Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.04.2019, Blaðsíða 24

24 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.4. 2019
LÍFSSTÍLL
Orkudrykkir sem innihaldamikið magn koffíns njótasífellt vaxandi vinsælda,
sérstaklega meðal yngra fólks, en of-
neysla koffíns getur valdið eitrunar-
einkennum, haft
áhrif á hjartslátt og
nætursvefn sem
um sinn getur haft
alvarlegar heilsu-
farslegar afleið-
ingar. Samhliða
aukinni neyslu hef-
ur styrkleiki
drykkjanna vaxið
gríðarlega og inni-
halda sterkustu drykkirnir allt að
550 milligrömmum af koffíni á lítra,
en fyrir um fimmtán árum voru
sterkustu koffíndrykkirnir með um
161-176 milligrömm af koffíni. Magn-
ið er svo mikið að talið hefur verið
nauðsynlegt að banna suma drykki
fyrir einstaklinga yngri en 18 ára.
„Þetta eru örvandi drykkir og
margir innihalda mikið magn af koff-
íni. Koffín er örvandi og er mjög
lengi í líkamanum, helmingunartími
koffíns er sex klukkustundir, þannig
að það er alveg ljóst að efnið hefur
áhrif á svefn og svefngæði. Öll
koffínneysla eftir hádegi hefur
ennþá áhrif þegar við erum að fara
að sofa seint á kvöldin,“ segir Erla
Björnsdóttir, sálfræðingur og ný-
doktor. Hún útskýrir að örvandi efni
af þessum toga valdi því að fólk sé
lengur að sofna og stytti þau þannig
svefntímann. Jafnframt örvar koffín
líkamsstarfsemina sem er andstætt
því sem þarf til að tryggja góðan
svefn, sérstaklega djúpsvefn. „Þetta
er eitt mikilvægasta svefnstigið,
kannski sérstaklega fyrir börn og
unglinga. Það er mikið sem er að
gerast í líkamanum, mikill þroski
sem er að eiga sér stað, heilinn er að
þroskast í djúpsvefni, vaxtarhormón
eru að myndast, þetta er mikilvægt
fyrir minnið, við erum að endurnýja
frumur, losa út eiturefni og margt
fleira.“
Mikil neysla
Fram kemur í áhættumati norsku
vísindanefndarinnar (Viteskaps-
komiteen for mat og miljø), sem birt
var í byrjun þessa árs, að börn og
unglingar sem neyta orkudrykkja
daglega eru líklegri til þess að þjást
af svefntruflunum, kvíða, óróa og
hjartsláttartruflunum. Þó að fram
komi að smærri skammtar sem hluti
af neyslu af og til séu ekki líklegir til
þess að hafa neikvæð heilsufarsleg
áhrif, getur dagleg neysla koffíns yf-
ir 1,4 milligrömm á hvert kíló neyt-
enda valdið svefntruflunum.
Vísindanefndin segir barn sem
vegur 30 kíló aðeins þola neyslu
hálfrar 250 ml dósar (125 ml) inni-
haldi hún 80 milligrömm af koffíni.
Unglingur sem hefur tvöfalda vigt
barnsins, eða 60 kíló, mun geta
drukkið dósina alla án þess að það
hafi nokkur áhrif. Í Noregi mældist
meðalneysla orkudrykkja meðal
þeirra sem neyta mesta magnsins í
aldurshópnum átta til átján ára á
bilinu 114 til 418 ml á dag. Hæsta
gildið sem fannst í aldurshópnum
átta til níu ára var 400 ml á dag og
tíu lítrar fyrir aldurshópinn sextán
til átján ára.
Rannsóknir og greining kynntu
fyrr í þessum mánuði niðurstöðu
rannsóknar á svefnvenjum íslenskra
framhaldsskólanema, sem fram-
kvæmd var í fyrra. Fram kom að
70% framhaldsskólanema svæfu of
lítið og margir nemar nýttu orku-
drykki til þess að halda virkni yfir
daginn. Þá er staðan sú að 78%
þeirra nema sem sofa sjö klukku-
stundir eða minna drekka fjóra
orkudrykki eða meira á dag.
Kvíði og þunglyndi
Í sömu rannsókn var einnig skoðað
samband svefnvenja og heilsu. Með-
al þeirra sem sögðust sofa sjö
klukkustundir eða minna sögðu 66%
líkamlega heilsu sína sæmilega, en
17% sögðu hana slæma. Hvað varðar
andlega heilsu var marktæk fylgni
sem sýndi að eftir því sem nemarnir
svæfu minna því stærra hlutfall
mæti andlega heilsu sína slæma.
