Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.04.2019, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.04.2019, Blaðsíða 12
MINNING 12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.4. 2019 Ég hef sennilega breyst í áranna rás,Skoðanir og viðhorf breytast, en sumtaf því sem ég aðhylltist ungur fylgir mér enn í dag. Þetta er ekki afþreyingar- tónlist. Ég veit ekkert um hvort öðrum finnst hún skemmtileg. En ég vona að hún segi eitt- hvað. Stefán G. talaði um „… að finna til í stormum sinnar tíðar“. Ég hef reynt það. Og tónlistin er ekki aðeins til skemmtunar. Í gamla óperuhúsinu í Kaupmannahöfn stóð þetta skrifað yfir sviðinu: „Ej blot til lyst.“ Ég reyni að birta hið góða, fagra og sanna í minni tónlist. Ég held að þessi tónlist höfði til ein- staklinga, en ekki til vúddstokk-mergðar- innar.“ Þannig komst Atli Heimir Sveinsson að orði í grein í Morgunblaðinu fyrir áratug. Tilefnið var flutningur Sinfóníuhljómsveitar Íslands á þremur verkum tónskáldsins frá ólíkum tím- um í tilefni af sjötugsafmæli þess. „Ég krukka oft í gömul verk mín, það er eins og ég ljúki aldrei sköpunarferlinu,“ sagði hann í sömu grein og lauk henni á þessum orðum: „En að kompónera merkir að setja saman. Hvað svo tekur við veit ég ekki. Verkinu lýkur í spurn.“ Engin fyrirstaða Í viðtali hér í blaðinu árið 2008 spurði Guðrún Guðlaugsdóttir Atla Heimi hvers vegna hann hefði lagt tónlist fyrir sig. „Ég var í barnamúsíkskóla hjá dr. Edelstein og fór að semja um leið og ég lærði að skrifa nótur,“ svaraði hann. „Síðar fór ég í tónlistarskóla og var látinn læra á píanó. Mamma spilaði prýðilega á píanó og hennar móðurætt var mjög músíkölsk, það er fullt af söngelsku fólki í mínum ættboga. Pabbi var bankamaður en hann söng líka í karlakór. Það þótti því eðlilegt að ég stundaði píanónám og þegar ég ákvað að leggja fyrir mig tónlist þá var engin fyrirstaða frá hendi foreldra minna. Pabbi styrkti mig til náms á þessu sviði.“ – Varstu laukur ættarinnar á tónlistarsvið- inu? „Kannski má segja það. Amma mín í Flatey hafði bæði píanó og orgel í stofunni sinni. Þetta var gamalt kaupmannsheimili. Svo var amma kirkjuorganisti í þorpinu. Það voru miklir dýrðartímar hjá henni þegar Sigvaldi Kalda- lóns bjó í Flatey og mikil vinátta með ömmu og afa og Kaldalónshjónunum. Minn bakgrunnur var þannig að ég naut skilnings.“ Mótaðist í Þýskalandi Síðan lá leiðin til Þýskalands þar sem Atli Heimir lagði stund á nám við Tónlistarháskól- ann í Köln. Í samtali sem sá er tók þetta saman átti við hann á íslenskri menningarhátíð í Þýskalandi árið 1995 sagði hann að tilraunir Þjóðverja með raftónlist hefðu laðað sig að landinu árið 1959. Sótti tónskáldið visku sína á þessum árum meðal annars í brunn Stockhaus- ens, eins helsta brautryðjandans á því sviði. Atli Heimir sagði tónlistina hafa staðið í miklum blóma í Köln á þessum tíma. „Menn voru að gera merkilega og nýja hluti sem áttu eftir að móta alla öldina. Ég mótaðist mikið hér og Leifur Þórarinsson, gott tónskáld og mjög klár maður, skrifaði einhvern tímann að það sem ég hefði fram að færa væri meðal annars mjög sterkur þýskur expressjónismi. Þótt ég taki aldrei mark á gagnrýni held ég að þetta hafi verið nokkuð rétt athugað hjá Leifi.“ Skammaður svolítið Árið 2014 tók Atli Heimir upp þráðinn í sam- tali við Einar Fal Ingólfsson. Þegar spurt var hvernig honum hefði verið tekið við heimkom- una frá Þýskalandi svaraði Atli Heimir: „Ég var nú skammaður svolítið en það var allt í lagi, það hafði engin áhrif á mig, breytti mér ekki neitt.