Umbrot - 17.12.1976, Page 13

GARÐAHÚS 100 ÁRA
— elsta steinsteypuhús á Islandi
— Hvernig kveðja Þjóðverj-
ar gamla árið?
— Árið byrjar kl. 6 eða 8
með því að borðaður er betri
matur. Áður hefur stofan verið
skreytt með pappírsborðum.
Mikill léttleiki er yfir þessu
kvöldi, allir hressir og kátir.
Spilað er á spil, farið í leiki eða
spáð í framtíðina. Það er gert á
þann máta, að bráðið blý er lát-
ið drjúpa ofan í vatn, síðan er
spáð í lögunina sem blýið tekur
í vatninu. Sjaldnast stenst samt
spáin. Klukkan 12 skála allir í
kampavíni.
— Er haldið upp á þrettánd-
an á einhvern sérstakan hátt?
— Bömin klæða sig eins og
vitringar, ganga í hús syngjandi
og fá pening fyrir. Þessi siður
er einungis við lýði á smærri
stöðum, því í stórborgum er
þetta ekki hægt. Á þrettándan-
um er allt jólaskraut tekið nið-
ur.
— Heldur þú jólin upp á
þýskan eða íslenskan máta?
— Bömin vilja ekki hafa
þýska siði og eru jólin því hald
in upp á íslenskan máta.
Spánn
Þar sem margir Islendingar
leggja leið sína til Spánar ár
hvert, þótti okkur tilhlýðilegt
að fá að heyra hvernig Spán-
verjar halda jólin hátíðleg.
Það reyndist auðsótt, þar eð
Spánverjinn Henry Llorens
(Henry hét Enriqe Llorens áður
en hann fékk íslenskan ríkis-
borgararétt) er búsettur hér í
bæ. Umbrot barði því dyra að
Jaðarsbraut 39, þar sem Henry
býr ásamt konu sinni Auði
Finnbogadóttur og sex ára dótt-
ur.
— Þá fyrst Henry, hvaðan
frá Spáni ert þú og hverrar
trúar?
— Ég er frá Madrid og er
kaþólskrar trúar.
— Hvenær hefst jólaundir-
búningur hjá ykkur og hvernig
fer hann fram?
— Jólaundirbúningurinn
hefst ekki fyrr en sex til sjö
dögum fyrir jól. Undirbúning-
urinn er aðallega fólginn í því
að gera hreint og skreyta jafnt
inni sem úti með ljósum og
öðm skrauti. Við notum samt
ekki grenigreinar.
Húsmæður standa ekki á
haus við bakstur, eins og hér,
einfaldlega vegna þess að við
notum ekki kökur. Undirbún-
ingurinn er því ekki eins mikill.
— Búa jólasveinar á Spáni ?
— Nei, þar eru ekki jólasvein
ar eins og hér, en við höfum St.
Nikulás. I okkar trú er það
þannig að 3 konungar koma of-
an af fjöllunum og færa börn-
unum gjafir.
— Hvernig er aðfangadagur?
— Unnið er fram að hádegi.
Hátíðin hefst ekki fyrr en um
kvöldið kl. 7, 8 eða 8,30, tíma-
setning er ekki nákvæm. Fjöl-
skyldan kemur saman og borðar
góðan mat, oftast kalkún. Gjaf-
irnar eru ekki gefnar á aðfanga-
dagskvöld, heldur er farið í
heimsókn til vina og kunningja
eftir matinn. Foreldrarnir eru
þó yfirleitt alltaf heima ásamt
yngstu börnunum. Veitingahús
eru opin til miðnættis á aðfanga
dagskvöld.
— Hvað með jóladag og ann
an dag jóla?
— Á jóladag er mikið um
heimsóknir og farið er í kirkju
kl. 12. Annar dagur jóla er
venjulega vinnudagur.
— Hvernig er nýju ári fagn-
að þarna suður á Spánarströnd
um?
— Ja, er það ekki alls staðar
eins, allir yfir sig ánægðir yfir
að gamla árið skuli loks vera
á enda runnið. Menn taka dag-
inn yfirleitt snemma og byrja
að halda ,,partý“ strax um há-
degi og halda gleðinni áfram
fram á næsta ár. Unglingar á
aldrinum 12-14 ára ganga á
milli húsa, klædd á ýmsa vegu,
eru þau með trumbur og syngja
fyrir fólkið. Þessu fylgja auð-
vitað hávaði og ærslagangur.
Fólk borgar þeim fyrir, aðallega
til að losna við hávaðann.
Við höfum einnig flugelda og
blys.
Nýársdagur er aftur á móti
afskaplega rólegur því þá eru
allir að jafna sig eftir gamla
árið.
— Þú sagðir að gjafir væru
ekki gefnar á aðfangadag.
Hvenær eru þær þá gefnar?
— Gjafir eru gefnar 8. jan.
Sá dagur er einna líkastur að-
fangadegi eins og hann er hald-
inn hér. Hátíðin hefst um hádegi
með því að borðaður er hátíða-
matur, síðan sest fjölskyldan
saman og skiptist á gjöfum.
— Að lokum, Henry, heldur
þú spænsk eða íslensk jól?
— Ég held íslensk jól. —Þ.
Flestir Akuraesingar þekkja
hinn aldna heiðursmann, Jón
Sigmundsson, Laugarbraut 3,
Akranesi, en hann var fæddur
í Garðahúsinu 1. nóvember
1893.
