Morgunblaðið - 30.01.2019, Qupperneq 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. JANÚAR 2019
skrá. Þetta var hans „leitarvefur“ og
hvítabirnirnir hlóðu af einhverjum
ástæðum meira utan á sig en annað í
þessari söfnun hans.“
Rósa segir að henni hafi komið á
óvart hversu tíðar komur hvítabjarna
hingað til lands voru.
„Þegar ég var að alast upp voru
landgöngur mjög fátíðar; 1974 kom
bjarndýr í Fljótavík, 1975 var bjarn-
dýr á sundi skotið við Grímsey og ár-
in þar á eftir sást til bjarndýra á ís-
jaðrinum norður af landinu. 1988
urðu menn varir við bjarndýr í fjör-
unni í Haganesvík en svo komu engir
birnir hingað á land í 30 ár þar til
tveir slíkir komu í Skagafjörð árið
2008. Raunveruleikinn var allt annar
á nítjándu öld, til dæmis komu 63
bjarndýr á land frostaveturinn mikla
árið 1881, gríðarlegt frost var hér á
landi það ár. Til samanburðar komu
„aðeins“ 27 hvítabirnir hér á land
„hinn“ frostaveturinn mikla sem
flestir kannast við, árið 1918. Þessar
algengu komur slíkra hættulegra
dýra, og fyrir vikið hinn mikli ótti við
hvítabirni, sýna okkur hversu raun-
veruleiki fólks var víðsfjarri þeim
sem nútíma Íslendingar tengja við
hvítabirni.“
Jóhanna vann hetjudáð
Rósa nálgaðist bókarskrifin að
hluta til út frá sínu fagi, mannfræð-
inni, enda hefur hún meiri áhuga á
fólkinu sem mætti hvítabjörnum og
tókst á við þá heldur en dýrunum
sjálfum. Hún segir að það hafi komið
henni mest á óvart hversu margar
kvenhetjur komu þar við sögu.
„Þær eru mun fleiri en ég bjóst
við, enda er sagan af komu hvíta-
bjarna og viðureigna við þá oft afar
karllæg, því eins og svo oft skrifa
karlar niður þessar sögur eftir öðrum
körlum. Það var ánægjulegt að finna
þó nokkuð marga kvenskörunga í
þessum frásögnum, þannig að í raun
er að finna heilmikinn femínisma í
bókinni. Konur sem tókust á við
hvítabirni náðu ýmist að fella björn-
inn eða féllu fyrir honum. Í einni af
uppáhaldssögunum mínum í þessari
bók er aðalhetjan ung stúlka, Jó-
hanna Aðalmundardóttir, sem bjó á
Eldjárnsstöðum á Langanesi vetur-
inn kalda 1918 þegar glorsoltinn
hvítabjörn kom þar og fór alla leið inn
í bæ. Þetta er rosaleg saga þar sem
Jóhanna vinnur hetjudáð, hún tekur
áhættuna og hleypur út úr bænum
„þar sem hún gat búist við að ganga í
kjaftinn á dýrinu“ til að sækja hjálp
til manna í fjárhúsunum. En karl-
maðurinn sem var inni með henni
þorði ekki og ekki vildi hún senda
gamalmennin eftir hjálp. Þetta er í
fyrsta skipti sem frásögn er skrifuð
strax daginn eftir að atburður um
hvítabjörn á sér stað. Það sem gerðist
var ritað nákvæmlega niður eftir
heimafólki og það fékk að lesa yfir,
svo allt væri rétt. Þetta er fyrir vikið
Kristín Heiða Kristinsdóttir
khk@mbl.is
Við pabbi vorum miklir vinirog náin feðgin. Ég fór mik-ið með honum í göngutúraúti í náttúrunni þegar ég
var stelpa. Hann vann verkefni fyrir
Náttúrufræðistofnun á sumrin og við
gengum til að mynda saman upp að
jökli við Dalvík á hverju ári til að
framkvæma mælingar, því hann sá
um að fylgjast með jöklinum. Nokkur
sumur fór hann að telja plöntur í
Vesturdal og þar gengum við um í
heila viku og töldum plöntur. Hann
kenndi mér alla flóruna á íslensku og
líka á latínu. Frá því ég man eftir mér
var pabbi að viða að sér heimildum
um komur hvítabjarna til Íslands en
ég hafði engan sérstakan áhuga á
hvítabjörnum, enda var pabbi ekkert
að reyna að gera þennan mikla áhuga
sinn á bjarndýrum að áhuga annarra
í fjölskyldunni,“ segir Rósa Rut
Þórisdóttir, sem sendi frá sér fyrir
síðustu jól bókina Hvítabirnir á Ís-
landi, en bókin er að stofni til byggð á
handskrifuðu riti föður hennar, Þóris
Haraldssonar, líffræðikennara við
Menntaskólann á Akureyri. Bókin
geymir bæði sannar frásagnir af
landgöngu bjarndýra sem og þjóð-
sögur, en Rósa segir draum föður
síns hafa verið að gera þessa áratuga
söfnun aðgengilega fyrir almenning.
