öll borð svign-
uðu undan kræsingum þar sem hungursneyðinni
væri logið upp á heila þjóð!
Grigory Potemkin hefði getað veitt fyrstu verðlaun
fyrir þá lýsingu hefði hann verið í forsæti dómnefnd-
ar, því að þarna þurfti ekki leiktjöld til heldur póli-
tíska trúarofsann óblandaðan.
Öfugur Pótemkín
Og við sjáum það líka þessa dagana að ýmsir eru
fimir við að færa allt í svart og sorgarbönd, þótt
veruleikinn segi annað.
Það verða ætíð verðug átakaefni stjórnmála hvort
misskipting gæða sé á annan veg en skyldi. Það er
einlæg stjórnmálaskoðun sumra að þvingaður jöfn-
uður sem gerir alla fátækari, en þó svo að lítill mun-
ur sé á milli manna, sé æskilegur og taki langt fram
hinu þar sem fjárhagslegur munur, sem rekja megi
til þátta eins og ráðdeildar, hagsýni, heilbrigðrar
samkeppni og virks eignaréttar, hafi tryggt þeim
sem lakast standa margfalt betri hlut en ella, og
tryggt meira til skiptanna.
Nú sést á hverjum degi að þær staðreyndir sem
skipta mestu svo að umræðan gangi upp eru ekki að-
eins hunsaðar heldur eru bábiljurnar boðorðið og lát-
ið er eins og alkunnugt sé að þeir lakast settu séu í
óvenjulega bágri stöðu hér á landi núna. Það stenst
þó enga skoðun.
Ótrúverðugir fara mikinn
Fullyrðingaflaumurinn kemur jafnvel frá mönnum
sem hafa fyrir skemmstu ruggað sér í milljarðatug-
um víða um lönd og tapað því öllu, sem endaði verst
fyrir aðra en þá sjálfa. Kaupmáttur launafólks hefur
síðustu árin hækkað meir hér en hægt er að nefna
dæmi um annars staðar í þróuðum löndum. Það er
þekkt að í vanþróuðum ríkjum, þar sem gapið er
mikið, geta prósentur í hagvexti eða kaupmætti tekið
stór stökk án þess að störf hverfi eða verðbólga æði
af stað. Slíkur teygjanleiki er ekki í þróuðum ríkjum
af eðlilegum ástæðum.
Eyðileggjandi áhyggjur
Það er engin sjánleg ástæða til efnahagslegs aft-
urkipps um þessar mundir á Íslandi. Þó birtast sífellt
fleiri samdráttareinkenni því áhyggjur af ábyrgð-
arlausu tali fara vaxandi. Fasteignaviðskipti detta í
dróma, því að enginn vill leggja á brattann, selja sína
eign og kaupa aðra og lenda svo í því að keðjan rofn-
ar eins og forðum svo að ábyrg viðskipti verða
skyndilega óábyrg þótt enginn hafi stofnað til þess.
Fyrirtækin eru skyndilega neydd til að fækka hjá
sér fólki vegna þess að skugga ber á viðskiptaum-
hverfið svo að tekjur dragast saman og engin áþreif-
anleg skýring á því önnur en undirliggjandi ótti við
að minkar hugsi sér að brjótast inn í hænsnabúin.
Ekkert hænsabú er þekkt sem hefur farið vel frá
slíkri heimsókn.
Þegar störf eru auglýst nú sækja tugir um hvert
en fyrir misseri þurfti mikið að hafa fyrir því að finna
góðan starfsmann.
Hlutabréfamarkaður er ofmetinn sem áreiðanleg
vísbending, en þar sem hann er virkur segir hann
gagnlega sögu með öðru. Okkar markaður á nokkuð í
að ná vopnum sínum og sáralítil viðskipti hreyfa
hann. Hann segir því fátt marktækt enn sem komið
er. En það sem hann muldrar þó snýst um vantraust
og óvissu sem dregur úr trausti þótt handfastar
ástæður sjáist ekki.
Margir gefa sér eftir gálaust tal að stefnt sé í átök
og ógöngur sem engu muni skila þegar augljósa
verkefnið er að tryggja fenginn hlut og búa í haginn
fyrir næstu skref.
Ríkið er ekki upphaf
Sumir þeirra sem eru smám saman að lesa rétt úr
stöðunni telja að ríkisvaldið hljóti þess vegna að leika
stærri rullu núna en viðsemjendurnir sjálfir. Það
Hvað hafa
staðreyndirnar
gert þeim?
’Það er engin sjáanleg ástæða til efnahags-legs afturkipps um þessar mundir á Ís-landi. Þó birtast sífellt fleiri samdráttar-einkenni því áhyggjur af ábyrgðarlausu tali
fara vaxandi.
Reykjavíkurbréf11.01.19