Morgunblaðið - 14.03.2019, Page 39

UMRÆÐAN 39
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. MARS 2019
Tónleikar – Háskólabíó
MANNAKORN
24. apríl kl. 20.00 ........... UPPSELT
25. apríl kl. 20.00 ........... AUKATÓNLEIKAR
Miðapantanir í síma 862 0700 eða á tix.is/mannakorn
Vegna mikillar eftispurnar verða
aukatónleikar á Mannakorn í Háskólabíói
Umræðan að und-
anförnu um innflutn-
ing á fersku kjöti er
komin út fyrir öll
skynsemismörk. Látið
er að því liggja að ís-
lensk stjórnvöld láti
troða upp á okkur
smitaðri og stór-
hættulegri vöru,
fersku kjöti frá út-
löndum og ógni þann-
ig lýðheilsu þjóðarinnar og dýra-
heilbrigði. Verið sé að láta undan
pólitískum þrýstingi. Þó sýna
undangengnir dómar að Ísland
fylgir einfaldlega ekki EFTA-
samningnum í þessum efnum.
Þótt málið sé flókið hafa verið
lagðar skýrar línur á alþjóðavett-
vangi um það hvernig fara skuli
með slík deilumál enda lykilatriði
í því að viðskipti með matvæli
milli landa geti gengið snurðu-
laust.
Ljóst er að örverur (bakteríur,
veirur, mygla) geta borist milli
landa með ýmsum leiðum, með
fólki, dýrum, plöntum, vatni og
vindi. Því eru alltaf einhverjar lík-
ur á því að sjúkdómsvaldandi ör-
verur, sýklar, geti leynst í mat-
vælum hvar og hvernig sem er
þau eru framleidd. Nútíma mat-
vælaeftirlit miðast því við það að
minnka sem frekast má líkurnar á
því að sýklar berist í matvæli og
geti fjölgað sér þar. Áður en það
alþjóðlega kerfi sem nú er við lýði
komst á voru lönd með mismun-
andi staðla fyrir örveruinnihald
matvæla. Það kerfi reyndist ekki
einungis dýrt heldur hamlaði
mjög milliríkjaversl-
un og olli miklum
skaða. Þetta var
grunnurinn að
„tæknilegum við-
skiptahindrunum“ því
draumur pólitíkusa
allra landa er sá
sami: Að alþjóða-
markaðurinn sé gal-
opinn fyrir „okkar
frábæru og heilnæmu
vörum“ en að heima-
markaðurinn sé var-
inn fyrir ósanngjarnri
samkeppni, þessum útlensku
vörum „sem maður veit aldrei
hvað gæti verið í“. Á mannamáli
heitir þessi nálgun tæknilegar við-
skiptahindranir.
Vettvangur til lausnar þessum
vandamálum liggur hjá alþjóða-
stofnunum eins og Matvæla- og
landbúnaðarstofnun Sameinuðu
þjóðanna (FAO) og Alþjóða-
viðskiptastofnuninni (WTO). Hjá
þeirri síðarnefndu eru tveir samn-
ingar sem ramma inn þessa um-
ræðu, SPS samningurinn og TBT-
samningurinn. Sá fyrri kveður á
um það með hvaða hætti aðildar-
löndin geti best verndað heilnæmi
fólks, plantna og dýra en sá síðari
fyrir því hvernig tæknilegar kröf-
ur séu samræmdar þannig að allir
sitji við sama borð. SPS-samn-
ingurinn setur ýmsar skorður við
því hve langt lönd geta gengið í
því að setja eigin kröfur, þurfa
t.d. að miða við alþjóðlega staðla,
auk þess sem þau skuldbinda sig
til þess að fylgja vísindalegri
nálgun og sannreynanlegum
gögnum.
Því hefur mikil vinna farið í það
að gera formlegt vísindalegt
áhættumat í tengslum við flutning
matvæla, plantna og dýra milli
landa, t.d. með tilliti til sýkla eins
og salmonellu og kampýlóbakter
sem mikið hefur verið rætt um að
undanförnu. Í áhættumatinu er
spurt um það hvaða tegundir
sýkla sé að ræða, magn þeirra í
vörunni, líkur á að þeir gætu náð
fótfestu og fjölgað sér í nýjum
heimkynnum, hve alvarlegt mál
það væri ef þeir næðu sér á strik
o.s.frv. Fyrir matvæli er einnig
spurt um það hvernig þau eru
unnin (fryst, söltuð, niðursoðin)
og hvernig þau eru borðuð, t.a.m.
soðin, steikt eða hrá. Út frá þess-
um gögnum er unnt að reikna út
hver raunveruleg áhætta er af
innflutningi tiltekinna matvæla.