“ – Af hverju var fólk að skammast? „Þetta var öðruvísi músík en það átti von á. En ég hélt alltaf áfram mínu starfi. Gagnrýni, slæm eða góð, breytir mönnum ekki, ef undir- staðan er þokkaleg og þeir hafa trú á því sem þeir eru að gera.“ Þarna var verið að frumflytja tónverk Atla Heimis við ljóð Gyrðis Elíassonar á Listahátíð í Reykjavík og barst talið að innblæstri úr ljóðum. Ljóð Gyrðis eru ekki háttbundin en Atli Heimir hafði áður til dæmis samið sönglög við ljóð Jónasar Hallgrímssonar, sem eru hátt- bundin. – Er munur á því fyrir tónskáldið? „Ekki nokkur!“ sagði hann ákveðinn. „Bara að manni detti eitthvað þokkalegt í hug. En vissulega var líka gaman að gera músík við ljóð Jónasar Hallgrímssonar, þó að ekki væri nema vegna þess að þá las ég öll verkin hans upp á nýtt. Hann er yndislegt skáld. En að gera lög við rímuð ljóð og rímlaus, ég hef aldrei séð neinn mun á því. Líttu til dæmis á skáldskap Steins Steinars. Hann yrkir jafnt rímað og órímað, með stuðlasetningu og án, og allt er þetta dýrindis skáldskapur. Andinn og hug- myndaflugið skipta máli.“ Alltaf verið iðjumaður Í viðtalinu árið 2008 spurði Guðrún Guðlaugs- dóttir Atla Heimi hvort hann vaknaði með til- búnar laglínur í höfðinu á morgnana. „Mig dreymir stundum músík en sjaldan laglínur. Mig dreymir hins vegar fyrir daglát- um og veðri,“ svaraði hann. „Ég veit ekki hvernig tónlist verður til hjá mér og hef ekki neinn ákveðinn vinnutíma. Þannig hef ég ekki unnið. En hins vegar verð- ur maður að vera við þetta, þeir fiska ekki sem ekki róa. Ég hef alltaf verið iðjumaður, dugn- aðarmaður við vinnu.“ Farið var um víðan völl í viðtalinu og Guðrún spurði meðal annars hvaða sönglag sitt Atla Heimi þætti vænst um? „Hann verður afvísandi og neitar að svara, en þó gætir í neituninni örlítils hiks. Ég spyr því hvort eitthvað sé honum nær en annað. „Kannski er í óperunni Silkitrommunni ým- islegt sjálfævisögulegt,“ svarar hann með sem- ingi en lætur lítt af við nánari spurn.“ Lögin vinaspegill „Þetta er því svolítill vinaspegill,“ sagði tón- skáldið um tilurð sönglaga sinna í viðtali við Bergþóru Jónsdóttur árið 2006. „Það kemur fyrir að ég sendi vinum mínum litlar melódíur.“ Í samtalinu kveðst hann lengi hafa samið sönglög og meira í seinni tíð. „Í fyrstu lög- unum, sem eru alvarlegri, er til dæmis algjört jafnræði með rödd og píanói. Á sínum tíma gerði ég lög í gömlum stíl – fyrir Tónlistarskól- ann í Reykjavík, Ljóðakorn fyrir Göggu Lund og fleira. Þá komu Jónasarlögin, og margt hef ég samið fyrir leikhúsið. Ég hef líka farið í metnaðarfyllri lagasmíðar.“ Hvíl í friði, Atli Heimir Sveinsson. Verkinu lýkur í spurn Í tilefni af sjötugsafmæli Atla Heimis var flutt í Þjóðleikhúsinu sviðsett dagskrá með söng og dansi, helguð leikhústónlist hins fjölhæfa tónskálds. Morgunblaðið/Eggert Signý Sæmundsdóttir söngkona, Petri Sakari hljómsveitarstjóri og Atli Heimir bera saman bækur sínar fyrir tónleika Sinfóníuhljómsveitar Íslands árið 1999. Morgunblaðið/Sverrir Atli Heimir Sveinsson, eitt ást- sælasta tónskáld þjóðarinnar, lést á dögunum, áttræður að aldri. Hann var í senn þekktur fyrir flókin verk og ómstríð og falleg verk og aðgengileg. Minnumst Atla Heimis með hans eigin orðum úr Morg- unblaðinu gegnum tíðina. Orri Páll Ormarsson tók saman orri@mbl.is Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson Atli Heimir Sveinsson var afkastamikill á löngum og far- sælum ferli sem tónskáld.

x

Morgunblaðið - Sunnudagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið - Sunnudagur
https://timarit.is/publication/1078

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.