Jón hefur skráð eftirfarandi
upplýsingar um Garðahúsið
fyrir Umbrot:
„Garðahúsið var reist árið
1876, en bygging þess stóð yfir
í 5 ár. Sr. Jón Benediktsson
sóknarprestur í Görðum 1865-
1886 lét byggja húsið. (Synir
sr. Jóns sem mér er kunnugt
um voru þeir Bjarni bóndi að
Melum og síðar að Læk í Leir-
ársveit og Helgi, bóndi að
Stórabotni, faðir Jóns Helga-
sonar ritstjóra i Reykjavík).
Áður en húsbyggingin hófst,
varð að leggja veg frá Görðum
niður á Sólmundarhöfða til að
auðvelda aðdrátt efnisins í
steypuna. Steyptir voru steinar
í mótum, 1 alin að lengd og
kvartil á hæð og breidd. Út-
veggir voru síðan hlaðnir úr
þessum steinum með kalk-
blöndu á milli, en skilrúma-
veggir og loft var allt úr timbri
Útveggirnir voru sléttaðir
með múrblöndu að utan og
veggur á suðurhlið hússins var
málaður gulur, því um leið og
húsið var byggt var það orðið
siglingamerki fyrir innsigling-
una á Krossvík, milli ,,Þjóts“
og syðri flasar, sem sett voru
inn á sjókort til glöggvunar sjó
farendum. Skyldi Garðahúsið
bera í „pytta" en svo var nefnd
Hjá mörgum fjölskyldum skipar
laufabrauösgerö einn veglegasta sess-
inn í jólaundirbúningnum, svo að þeim
verður nálægð jólanna fyrst raunveru-
leg, þegar snarka tekur í feitispott-
inum.
Fyrir þá sem enn hafa ekki tekið
upp þennan skemmtilega siö, birtir
UMBROIT tvær uppskriftir af laufa-
brauði. Önnur er hinn hefðbundna
norðlenska uppskrift, sem flestir nota,
en hin er komin úr Breiðafjarðareyj-
um og er úr grófara mjöli og að
margra dómi bragðbetri.
Sú norðlenska:
1 kg. hveiti
% tsk. hjartasalt
1 tsk. salt
6-7 dl. mjólk ,
Plöntufeiti til að steikja i.
ur norðversturendi Akrafjalls.
Þá var hrein leið inn á Kross-
vík.
Eins og áður segir stóð bygg-
ing hússins yfir í fimm ár. Prest
urinn varð því að láta innrétta
íbúð í kjallara hússins á meðan
bygging stóð yfir, en engar úti-
dyr voru á kjallaranum.
Miðhæðinni var skipt í fjögur
herbergi, tvær stofur, eitt svefn
herbergi og eldhús með tveim
útidyraanddyrum sitt við hvora
hlið og eitt svefnherbergi var
innréttað í rishæð, vesturenda,
Eftir að sr. Jón Sveinsson
varð hér sóknarprestur
1886 hætti Garðahúsið að vera
prestsetur. Sr. Jón kvæntist
Halldóru, dóttur Hallgríms Jóns
sonar, hreppstjóra í Guðrúnar-
koti. Þar bjuggu prestshjónin
í sambýli við tengdaforeldra
prestsins, en prestsetursjörðin
var leigð bændum til ábúðar.
Fyrsti ábúandinn í Görðum
eftir að sóknarpresturinn hætti
að búa þar var Gunnar Gunnars
son faðir Guðmundar á Steins-
stöðum.
Lengst bjó í Görðum Sigmund
ur Guðmundsson (faðir Jóns
Sigmundssonar) 1892-1932 eða
í 40 ár. Þá var Ytri Akranes-
hreppur orðinn eigandi jarðar-
innar, keypti hana árið 1929.
Síðan hefur enginn búið í hús
inu í Görðum. Er það nú
geymslustaður fyrir byggðasafn
Akraness og nærsveita, en full-
yrða má að merkilegasti og
tilkomumesti safngripurinn þar
er sjálft Garðahúsið."
Mjólkin er hituð að suðu. Hveiti,
hjartasalti og salti er blandað saman.
Mjólkinni er hrært í, hnoðað fljótt
saman í gljáandi, fremur sprungulaust
deig. Deigið er flatt mjög þunnt út.
Gott er að geyma þann hluta deigs-
ins, sem ekki er verið að fletja út, í
plastpoka eða röku stykki, til þess
að það þorni ekki.
Hæfilegt er að hafa kökurnar á
stærð við lítinn matardisk, notað er
kleinuhjól til að skera meðfram kök-
unum. Kökurnar eru síðan skornar
út eftir kúnstarinnar reglum (til eru
sérstök járn til að auðvelda útskurð-
inn). Kökurnar eru pikkaðar með
gaffli og steiktar í feiti.
Sú breiðfirska (ca. 100 stk.):
12 bollar hveiti
5 bollar bankabygg, fínmalað
3 bollar rúgmjöl
2 lítrar mjólk
2 msk. sykur
1 msk. salt
Mjólkin er hituð að suðu, má ekki
sjóða. Sykurinn og saltið er sett sam-
an við mjólkina. Þurrefnunum er bland
aö saman, mjólkin sett saman við og
hnoðað, sjá fyrri uppskrift. Varast ber
að nota mikið hveiti við útflatning-
una. — Þ.
J ólatónleikar
Jólatónleikar Tónlistarskól
ans verða í Gagnfræðaskól-
anum sunnudaginn 19. des.
n.k. kl. 16.00 og 20,30.
M.a. kemur fram hljóm-
sveit, kór og einleikur nem-
enda á einstök hljóðfæri.
Bæjarbúar, og sérstaklega
foreldrar og þeirra gestir eru
velkomnir meðan húsrúm
leyfir.
Laufabrauðuppskriftir
13