„Börn og ungmenni eru mun við-
kvæmari fyrir koffíni heldur en þeir
sem eru fullorðnir. Sumir þessara
drykkja innihalda mikið magn koff-
íns og jafnvel einn eða tveir drykkir
geta gert það að verkum að maður
fer yfir ráðlagðan dagskammt af
koffíni,“ segir Erla og bætir við að
neysla orkudrykkja hafi aukist mik-
ið og að vinsældirnar hafi líklega
aldrei verið jafn miklar.
Er blaðamaður spyr hvort megi
rekja mikla neyslu koffíns meðal
ungmenna til aukinnar andlegrar
vanlíðanar í ljósi þess að koffínið
veldur svefnleysi, segir hún allt
hanga saman. „Svefnleysi er mjög
stór áhættuþáttur fyrir andlega van-
líðan og líkur á þunglyndis- og
kvíðaeinkennum margfaldast ef við
erum vansvefta. Við sjáum að sjálfs-
vígsáhætta eykst og öll áhættu-
hegðun. Við erum líklegri til þess að
keyra of hratt, prófa áfengi, eiturlyf
og fleira ef við erum vansvefta.“
Skammgóður vermir
Eins og fyrr segir geta orkudrykkir
valdið svefnleysi en jafnframt eru
þeir nýttir til þess að gefa líkam-
anum orku til þess að draga úr
þreytueinkennum. „Með þreytu er
líkaminn að segja okkur að hann
þurfi svefn og ef við erum farin að
fela þessi áhrif og örva okkur upp og
hlusta ekki á þessi merki líkamans
erum við komin á mjög hættulegan
stað. Það að sofa ekki nóg hefur svo
margvísleg áhrif á andlega- og
líkamlega heilsu og lífsgæðin okkar
almennt,“ útskýrir Erla.
Spurð hvort það myndist víta-
hringur þegar drykkirnir sem valda
svefnleysi séu nýttir til þess að bæla
niður einkenni þreytu, segir Erla
svo vera. „Það er það sem gerist,
maður festist í vítahring. Þetta á við
svo margt eins og til dæmis með
sykurinn, ef maður borðar sykur
hefur það slæm áhrif á svefn en svo
kallar líkaminn á sykur ef maður er
illa sofinn. Líkaminn öskrar á orku
og við fáum okkur þessa drykki sem
síðan veldur því að við sofum ekki
um nóttina. Þetta er svo skamm-
góður vermir í raun og veru, við er-
um að reyna að redda okkur í gegn-
um daginn en þetta hefur slæmar
afleiðingar til lengri tíma.“
Neysla óhollrar fæðu
Þegar svefnleysi er annars vegar,
leitar líkaminn í einfalda orku sem
hann getur fengið úr kolvetni. Þá
sýna rannsóknir að vísbendingar séu
um að það sé fylgni milli svefnleysis
og þess að sækja í óholla kolvetnis-
ríka næringu eins og sælgæti, snarl
og skyndibita.
„Þegar við sofum lítið breytist
hormónaframleiðslan okkar og það
eru sérstaklega hormón sem stýra
hungri og svelti, þannig að líkaminn
fer að kalla á öðruvísi fæðu þegar við
erum illa sofin. Við förum þá að leita
í einfalda orku sem er þá sykur og
einföld kolvetni. Síðan bætist við að
hormónin sem láta okkur vita að við
erum södd bælast þannig að við
borðum meira,“ segir Erla.
Hún telur mikilvægt að skoðuð
verði frekar hert löggjöf í kringum
orkudrykki, sérstaklega hvað varðar
yngri neytendur. Þá segir Erla einn-
ig að það þurfi að auka fræðslu um
mikilvægi svefns og minnka aðgengi
í skólum að óhollustu sem hefur
áhrif á svefn. „Ef þetta er fyrir aug-
um ungmenna er auðvitað meiri
freistni að næla sér í þetta, en ef
þetta er ekki til sölu í skólanum þá
myndi neysla minnka. Þannig að ég
held að við þurfum svolítið að hugsa
um þetta líka.“
Afleiðingar
orkudrykkja
Of mikil neysla koffíns getur haft veruleg
áhrif á svefn sem getur haft í för með sér aukna
hættu á þunglyndis- og kvíðaeinkennum.
Þá getur einnig sækni í óholla fæðu aukist.
Gunnlaugur Snær Ólafsson gso@mbl.is
Mikil neysla orkudrykkja til þess að vinna á orkuleysi og þreytu hefur til lengri tíma öfug áhrif og getur haft slæm áhrif á
heilsu. Neysla ungmenna á þessum drykkjarvörum hefur aukist mikið og koffínmagn þeirra líka.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Erla
Björnsdóttir