Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.04.2019, Blaðsíða 17

Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.04.2019, Blaðsíða 17
skemmtilegt að beygja sig fyrir staðreyndum eins og þessum þá verði ekki fram hjá því litið að það hafi reynst mjög ábatasamt og geti orðið það áfram. Gengur þetta dæmi upp? Um leið og alræðisríki, byggt á kommúnisma, gefur lausan taum um margt í efnahagslegum og lífskjara- legum efnum þarf það að herða alræðistökin að öðru leyti en ekki minnka þau. Því það brestur fljótt í þegar almenningur gerir sér grein fyrir því að hann á sjálfum sér að þakka þá velmegun sem nú er orðin og það sem er innan seil- ingar. Það allt hefur sáralítið með „flokkinn“ að gera. Það er markaðurinn ósýnilegi en ekki Maó sýnilegur í glerkistunni sem nú lætur draumana rætast. Að vísu sá Maó lengi vel ekki síst um martraðirnar eins og menningarbyltingin og hrikalegar afleiðingar hennar eru eilíf áminning um. Það er svo margt í undraríkinu Kína sem virðist ekki geta gengið upp en þó gera það. Það dæmi virð- ist reyndar óskiljanlegt eða að minnsta kosti óendan- lega flókið. En þá má vitna í snillinginn Hercule Poirot, sem var uppspuni eins og góði dátinn Sveik, orðheppn- asti maður síðari tíma sögu. Poirot vitnaði ekki síst í sjálfan sig vildi hann hafa eitthvað eftir vísdómsmanni. Gráu sellurnar hans myndu segja um þetta óendanlega flókna dæmi frá Kína: „Þetta dæmi er svo flókið að lausnin hlýtur að vera einföld.“ Hið einfalda svar væri það að tilfinn- ingin sem segði að sambúð hinna andstæðu afla, al- ræðis kommúnismans og skefjalausa kapítalismans gengi ekki upp, sé rétt. Þótt hún virðist ganga upp núna þá muni hún ekki ganga upp til lengdar. Bréf- ritari kynni að vera spurður um það, hvað hann hefði fyrir sér í þessu, þótt Hastings kafteinn tryði Poirot án fyrirvara. Og fátt verður þá um algild svör. En á það má þó benda að alræðisstjórnin í Peking er líklegast sömu skoðunar og við Poirot þótt hún segi það ekki upphátt og skulu færð rök fyrir því. Sannindamerkið Vinstrisinnaðir fréttamenn í Evrópu benda iðulega á að Bandaríkin séu það herveldi sem beiti afli sínu oft- ast og víðast og að Bandaríkin hafi fleiri herstöðvar utan eigin landamæra en nokkurt ríki annað og muni miklu. Og einnig er nefnt að Bandaríkin hafi tekið þátt í hernaði eða stutt aðgerðir mjög víða. Nefnd eru til sögunnar lönd í Afríku. Þá sé öflugur herstyrkur víða í Asíu, svo sem í Japan og Suður- Kóreu. Aðgerðir Bandaríkjahers í Afganistan hafi nú stað- ið lengur en nokkur önnur styrjöld af þeirra hálfu. Ekki sé langt liðið frá styrjöldum í Írak, og áður í Kúveit og atbeina að styrjöld í Jemen. Bandaríkin hafi verið þátttakendur í vorhreingerningum í lönd- um við suðausturhluta Miðjarðarhafs. Í Sýrlandi létu Obama, Cameron og Sarkozy sem markmiðið væri að koma einræðisherranum frá. Obama sveik Mubarak, mikilvægan bandamann Bandaríkjanna til áratuga, og hann guggnaði í að- gerðum í Sýrlandi og skildi eftir gap fyrir Pútín sem tryggði stöðu Assads og eigin áhrif á svæðinu. Trump miðaði eingöngu við að tortíma lands- yfirráðum hermdarverkaríkisins ISIS sem tókst og vill flytja her sinn í Sýrlandi heim. Fleira er talið til. Í framhaldinu er svo bent á að fjölmennasta ríki heims, Kína, hafi ekki farið með hernaði á hendur öðrum í áratugi. Samt sé látið eins og að frá því ríki stafi ógn. Athugasemdir um hernaðarumsvif Bandaríkjanna utan sinna landamæra eru réttmætar og einnig ábendingin um Kína þótt það láti vita af sér með öðr- um hætti og sífellt víðar. Og það er líka rétt að ekkert ríki ætlar sér eða hef- ur efni til þess að abbast