Þórir lést 30. janúar fyrir sléttum
fimm árum í dag og bókina vann Rósa
í minningu föður síns.
Árið 1881 komu 63 bjarndýr
„Vissulega var mikil vinna að slá
inn handskrifað handrit hans, en rit-
hönd pabba var skýr og falleg svo það
var auðvelt að lesa hana. Þetta var
heilmikil handavinna því ég þurfti að
leita uppi margar heimildir pabba og
finna þær nákvæmar. En það var
mikil nánd í því fyrir mig að vinna
með handskrifuð plöggin hans eftir
að hann var fallinn frá. Það gerði mér
gott,“ segir Rósa og bætir við að vinir
og kunningjar pabba hennar hafi ver-
ið duglegir að gauka að honum
sögum. „Einn vinur hans fékk til
dæmis skriðusögur frá pabba í skipt-
um fyrir hvítabjarnarsögur. Pabbi
safnaði öllu að sér, enda var hann
kennari áður en internetið kom til
sögunnar. Allt sem hann las og hélt
að hann gæti mögulega notað seinna
skráði hann á blað og setti í spjald-
Óvæntur fjöldi kvenhetja
í sögum af hvítabjörnum
Landganga hvítabjarna var algeng hér á landi fyrr á öldum og margar sagnir til af þeim og viðureignum
mannfólksins við þessa stóru skepnu vetrarins. Þórir Haraldsson, líf fræðikennari við Menntaskólann
á Akureyri, safnaði í áratugi sögum af hvítabjörnum, sönnum og skálduðum, og nú hefur Rósa dóttir hans að
honum gengnum tekið hans mikla safn heimilda saman í bók. Bókin, sem heitir Hvítabirnir á Íslandi,
var tilnefnd til Hagþenkisverðlauna nýverið í flokki fræðirita. Rósa er doktor í mannfræði og vísindafélagi við
Stofnun Vilhjálms Stefánssonar á Akureyri.
Léku sér Nyholm með hina spöku
Hansínu sem segir frá í bókinni.
Góðir vinir Feðginin
Rósa og Þórir nutu þess
ævinlega að vera saman
úti í náttúrunni.
1963 á Horni Trausti og Kjartan
Sigmundssynir með björn.
Safn Þóri bárust bréf víða af land-
inu með sögum af hvítabjörnum.
Lífið er leiksvið nefnist námskeiðið
sem leiklistarskólinn Opnar dyr bíður
uppá á og fer af stað í kvöld, fimmtu-
dag 31. janúar, í Listdansskólanum
við Engjateig. Leiklistarnámskeiðið
er fyrir fullorðna, frá 17 ára aldri og
upp úr. Leiklistarskólinn Opnar dyr
varð 10 ára í fyrra og hefur fjöldi
manns komið á námskeið. Í tilkynn-
ingu kemur fram að á námskeiðunum
sé áhersla á æfingar sem opna fyrir
sköpunarflæði og leikgleði á sama
tíma og nemendur læra leik- og
spunaæfingar sem nýtast þeim jafnt
í leiklist og lífinu sjálfu. Þau Ólöf
Sverrisdóttir og Ólafur Guðmunds-
son sjá um að leiðbeina á námskeið-
unum en þau eru bæði lærðir leikarar
og leiklistarkennarar. Ólöf segir að
þeir sem langar í leiklistarskóla eða
að snúa sér ennfrekar að því að leika
hafi mikið gagn af námskeiðinu. Æf-
ingar sem notaðar eru til að þjálfa
leikara eru æfingar sem styrkja fólk
og hjálpa til við einbeitingu og núvit-
und. Námskeiðið er í 10 kvöld, upp-
lýsingar og skráning í síma 845-8858
eða senda póst: iceolof@hotmail.com
Leiklistarnámskeið fyrir 17 ára og eldri
Námskeið þar sem opnað er fyrir
sköpunarflæði og leikgleði
Líf og fjör Það er aldrei leiðinlegt á leiklistarnámskeiðum hjá Opnum dyrum.
ÁN TÓBAKS
MEÐ NIKÓTÍNI
Zonnic Mint munnholsduft í posa og Zonnic Pepparmint munnholsúði innihalda nicotin. Lyfin eru ætluð til
meðferðar við tóbaksfíkn. Lesið vandlega upplýsingar á umbúðum og fylgiseðli fyrir notkun lyfsins. Leitið til
læknis eða lyfjafræðings sé þörf á frekari upplýsingum um áhættu og aukaverkanir. Sjá nánari upplýsingar um
lyfið á www.serlyfjaskra.is.