Síðan reiknað út hve margir gætu
veikst eða látist og hver áhættu-
hópurinn er, þ.e. börn, fullorðnir
eða aldraðir en þessir hópar eru
misviðkvæmir fyrir sýkingum.
Þessi nálgun hefur reynst vel í
tímans rás, bæði lækkað kostnað
við matvælaeftirlit og gert mat-
vælin öruggari. En allt er í heim-
inum hverfult og nýjar tegundir
sýkla koma reglulega á sjónar-
sviðið. Dr. Karl Kristinsson pró-
fessor hefur t.a.m. gert vel í því að
vekja athygli á þeirri vá sem fjöló-
næmar bakteríur eru að verða víða
um heim. Sem betur fer er ástand
þeirra mála þó tiltölulega gott hér
á landi sem og ástand dýra-
sjúkdóma almennt. Það er nokkuð
sem við viljum verja með öllum
skynsamlegum ráðum. Ísland hef-
ur því fulla ástæðu til þess að leita
eftir vísindalegum úrskurði skv.
SPS-samningnum sem segir að
einstök aðildarlönd geti tekið upp
strangari reglur en felast í alþjóð-
legum stöðlum, sé unnt að réttlæta
slíkt vísindalega (með formlegu
áhættumati). Ég legg því til að ís-
lensk stjórnvöld fari þá leið að fá
formlegt áhættumat þannig að við
höfum fast land undir fótum áður
en blásið er í herlúðra gegn við-
skiptalöndum okkar úti í heimi. Þá
fengjum við að vita hvaða þættir
hafa mest áhrif í að dreifa sjúk-
dómum hér á landi: Ferðir Íslend-
inga erlendis? Erlendir ferða-
menn? Innflutt grænmeti?
Innflutningur á fersku kjöti? Þá
myndum við einnig fá mat á bú-
fjárveikivörnum okkar og hve stór
þáttur ástand frárennslismála hér
á landi er í þessu sambandi. Svona
úttekt, að frumkvæði íslenskra
stjórnvalda, myndi setja málið í
allt annan farveg en það er nú. Og
öll umræða um málið yrði faglegri
og gæti reyndar orðið afar áhuga-
verð.
Lýðheilsu þjóðarinnar ógnað?
Eftir Grím Þ.
Valdimarsson »Ég legg því til að
íslensk stjórnvöld
fari þá leið að fá form-
legt áhættumat þannig
að við höfum fast land
undir fótum áður en
blásið er í herlúðra
gegn viðskiptalöndum
okkar úti í heimi.
Grímur Valdimarsson
Höfundur er örverufæðingur, fv.
forstjóri Rannsóknastofnunar
fiskiðnaðarins og Fiskiðnaðarsviðs
Matvæla- og landbúnaðarstofnunar
Sameinuðu þjóðanna.
grimur.valdimarsson@me.com
stöðu um að standa við loftslags-
markmið Parísarsamkomulagsins
verður það að gerast samkvæmt tví-
hliða samningum þar sem hagsmuna
Íslands er gætt til jafns við hags-
muni ESB.
Auka þarf samvinnu,
ekki samkeppni
Það sem við þurfum að huga að nú
er sú ótvíræða reynsla okkar af
orkulögunum frá 2003, að reglur
ESB hindra nauðsynlega samvinnu.
Landsreglarinn sem skilgreindur er
í þeim hluta orkupakkans sem nú er
til meðferðar á fyrst og fremst að
auka samkeppni, sem okkur vantar
ekki núna og innleiða reglur ESB
sem koma í veg fyrir þá samvinnu
sem okkur vantar. Sú samvinna næst
best gegnum auðlindastýringu að
hætti Landsvirkjunar.
Lokaorð
Sú röksemd, að ekki megi hafna
þriðja orkupakkanum af ótta við
áhrifin á EES samninginn táknar, að
of miklu hefur þegar verið afsalað af
fullveldi okkar til að við getum talist
fullkomlega sjálfstæð þjóð.
Við eigum ekki annan kost en að
tjá ESA nefndinni og Evrópu-
bandalaginu að reglur þess og skil-
greining á hlutverki landsreglarans
sem skal tryggja framgang þeirra
hindri okkur í að nýta auðlindir okk-
ar á skynsamlegan og ábyrgan hátt
og séu þannig brot á stjórnarskrá Ís-
lands. Við verðum því að hafna orku-
pakkanum og allar gagnráðstafanir
ESB verði að túlkast sem ógn við
fullveldi landsins.
Höfundur er sérfræðingur
í orkumálum.
eliasbe@simnet.is