hernaðarlega upp á Kína. Hvers vegna þá þessi hraða hernaðaruppbygging þar og hin mikla áhersla á öflugan og agaðan her og þá ekki síst landherinn, þann langstærsta í veröld- inni? Sú áhersla gefur vísbendingu um að stjórnendur landsins og flokkurinn sem færir þeim valdið gera sér fulla grein fyrir því að sú leið sem valin hefur ver- ið síðustu áratugi er vandrötuð. Og hún getur ekki ráðist af tilviljanakenndri þróun nema að takmörk- uðu leyti í ofurveldi áætlunarbúskaparins. Hið efnahagslega umburðarlyndi, sem vissulega hefur verið sýnt, þarf að hvíla á valdi sem er bæði sýnilegt og virkt og að allir skuli vita að umburðar- lyndið nær ekki þangað. Deng Deng Xiaoping varðaði hinar miklu breytingar frá því fljótlega eftir að Maó lést og allt þar til að hann sjálfur dró sig formlega í hlé árið 1989. En hann var þó til staðar lengur og stærstu ákvarðanir ekki teknar án samráðs við hann. Deng lést á tíræðis- aldri 1997. Áður en kínverskir valdamenn létu til skarar skríða á Torgi hins himneska friðar sóttu þeir Deng heim til að fá ráð hans og blessun. Þessi mikli forgöngumaður breytinganna í átt til efnahagslegs frelsis vissi hvar mörkin lágu og sam- þykki hans varð ekki misskilið. Tilraunin til að feta ríki, svo ekki sé talað um risa- ríki eins og Kína, eftir samsíða stígum, öðrum lögð- um af Maó og hinum af Deng Xiaoping hefur hvergi verið gerð áður. Stundum er vísað á einræðistíð Francos á Spáni sem ákveðna fyrirmynd. En þótt það sé ekki með öllu óeðlilegt var það gjörólíkt. Franco ætlaði sér ætíð að binda sitt skipulag aðeins við sig og sína tíð. En framtíðin ætti ekki að vera bundin honum eða fjölskyldu hans eða flokksfélögum. Hann hafði sett kónginn til hliðar en krónprinsinn fékk pólitískt uppeldi í skjóli hans. Franco stefndi að því að lýð- ræðislegt konungsríki tæki við og félli að stjórn- kerfum nágrannaríkjanna í Evrópu. Honum hafði tekist að halda sig í hæfilegri fjarlægð frá Hitler og Mússólíni og Spánn fetaði sig vandræðalaust leið- ina sem Franco ætlaði ríkinu eftir sinn dag. Stígur- inn til framtíðar var aðeins einn, en ekki tveir eins og í Kína og næsta víst er að þeir verða ekki sam- síða þar um eilífð. Að því kemur að þeir munu skar- ast. Þegar það gerist fyrir alvöru er sjálfsagt rétt að vera ekki þar nær en þarf. En Sovét? Samlíkingin við Sovétríkin er heldur ekki rétt. Sovétríkin urðu undir í samkeppninni við Bandarík- in og bandamenn þeirra. Þau koðnuðu undir sjálf- um sér. Margir austur þar eru ósáttir við þá at- burðarás og einn af þeim er Pútín forseti. Nýbirt skoðanakönnun í Rússlandi sýndi að veg- ur Stalíns fer vaxandi í huga manna þar. Þó eru óhæfuverk hans nú á allra vitorði. Fáum virtist brugðið við úrslit þessar könnunar. Ekki er vitað til þess að slík könnun hafi verið gerð í Þýskalandi og þá spurt um þann sem gerði friðar- samninginn við Stalín fyrir nærri áttatíu árum. Vonandi má með öryggi ætla að þannig mældar „vinsældir“ Adolfs Hitlers næðu varla máli. Varla tækju menn því létt að Hitler gerði það gott í könn- unum og það þótt að hann yrði aðeins hálfdrætt- ingur Stalíns. Stalín nýtur þess væntanlega að hann telst hafa unnið sigur á innrásarherjum Hitlers. Og það breytir sjálfsagt ekki því að friðarsamn- ingur skálkanna tveggja hafi auðveldað nasistum mjög leikinn í tæp tvö ár af þeim sex sem heims- styrjöldin síðari stóð. Morgunblaðið/RAX 28.4. 2019 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17

x

Morgunblaðið - Sunnudagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið - Sunnudagur
https://timarit.is/publication/1078

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.